Ιδιωτικοποίηση της υπηρεσίας καθαριότητας του Δήμου (Αναπάντητα ερωτήματα – Συν & πλην – Διεθνής εμπειρία)

Με αφορμή τον προβληματισμό που τίθεται αναφορικά με την κάθετη αντίδραση των εργαζομένων του Δήμου, αλλά και της παράταξης ΟΡΑΜΑ, όπως την διατύπωσε με ανάρτησή της στο facebook η επικεφαλής της, Ιωάννα Ρούφα, επανέρχεται στο προσκήνιο ένας παλαιός προβληματισμός «υπέρ ή κατά της ιδιωτικοποίησης δημοτικών υπηρεσιών» που  όπως φαίνεται θα μας απασχολήσει -ως προεκλογική συζήτηση- και σε επίπεδο προγραμματικών αρχών και θέσεων όλων των υποψηφίων παρατάξεων (τόσο των υπαρχουσών, όσο και των κυοφορούμενων).

Αξίζει να ρίξουμε μια ματιά τόσο στη διεθνή εμπειρία όσο και στα συν και πλην της μιας ή της άλλης λογικής, λαμβάνοντας υπόψη τη νησιωτική-τουριστική μας ιδιαιτερότητα ενός νησιού 35.000 μόνιμων κατοίκων περίπου για 7 μήνες και που τους υπόλοιπους 5 ο αριθμός των φιλοξενούμενων επισκεπτών ξεπερνάει το 1.000.000.

Από την άλλη οι ίδιοι οι εργαζόμενοι έθεσαν τα πλέον χαρακτηριστικά ερωτήματα που θα πρέπει να απαντηθούν πειστικά από τη σημερινή αλλά και απ’ όλες τις διοικήσεις διαχρονικά:

ΑΝΑΠΑΝΤΗΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Γιατί αυτό το χάλι στο εργοτάξιο του δήμου;
Γιατί δεν υπάρχει ημερήσιος και νυχτερινός φύλακας,γιατί είναι ξέφραγο και συχνά χωρίς φως, αμπέλι;
Γιατί όταν ένα όχημα έχει «φάει» χρήματα από ζημιές λόγο παλαιότητας, όσα κάνει ένα καινούργιο σχεδόν,συνεχίζουμε και το χρησιμοποιούμε;
Γιατί τα σκουπιδιάρικα από πάνω βάζουν σκουπίδια και από κάτω γεμίζουν τον τόπο υγρά λύματα;
Γιατί υπάρχουν κάδοι απορριμμάτων μέσα/δίπλα σε στάσεις λεωφορείων;Για ποιο λόγο δεν λειτούργησε ποτέ ο Σταθμός Μεταφόρτωσης και άφησαν να σαπίζει ο εξοπλισμός άδικα; Για ποιο λόγο ο δήμος δεν συνεννοείται με όλα τα ξενοδοχεία να αγοράσουν press conteiner, και να κάνουν δωρεά ένα όχημα hooklift ή αλλιώς γάντζο;

(Συν τη διαχείριση προσωπικού, αποσπασμένοι κλπ που είναι επίσης ένα μεγάλο θέμα…)

Ας δούμε λοιπόν χαρακτηριστικά τη μέχρι σήμερα διεθνή εμπειρία όσον αφορά την ιδιωτικοποίηση της υπ. καθαριότητας με στοιχεία από το localit.gr:

Η «αποτελεσματικότητα» των ιδιωτικοποιήσεων…

Το βασικό θετικό επιχείρημα για την αποτελεσματικότητα των ιδιωτικοποιήσεων είναι ότι προωθούν τον ανταγωνισμό και μέσω αυτού την εξοικονόμηση πόρων. Σε έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στον τομέα διαχείρισης απορριμμάτων στην Ισπανία, αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, βρέθηκαν εμπειρικές αποδείξεις που υποδήλωναν τη δημιουργία μιας συγκεντρωτικής αγοράς. Η ύπαρξη ενός τόσο υψηλού συγκεντρωτισμού συνεπάγεται και την κυριαρχία των μεγάλων ιδιωτών εργολάβων, κυρίως στους μεγάλους δήμους, αλλά και την ανάπτυξη τοπικών μονοπωλίων στους μικρότερους. Τα υψηλά επίπεδα συγκεντρωτισμού στην αγορά συνεπάγονται και υψηλότερα κόστη για την παροχή των τοπικών υπηρεσιών. Μια αγορά με τέτοια δομή βλάπτει τους όρους του ανταγωνισμού, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει επαρκής αριθμός εργολάβων ικανών να πλειοδοτήσουν στο σύνολο των δήμων.

