Το έθιμο της Βασιλόπιτας και τα Πρωτοχρονιάτικα έθιμα
Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη Κως 28 /12/2025
Ο τελευταίος μήνας ο Δεκέμβριος, φεύγει παίρνοντας μαζί του όλη την παλιά Χρονιά. Η Πρώτη του Ιανουαρίου, είναι φορτωμένη με δώρα, μαζί με την έλευση του Νέου Έτους, αλλά και με ξεχωριστές Γιορτές. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι παιδικές φωνές αναγγέλλουν από σπίτι σε σπίτι, πως έρχεται ο Καινούργιος Χρόνος, με τα ανάλογα Κάλαντα. ‘Αρχιμηνιά και Αρχιχρονιά και Αρχή καλός μας Χρόνος.’
Την Πρωτοχρονιά, η Εκκλησία μας γιορτάζει την Περιτομή του Χριστού, που έγινε τότε σύμφωνα με το Εβραϊκό έθιμο. Επίσης γιορτάζουμε την μνήμη του Αγίου Βασιλείου, του Μεγάλου Ιεράρχη. Ο Μέγας Βασίλειος, αφιέρωσε όλη τη ζωή και το έργο του, στην φιλανθρωπία και στην αγάπη, προς όλους και κυρίως προς τους φτωχούς. Όταν ο σκληροτράχηλος Αυτοκράτορας, του ζήτησε να παραδώσει τον πλούτο και τα τιμαλφή του ποιμνίου του, αλλιώς θα κυρίευε δια της βίας την πόλη, τότε ο Επίσκοπος Μέγας Βασίλειος, αναγκάστηκε να συμφωνήσει. Όμως ο στρατηγός Άγιος Μερκούριος, κατατρόπωσε τον τύραννο και τα χρυσαφικά επέστρεψαν πίσω στον Επίσκοπο Καισαρείας στην Καππαδοκία της Μικράς Ασίας, στον Άγιο Βασίλειο. Τότε για να τα ξαναδώσει στους δικαιούχους που του τα πρόσφεραν, κατέστρωσε ένα δίκαιο σχέδιο μοιρασιάς. Έφτιαξε μικρά πιττάκια, τα γνωστά μας βασιλοπιτάκια και τα μοίρασε στους φτωχούς, κρύβοντας μέσα τα κοσμήματα και τα χρυσά νομίσματα. Έτσι ο καθένας, πήρε δίκαια το δικό του μερίδιο. Για αυτό θεωρείται ο Άγιος Βασίλης των δώρων και είναι υπαρκτό πρόσωπο. Κοιμήθηκε νέος, 330-379 μ.Χ. 49 ετών και καμιά σχέση δεν έχει με την εμφάνιση και την παρουσία, του γέροντα με τα κόκκινα ρούχα, όπως τον θέλουν οι Καθολικοί, στον Δυτικό κόσμο.
Το έθιμο της Βασιλόπιττας, έχει ρίζες 1.500 χρονών. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι και οι Έλληνες, προσέφεραν πιττάκια άρτου στους ειδωλολατρικούς θεούς τους κατά την σπορά, τον θερισμό και στην αλλαγή του χρόνου. Κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους, με την έναρξη της Νέας Χρονιάς, έφτιαχναν μια πίτα και έκρυβαν μέσα ένα ασημένιο νόμισμα ή ένα χρυσό κόσμημα, για τον τυχερό. Σύμφωνα με την παράδοση τα έθιμα αυτά, τα έλεγαν Ρωμαϊκά Σατουρνάλια και τα αφιέρωναν στον θεό του Χρόνου, τον Κρόνο. Επίσης οι Αρχαίοι Έλληνες, έβαζαν σε μια πίττα του Νέου Χρόνου, σπόρους ροδιού για αφθονία, καρύδι για ευζωία, άχυρα ή βλαστάρια αμπελιού και ελιάς για ευφορία, με ευχές για καλή σοδιά. Αυτό το έθιμο συνεχίστηκε την εποχή της Φραγκοκρατίας, μέχρι και την εποχή του Βυζαντίου και της παραδοσιακής Βασιλόπιττας, του Μεγάλου Βασιλείου. Την Πρωτοχρονιά, οι Εκκλησίες πλημμυρίζουν από πιστούς, που παρακολουθούν την μεγάλη Θεία Λειτουργία, που έγραψε ο Μέγας Βασίλειος, αλλά και την Δοξολογία, για τον ερχομό του Νέου Έτους.
Μετά την Εκκλησία, στα σπίτια στρώνονται τα πλούσια οικογενειακά τραπέζια, όπου απλώνονται το βραστό κοτόπουλο και η γαλοπούλα, το ψητό χοιρινό και το κατσικάκι, που τα συνοδεύουν με κατακόκκινο κρασί. Ακολουθούν τα παραδοσιακά γλυκά, όπως ο σπιτικός μπακλαβάς, οι ζαχαρωμένοι με άχνη κουραμπιέδες και τα μελωμένα μελομακάρονα. Πρωταγωνίστρια όλων, η Βασιλόπιτα με τον νοικοκύρη του σπιτιού να την κόβει, ενώ αυτός που θα βρει το κρυμμένο νόμισμα, θεωρείται ο τυχερός της Νέας Χρονιάς. Ακολουθεί η ανταλλαγή δώρων και η μπουλιστρίνα, δηλαδή ο μποναμάς ή αλλιώς το φιλοδώρημα στα παιδιά, από τον νοικοκύρη. Είθισται η νοικοκυρά, να σκορπίζει λίγα νομίσματα, μαζί με αμύγδαλα και καρύδια και να κάνει το έθιμο του ‘κλου’. Τα παιδιά τα μαζεύουν και τις εύχονται, να κλωσούν οι κότες της και να γεννούν πολλά αυγά. Επίσης ο νοικοκύρης ή ένα μικρό παΐδι θα κάνει το έθιμο, για το καλό ποδαρικό. Θα βγει από το σπίτι, κρατώντας ένα Εικόνισμα και θα κάνει ένα γύρο. Θα μπει ξανά στο σπίτι με το δεξί, σπάζοντας ένα ρόδι στην είσοδο, για αφθονία και θα ευχηθεί, Καλή Χρονιά.
Συνταγή Βασιλόπιτας
500 γρ αλεύρι, που φουσκώνει μόνο του.
250 γρ βούτυρο λιωμένο
400 γρ ζάχαρη κρυσταλλική
250 γρ γάλα πλήρες
4 αυγά
2 βανίλιες
Κανέλλα σε σκόνη
Γαρύφαλλα σε σκόνη
Λίγο ξύσμα πορτοκαλιού
Λίγη ζάχαρη άχνη, για το πασπάλισμα
Προαιρετικά λίγα καρύδια, χοντροκομμένα
Ένα νόμισμα, τυλιγμένο καλά στο αλουμινόχαρτο
Ανακατεύουμε σταδιακά τα υλικά και ψήνουμε το μείγμα σε ένα στρογγυλό ταψί, στρωμένο με λαδόκολλα, στους 180ο βαθμούς, για 60΄ λεπτά περίπου. Αφήνουμε να κρυώσει και πασπαλίζουμε, με ζάχαρη άχνη και με κανέλλα.
Καλή Επιτυχία και Χρόνια Πολλά.
Ξανθίππη Αγρέλλη
