Πώς η επιτυχημένη τηλεοπτική μεταφορά του βιβλίου του Σπύρου Πετρουλάκη στο MEGA γίνεται αφορμή για την ανασύνθεση της αληθινής ιστορίας του ναυαγίου του «Ηράκλειον» – Πάνω από 240 άνθρωποι χάθηκαν ξαφνικά και άδικα το ξημέρωμα της 8ης Δεκεμβρίου του 1966
Οι αληθινές ιστορίες καταστροφής είναι μάλλον ο πιο σύντομος και ο πλέον εγγυημένος δρόμος για την επιτυχία ενός τηλεοπτικού, κινηματογραφικού ή τέλος πάντων όποιου προϊόντος μαζικής ψυχαγωγίας. Ναι, ακούγεται μάλλον μακάβριο, αλλά είναι από τη ζωή -έστω από τις πιο σκοτεινές πτυχές της- βγαλμένο. Θα ήταν μάλλον αδύνατο να μην επαληθευτεί το ίδιο και στην περίπτωση του αποκαλούμενου «ελληνικού “Τιτανικού”», του ναυαγίου του επιβατηγού/οχηματαγωγού πλοίου «Ηράκλειον», το οποίο συνέβη τον Δεκέμβριο του 1966.
Υπάρχει όμως μια κομβική διαφορά ανάμεσα στα αληθινά γεγονότα μαζικής καταστροφής και στην ιστορία του ελληνικού πλοίου που στοίχισε τη ζωή σε άγνωστο αριθμό επιβατών του. Το ναυάγιο του «Ηράκλειον» είναι μια μακρινή, αν όχι άγνωστη αφήγηση για τις νεότερες γενιές, την οποία για πρώτη φορά έχουν την ευκαιρία να πληροφορηθούν ή να γνωρίσουν βαθύτερα. Με αφορμή την τηλεοπτική μεταφορά του βιβλίου «Το Ναυάγιο» (εκδ. Μίνωας) του Σπύρου Πετρουλάκη στην ομώνυμη -ήδη εξαιρετικά επιτυχημένη- σειρά που προβάλλεται στο MEGA.
O Πετρουλάκης, ο οποίος έδωσε τα διαπιστευτήριά του τουλάχιστον στο μαζικό κοινό με τον «Σασμό», αναπλάθει την ιστορία του ναυαγίου που συνέβη στα ανοιχτά της νησίδας Φαλκονέρα τα ξημερώματα της 8ης Δεκεμβρίου του 1966 και τη χρησιμοποιεί ως ερέθισμα ή πρόφαση για τη σύνθεση ενός μυθιστορήματος που έγινε φέτος σειρά, όμως στην πραγματικότητα δίνει την αφορμή για να θυμηθούν οι παλαιότεροι και να γνωρίσουν οι νεότεροι την αληθινή ιστορία ενός από τα μεγαλύτερα και πιο πολύνεκρα ναυτικά δυστυχήματα στην ιστορία της χώρας.
Αξίζει πάντως να σημειώσουμε πως είτε κανείς γνώριζε ήδη την τραγική ιστορία, είτε είχε μαύρα μεσάνυχτα, η ελεύθερη απόδοση και η τηλεοπτική μεταφορά της αποδεικνύεται καθηλωτική. Μόλις την Τρίτη που μας πέρασε το «Ναυάγιο», που προβάλλεται στο MEGA τέσσερις φορές την εβδομάδα -από Τετάρτη έως Κυριακή-, έφτασε σε ποσοστό τηλεθέασης το 23%, ενώ για την εβδομάδα από τις 9 έως τις 15 Οκτωβρίου κατέκτησε την πρώτη θέση στη ζώνη προβολής του απέναντι σε έναν ισχυρό και δύσκολο φέτος ανταγωνισμό.
Ναι, θα σκεφτεί εύλογα κανείς πως είναι η παραγωγή -μία από τις ακριβότερες και εκ του αποτελέσματος τις πιο προσεγμένες στην ιστορία της ιδιωτικής τηλεόρασης-, οι σημαντικοί ηθοποιοί, οι σπουδαίες ερμηνείες, η εξαίσια σκηνοθετική ματιά που λειτουργούν ως καύσιμο για την επιτυχία. Ειδικά όμως στην περίπτωση του «Ναυαγίου» είναι και η τραγικότητα της αληθινής ιστορίας, την οποία άλλοι έχουν την ευκαιρία να ξεσκονίσουν από τη μνήμη τους και άλλοι να ακούσουν για πρώτη φορά στη ζωή τους, λαμβάνοντας ως αφορμή τα -σημαντικό να το θυμόμαστε και να το διαχωρίζουμε- φανταστικά γεγονότα και τους φανταστικούς χαρακτήρες του σίριαλ.