Ένα δεύτερο βασικό επιχείρημα υπέρ των ιδιωτικοποιήσεων είναι η προσπάθεια δημιουργίας και αξιοποίησης οικονομιών κλίμακας. Οικονομίες κλίμακας δεν μπορείς όμως να πετύχεις αποκλειστικά με ιδιωτικοποιήσεις. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία) οι τοπικές αρχές έχουν τη δυνατότητα να συνεργαστούν με γειτονικούς δήμους μέσω σχημάτων διαδημοτικής συνεργασίας. Οι μορφές αυτής της συνεργασίας ενοποιούν ουσιαστικά την παροχή τοπικών υπηρεσιών σε ένα σημαντικό αριθμό διαφορετικών δήμων.

Στους μικρούς πληθυσμιακά δήμους δύο είναι οι βασικοί παράγοντες που χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν για ποιο λόγο η ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών δεν αποδίδει τις προβλεπόμενες εξοικονομήσεις. Σε πρώτη φάση οι δήμοι είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην κάλυψη του υψηλού κόστους διαχείρισης (νομική, οικονομική τεχνική υποστήριξη) που προκαλείται από τον έλεγχο των συμβάσεων με τις ιδιωτικές εταιρίες. Παράλληλα, είναι πιθανόν, όπως έχει ήδη αναφερθεί, ο αριθμός των αναδόχων που θα διαγωνιστούν να είναι περιορισμένος και συνεπώς αντί να επιτευχθεί ένας αποδοτικός διαγωνισμός να σχηματιστεί ένα τοπικό trust, που θα χειραγωγήσει τις τιμές και θα καταλήξει στην μη εξοικονόμηση κόστους.

Διεθνείς μελέτες για την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών καθαριότητας 

Ο τομέας της διαχείρισης των απορριμμάτων είναι αυτός που επιλέγεται πιο συχνά ως αντικείμενο των ερευνών, τόσο γιατί σε αυτόν έχουν γίνει οι περισσότερες απόπειρες ιδιωτικοποίησης, όσο και γιατί η δυναμική της αγοράς των απορριμμάτων «επιτρέπει» τη σύγκριση ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα. Οι μελέτες και οι έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στον τομέα της ιδιωτικοποίησης των δημόσιων υπηρεσιών περιλαμβάνουν εμπειρικά δεδομένα τόσο από τις ΗΠΑ, όσο και από τις χώρες της Ευρώπης. Σχεδόν στο σύνολό τους ή τουλάχιστον στο μεγαλύτερο μέρος τους, οι μελέτες αυτές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η ιδιωτικοποίηση δεν συνδέεται απαραίτητα με τον περιορισμό του κόστους στην παροχή των δημόσιων υπηρεσιών.

Για να καταλήξουν στο συμπέρασμα αυτό οι μελετητές χρησιμοποίησαν σειρά από ανεξάρτητες μεταβλητές, ώστε να προσδιορίσουν το κόστος με το οποίο θα επιβαρυνόταν ο δήμος, ανάλογα με τον τρόπο παροχής της υπηρεσίας (δημόσιο ή ιδιωτικό). Πιο συγκεκριμένα, οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: ο αριθμός των μονάδων συλλογής, η εβδομαδιαία συχνότητα συλλογής απορριμμάτων, αν το σημείο συλλογής ήταν ατομικό ή εξυπηρετούσε μεγαλύτερο αριθμό ατόμων, η πληθυσμιακή πυκνότητα και η μορφή διαχείρισης των υπηρεσιών. Στη διάρκεια των επόμενων χρόνων προστέθηκαν μεταβλητές που μπορούσαν να παρέχουν περισσότερα ποιοτικά στοιχεία, (για παράδειγμα το ποσό των παραγόμενων απορριμμάτων, το αν υπάρχει ΧΥΤΑ στα όρια του δήμου), ενώ χρησιμοποιήθηκαν και πιο εξελιγμένες τεχνικές στατιστικής και οικονομετρίας.

Οι εμπειρικές αναλύσεις σχετικά με το κόστος της παροχής υπηρεσιών σε τοπικό επίπεδο από ιδιώτες εργολάβους δεν προσέφεραν ισχυρές αποδείξεις προς την κατεύθυνση της εξοικονόμησης κόστους μέσω της ιδιωτικοποίησης. Τα εμπειρικά δεδομένα κατέδειξαν ότι η ιδιωτική ανάληψη υπηρεσιών, ανάμεσα σε εταιρίες που έχουν λάβει μέρος σε διαγωνισμό, αν και αρχικά επιτύγχανε χαμηλότερο κόστος, κατέληγε τελικά να είναι ακριβότερη. Σχετικά με τη σύγκριση που πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό μονοπώλιο οι έρευνες έδειξαν ότι σε περιπτώσεις δήμων με πληθυσμό μικρότερο των 50.000 κατοίκων δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές στα κόστη, κάτι που όμως δεν έχει πάντα απόλυτη ισχύ για μεγαλύτερους δήμους, όπου η ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ισοδυναμούσε μερικές φορές με χαμηλότερο κόστος. Αυτό συνέβαινε κυρίως λόγω της ύπαρξης μεγαλύτερου αριθμού αναδόχων που μετείχαν στους διαγωνισμούς χαμηλώνοντας, τουλάχιστον αρχικά, το κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών. Όπως παρατηρήθηκε, σε συγκεκριμένες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, ο ανταγωνισμός ενθάρρυνε τους ιδιώτες εργολάβους να διατηρούν τα κόστη σε χαμηλά επίπεδα, επιτυγχάνοντας εξοικονομήσεις που άγγιζαν σε πολλές περιπτώσεις το 20% μέσα στον πρώτο χρόνο. Ωστόσο, οι εξοικονομήσεις αυτές εξαφανίστηκαν μέσα στα επόμενα 2 χρόνια γεγονός που υποδηλώνει άλλου είδους προσφορές από τους αναδόχους.