Αλλωστε ανάμεσα στη σειρά και τη ζωή υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά, αφού από το ναυάγιο του «Ηράκλειον» δεν κατάφερε να διασωθεί και να επιζήσει καμία γυναίκα.
Το πλοίο
Η ιστορία του πλοίου που πήρε μαζί του στον βυθό της θάλασσας στην πραγματικότητα άγνωστο αριθμό ανθρώπων -τα επίσημα αλλά αμφισβητούμενα στοιχεία της εποχής αναφέρουν 206 επιβάτες και 70 μέλη πληρώματος, από τους οποίους διασώθηκαν μόλις 47– ξεκινά 17 χρόνια πριν από το μοιραίο τελευταίο ταξίδι του. Ηταν το 1949 όταν ναυπηγήθηκε στη Γλασκώβη της Σκωτίας ως δεξαμενόπλοιο, δρομολογημένο στη γραμμή μεταξύ Αγγλίας και Βιρμανίας. Το 1964 το «Leicestershire», όπως ήταν το όνομά του, μετασκευάστηκε σε επιβατηγό/οχηματαγωγό, πράγμα που εικάζεται πως λειτούργησε τελικά καταλυτικά στην ευστάθειά του, και αγοράστηκε από την ελληνική εταιρεία, η οποία το διαφήμιζε λίγο πολύ ως το… θαύμα στην ακτοπλοϊκή σύνδεση μεταξύ Κρήτης και Πειραιά.
Το 1966 το «Ηράκλειον» εκτελούσε τα δρομολόγια μεταξύ Σούδας – Πειραιά και Ηρακλείου – Πειραιά ήδη επί δύο χρόνια. Η φήμη του, πως ήταν δηλαδή το γρηγορότερο πλοίο της γραμμής, προηγούνταν του ονόματός του. Στις 7 Δεκεμβρίου του 1966 το «Ηράκλειον» είχε προγραμματισμένη ώρα αναχώρησης από το λιμάνι της Σούδας με προορισμό τον Πειραιά στις 7 το απόγευμα. Ομως δεν έμελλε να τηρήσει την ακρίβεια στο δρομολόγιό του. Είχε μεν ολοκληρώσει έγκαιρα την επιβίβαση των ταξιδιωτών και είχε φορτώσει 16 φορτηγά αυτοκίνητα, ένα στρατιωτικό όχημα και ένα συμβατικό αυτοκίνητο, όμως η καθυστερημένη άφιξη ενός ακόμη φορτηγού ψυγείου που μετέφερε πέντε τόνους πορτοκάλια μετέθεσε την ώρα αναχώρησής του τριάντα λεπτά αργότερα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο τότε λιμενάρχης Χανίων είχε προβάλει σθεναρή αντίσταση στην απόφαση της ναυτιλιακής εταιρείας και του καπετάνιου του πλοίου Εμμανουήλ Βερνίκου, ο οποίος είχε μάλιστα έντονη τηλεφωνική επικοινωνία με τον λιμενάρχη, να καθυστερήσουν τον απόπλου. Η απόφασή τους ήταν μοιραία.
Το χρονικό
Ο καιρός ήταν κακός εκείνο το χειμωνιάτικο απόγευμα. Ομως λέγεται ότι δεν ήταν τόσο κακός ώστε να δικαιολογεί τον φόβο ή την υποψία πως κάτι κακό θα μπορούσε να συμβεί. Τα προβλήματα για το «Ηράκλειον» ξεκίνησαν από τη στιγμή που το επίμαχο φορτηγό-ψυγείο φορτώθηκε στο γκαράζ του. Ηταν τέτοια η σπουδή του πληρώματος να αναχωρήσουν -είχαν εξάλλου να υπερασπιστούν τον τίτλο του ταχύτερου πλοίου- ώστε το φόρτωσαν όπως-όπως – κάποιοι λένε πως δεν μπήκαν στον κόπο να το δέσουν αλλά το στερέωσαν πλημμελώς με ξύλινους τάκους.
Ηταν μια κίνηση που θα έβρισκαν μπροστά τους μόλις τέσσερις ώρες αργότερα, την ώρα που το καράβι έπλεε στο Μυρτώο Πέλαγος, ανοιχτά της Φαλκονέρας, εν μέσω μεγάλης θαλασσοταραχής. Το πρόβλημα ξεκίνησε από το γκαράζ του πλοίου όταν ένα από τα φορτηγά που μετέφερε λάδια και σαπούνια αναποδογύρισε. Αυτόπτες μάρτυρες, που παρακινούμενοι από τον εκκωφαντικό θόρυβο κατέβηκαν να δουν τι συμβαίνει, περιέγραψαν αργότερα ότι τα οχήματα βολόδερναν και συγκρούονταν αναμεταξύ τους. Οταν μάλιστα ενημερώθηκε για το συμβάν ο καπετάνιος, απλώς προσπέρασε την αγωνιώδη περιγραφή των ναυτών του.
Τι θα είχε συμβεί αν ακόμα και εκείνη την οριακή στιγμή είχε ληφθεί μέριμνα ώστε να ασφαλιστούν εκ νέου τα φορτηγά; Κανείς δεν γνωρίζει, αφού μόλις λίγα λεπτά αργότερα στο χορό μπήκε και το περίφημο πια ψυγείο με τα πορτοκάλια, το οποίο εξαρχής δεν είχε φορτωθεί σωστά στο πλοίο. Ο βοηθός φροντιστή κατέθεσε στο δικαστήριο πως το όχημα ξεκίνησε να χτυπά με δύναμη τόσο τη δεξιά όσο και την αριστερή πόρτα του «Ηράκλειον». Τελικά, έσπασε τη δεξιά και έπεσε στη θάλασσα. Ο χρόνος από εκείνη τη στιγμή άρχισε να μετρά όχι μόνο αντίστροφα, αλλά και με κεκτημένη ταχύτητα για το πλήρωμα και τους επιβάτες. Η θάλασσα κατέκλυσε αστραπιαία κάθε σπιθαμή του γκαράζ. Η βύθιση έμοιαζε αναπόφευκτη.
Οι περισσότεροι επιβάτες πιάστηκαν κυριολεκτικά στον ύπνο, ενώ και όσοι αντιλήφθηκαν ότι είχαν να παλέψουν για τη ζωή τους δεν είχαν καμία καθοδήγηση από το πλήρωμα. Τα σωστικά μέσα ήταν ελάχιστα. Στην πραγματικότητα καθένας έκανε του κεφαλιού του και έπαιρνε το ρίσκο του. Φίλοι και αδέλφια χωρίστηκαν για πάντα, παίρνοντας διαφορετικές κατευθύνσεις μέσα στο βυθιζόμενο καράβι, συνταξιδιώτες πάλεψαν για να βρουν ένα σωσίβιο ή να μπουν σε μια λέμβο, άνθρωποι έδωσαν αγώνα ακόμα και για μια ξύλινη σανίδα σωτηρίας μέσα στη θάλασσα. Στις 2.05 τα ξημερώματα το «Ηράκλειον» εξέπεμψε το τελευταίο SOS του και επτά λεπτά αργότερα την ύστατη έκκληση για βοήθεια με μια λέξη: «Βυθιζόμεθα».
Πολύ λίγα, πολύ αργά
Πολλοί, έχοντας ως δεδομένα όσα ισχύουν σήμερα στην ακτοπλοΐα, θα υπέθεταν ότι η κινητοποίηση του μηχανισμού διάσωσης θα ήταν άμεση. Ομως στην περίπτωση του «Ηράκλειον» δεν ήταν καθόλου έτσι. Βρισκόμασταν άλλωστε στο 1966, το κέντρο επιχειρήσεων του υπουργείου Ναυτιλίας ήταν υποτυπώδες ή μάλλον ανύπαρκτο, όπως και πολλοί από τους κανόνες που θεσπίστηκαν μετά το τραγικό ναυάγιο – όπως, για παράδειγμα, η απαγόρευση απόπλου λόγω καιρικών συνθηκών.