Οι πιο πρόσφατες μελέτες σχετικά με την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης απορριμμάτων δεν έχουν δείξει σαφείς διαφορές στο κομμάτι του περιορισμού του κόστους. Αντίθετα, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε Σουηδικούς δήμους, διαπιστώθηκε ότι η ιδιωτικοποίηση των δημοτικών υπηρεσιών είχε μεγαλύτερο κόστος λόγω του μεγαλύτερου κεφαλαιουχικού κόστους των ιδιωτικών εταιριών.

Συμπεράσματα

Η ανάθεση σε ιδιώτες της αποκομιδής ή διαχείρισης των στερεών αποβλήτων δεν έχει ένα μόνο πρόσημο, όσον αφορά στον επηρεασμό των οικονομικών μεγεθών του δήμου. Σε ορισμένες πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις μπορεί να οδηγεί σε εξοικονομήσεις ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν ενδείκνυται. Σε πολλές περιπτώσεις η σχέση των ιδιωτικοποιήσεων με την εξοικονόμηση πόρων δεν εμφανίζει στατιστική σημαντικότητα.

Καταρχήν, σε ορισμένες μελέτες, αποδοτικές φαίνονται να είναι οι ιδιωτικοποιήσεις της υπηρεσίας καθαριότητας σε δήμους από ένα μέγεθος και πάνω (συνήθως πάνω από 50.000 κατοίκους). Για να πραγματοποιηθεί αυτό θα πρέπει η τοπική αγορά να μπορεί να προσφέρει εναλλακτικές λύσεις. Η έλλειψη αποδοτικού ή και αδύναμου ανταγωνισμού λόγω του ισχυρού συγκεντρωτισμού και των τοπικών μονοπωλίων αποτελεί έναν από τους ουσιαστικότερους λόγους για τον οποίον η ιδιωτικοποίηση δεν συντελεί στις περισσότερες περιπτώσεις στον περιορισμό του κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας την ιδιαιτερότητα των νησιωτικών ΟΤΑ. Το νησί αποτελεί γεωγραφικό σύνορο για την ίδια την αγορά. Ποιές οικονομίες μεγέθους; Ποιό ανταγωνισμό; και πώς θα ανταπεξέλθει ο δήμος στην αυξημένη ζήτηση της τουριστικής περιόδου; Τα ερωτήματα αυτά είναι φανερό ότι δεν μπορούν να απαντηθούν με οριζόντιες πολιτικές.

Ακόμη και στην περίπτωση που η ιδιωτικοποίηση επιλεχθεί ως μέθοδος διαχείρισης υπάρχει κίνδυνος σε βάθος χρόνου να αποβεί ασύμφορη. Συγκεκριμένες θεσμικές παρεμβάσεις, που θα διασφαλίζουν ποιοτικά και αποδοτικά οφέλη στη διαχείριση των υπηρεσιών, είναι απαραίτητο να εξασφαλιστούν προκειμένου οι εξοικονομήσεις στα κόστη που θα προκύψουν να διατηρηθούν σε βάθος χρόνου.

Η αναμόρφωση των δημοτικών υπηρεσιών, η ενίσχυση των νομικών και οικονομικών τους υπηρεσιών και η δυνατότητα προκήρυξης και παρακολούθησης των συμβάσεων με διαφανείς και αποτελεσματικούς τρόπους αποτελεί το μοναδικό αντίδοτο στην όποια προσπάθεια διαπλοκής ή και διαφθοράς. Είναι γνωστές οι διοικητικές δυνατότητες που έχουν οι μικροί δήμοι της χώρας. Για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν σε τέτοιους είδους πιέσεις θα πρέπει να προβλεφθεί και να δημιουργηθεί ένας ισχυρός υποστηρικτικός μηχανισμός ενώ πάντα παραμένει εν ισχύ η εναλλακτική λύση της διαδημοτικής συνεργασίας.

Τέλος, η συζήτηση χρειάζεται να επεκταθεί και στην οργάνωση του ίδιου του τομέα των υπηρεσιών καθαριότητας. Η αποτελεσματική οργάνωση και λειτουργία θα καθορίσουν την εξοικονόμηση του κόστους ανεξάρτητα από την τελική επιλογή.