Το πρώτο σήμα σε πλοίο του Πολεμικού Ναυτικού -συγκεκριμένα στο αρματαγωγό «Σύρος»- να σπεύσει για έρευνα και διάσωση των ναυαγών δόθηκε τέσσερις ώρες μετά το τελευταίο SOS του πλοίου, δηλαδή στις 6 το πρωί. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι μολονότι το επιβατηγό πλοίο «Μίνως» την ώρα του ναυαγίου έπλεε μόλις 15 ναυτικά μίλια βορειότερα του «Ηράκλειον» δεν ενημερώθηκε ποτέ να σπεύσει για βοήθεια.
Δείτε Βίντεο: Το Ναυάγιο του πλοίου Ηράκλειον
Οι πρώτοι ναυαγοί περισυνελέγησαν μετά το μεσημέρι της 8ης Δεκεμβρίου. Εμειναν δηλαδή μέσα στο νερό για περισσότερο από 10 ώρες. Τι τους κράτησε ζωντανούς; Οπως αφηγήθηκαν οι περισσότεροι από τους 47 επιζώντες, η ξαφνική τύχη που τους βρήκε μέσα σε ένα σκηνικό απόλυτου τρόμου ήταν το πετρέλαιο από το πλοίο που κάλυψε το σώμα τους, με αποτέλεσμα να τους κρατήσει ζεστούς και να τους σώσει από την υποθερμία.
Οι διασωθέντες μεταφέρθηκαν στο Τζάνειο Νοσοκομείο του Πειραιά. Ανάμεσά τους δεν υπήρχε καμία γυναίκα. Μνημειώδης όμως έμεινε η προσπάθεια της Αλκηστις Αγοραστάκη, της 22χρονης φοιτήτριας της Φιλοσοφικής από τα Δελιανά Κισσάμου, η οποία ταξίδευε με το «Ηράκλειον» στην Αθήνα για να δώσει τις πτυχιακές εξετάσεις της. Η Αγοραστάκη όχι μόνο πάλεψε γενναία με τα κύματα -σύμφωνα με τις αφηγήσεις ανθρώπων που η ίδια εμψύχωνε και βοήθησε στη διάσωσή τους ήταν ζωντανή ως τις 6 το πρωί της 8ης Δεκεμβρίου-, αλλά ανέλαβε αυτοβούλως την ευθύνη να συντρέξει και να βοηθήσει τους συνεπιβάτες της.
Τελικά, το τίμημα ήταν η ίδια η ζωή της. Εναν χρόνο αργότερα η Ακαδημία Αθηνών τίμησε την ηρωική προσπάθειά της απονέμοντάς της μετά θάνατον το Αργυρό Μετάλλιο των ετήσιων βραβεύσεών της. Ομως αυτό ήταν ελάχιστο για να απαλύνει τον άρρητο πόνο, το πένθος και τη θλίψη τόσο των δικών της συγγενών όσο και εκείνων που άφησαν πίσω τους οι 247, 273 ή κατά μία άλλη εκτίμηση 277 νεκροί επιβάτες του «Ηράκλειον».
Ο απολογισμός
Οσο τραγικός ήταν ο αδόκητος επίλογος της ζωής των επιβατών του «Ηράκλειον», άλλο τόσο ζοφερές ήταν οι στιγμές που εκτυλίχθηκαν δεκατέσσερις μήνες μετά το ναυάγιο στη δίκη εκείνων που κατηγορήθηκαν. Η ακροαματική διαδικασία ξεκίνησε στα τέλη Φεβρουαρίου του 1968 και ολοκληρώθηκε ένα μήνα αργότερα. Οι ποινές από πέντε έως επτά έτη που επιβλήθηκαν στον Χαράλαμπο Τυπάλδο, τον διευθυντή της ναυτιλιακής εταιρείας, και σε δύο αξιωματούχους του πλοίου -ο καπετάνιος αν και εγκατέλειψε από τους πρώτους το πλοίο χάθηκε στη θάλασσα- θεωρήθηκαν κατά το κοινώς λεγόμενο «χάδι». Ωστόσο επαναβεβαιώθηκαν στο Εφετείο και η υπόθεση έκλεισε πια οριστικά με απόφαση του Αρείου Πάγου το 1969.
