Η κυβέρνηση, διαπιστώνοντας ότι oι στόχοι της ανακύκλωσης δεν αποδίδουν και ότι χωρίς νέες υποδομές ο περιορισμός της ταφής στο 10% είναι άπιαστο όνειρο, προωθεί σχέδιο για τη δημιουργία του δικτύου έξι μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης των απορριμμάτων
Η Ελλάδα, παρά τα βήματα που έγιναν την τελευταία δεκαετία, εξακολουθεί να θάβει την πλειονότητα των αστικών αποβλήτων της σε χωματερές, συχνά παραβιάζοντας ευρωπαϊκούς στόχους και πληρώνοντας τσουχτερά πρόστιμα.
Αυτό που ίσως δεν γνωρίζει ο μέσος πολίτης είναι ότι, ακόμη κι αν αύριο το πρωί η ανακύκλωση εκτοξευτεί, θα υπάρχει πάντα ένα υπόλειμμα από σκουπίδια που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν ή να κομποστοποιηθούν.
Αυτά, τα αποκαλούμενα και Απορριμματογενείς Ενεργειακές Πρώτες Υλες (ΑΕΠΥ), καταλήγουν σήμερα σχεδόν αποκλειστικά σε ταφή στις χωματερές. Το 2030, η ποσότητα αυτή αναμένεται να αγγίξει το 1,45 εκατομμύρια τόνους τον χρόνο. Πρόκειται για σκουπίδια που έχουν περάσει από ειδική επεξεργασία και μετατρέπονται σε μια μορφή πέλετ – μικρά, συμπαγή καύσιμα που θυμίζουν ξύλο ή τύρφη (ορυκτό άνθρακα) αλλά προέρχονται από τα απορρίμματα.
Αυτές οι πρώτες ύλες χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: το Solid Recovered Fuel (SRF), υψηλότερης ποιότητας καύσιμο, γνωστό και ως «κλάσης 3», και το Refuse Derived Fuel (RDF), καύσιμο χαμηλότερης ποιότητας με πιο περιορισμένη χρήση.
Ολα τα νέα εργοστάσια επεξεργασίας απορριμμάτων παράγουν αυτού του είδους τα καύσιμα, που σήμερα αξιοποιούνται από τις μονάδες της τσιμεντοβιομηχανίας, οι οποίες τα χρησιμοποιούν ως καύσιμο και μάλιστα πληρώνονται γι’ αυτό, αφού έτσι εξοικονομούν πετρέλαιο και μειώνουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα.
Η κυβέρνηση, διαπιστώνοντας ότι oι στόχοι της ανακύκλωσης δεν αποδίδουν και ότι χωρίς νέες υποδομές ο περιορισμός της ταφής στο 10% είναι άπιαστο όνειρο, προωθεί ένα σχέδιο που διαμορφώνει άλλα δεδομένα στην επεξεργασία: τη δημιουργία του πρώτου ολοκληρωμένου δικτύου έξι μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης που θα κατανεμηθούν χωροταξικά σε όλη τη χώρα από τα βόρεια και νότια σύνορα έως την Αττική και τα νησιά (Κρήτη).
Πρόκειται για έξι «εργοστάσια» που θα καίνε μη ανακυκλώσιμα σκουπίδια αλλά και ανεπεξέργαστα αστικά απόβλητα του πράσινου κάδου (σύμμεικτα όπως υπολείμματα τροφών, λερωμένα χαρτιά, πλαστικά κ.ά.) και θα παράγουν ρεύμα και θερμότητα, ακολουθώντας ευρωπαϊκά πρότυπα.
Συνολικά υπολογίζεται ότι η ενέργεια που θα παράγεται από τις νέες μονάδες θα είναι 1.033 GWh τον χρόνο, ποσότητα που αντιστοιχεί περίπου στο 2% της εθνικής κατανάλωσης ρεύματος το 2030.
Σήμερα, τα σύμμεικτα απορρίμματα οδηγούνται στις μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων (ΜΕΑ) στις οποίες διαχωρίζονται μηχανικά σε ανακυκλώσιμα υλικά, στερεό καύσιμο RDF και βιοαποδομήσιμα. Οσα υλικά δεν μπορούν να αξιοποιηθούν πηγαίνουν για ταφή, καθώς δεν υπάρχει ενεργειακή αξιοποίηση.
Γιατί καύση;
Η λέξη «καύση» είναι έντονα φορτισμένη – και όχι άδικα. Για δεκαετίες, στην Ελλάδα συνδεόταν με ρύπανση και περιβαλλοντικά σκάνδαλα. Ωστόσο από τότε μέχρι σήμερα η τεχνολογία έχει αλλάξει ριζικά. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης λειτουργούν στο κέντρο πόλεων όπως η Βιέννη, το Παρίσι και η Κοπεγχάγη, χωρίς να αποτελούν πηγή δυσοσμίας ή τοξικών εκπομπών.
Η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας που δόθηκε πρόσφατα σε διαβούλευση και δίνει το περίγραμμα του σχεδιασμού εξηγεί ότι η σύγχρονη καύση απορριμμάτων γίνεται σε θερμοκρασίες άνω των 850°C, σε ειδικές σχάρες που κινούνται ώστε να εξασφαλίζουν πλήρη καύση και αδρανοποίηση παθογόνων μικροοργανισμών πετυχαίνοντας υψηλό βαθμό απόδοσης.
Τα καυσαέρια περνούν από συστήματα φίλτρων πολλαπλών σταδίων, που αφαιρούν σωματίδια, βαρέα μέταλλα και οξείδια. Ετσι, οι εκπομπές συμμορφώνονται με την αυστηρή Οδηγία 2010/75/ΕΕ για τις βιομηχανικές εκπομπές.
Η γεωγραφία του σχεδίου: έξι μονάδες, τέσσερις ενότητες
Η ΣΜΠΕ χωρίζει τη χώρα σε τέσσερις μεγάλες Διαχειριστικές Ενότητες για να περιορίσει τις μεταφορές απορριμμάτων σε μεγάλες αποστάσεις, κάτι που θα αύξανε το κόστος και τις εκπομπές CO2.
Δύο μονάδες στη βόρεια Ελλάδα
Η πρώτη διαχειριστική ενότητα αφορά τη βόρεια Ελλάδα και περιλαμβάνει μονάδα στην Κοζάνη, που θα είναι η μεγαλύτερη όλων, με δυναμικότητα επεξεργασίας 288.000 τόνων/έτος, η οποία έχει ήδη καπαρωθεί από τη ΔΕΗ στις εγκαταστάσεις της Πτολεμαΐδα 5. Θα εξυπηρετεί τις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας (Σέρρες, Ανατολικός και Δυτικός Τομέας), Δυτικής Μακεδονίας (Κοζάνη), Ηπείρου (Ιωάννινα), Θεσσαλίας (Λάρισα, Μαγνησία, Δυτική Θεσσαλία) και μέρος των Ιονίων Νήσων (Κέρκυρα).
Το δεύτερο «εργοστάσιο» ενεργειακής αξιοποίησης από καύση απορριμμάτων σχεδιάζεται στην περιοχή της Ροδόπης ή της Ξάνθης και θα είναι μικρότερης κλίμακας 62.000 τόνων/έτος. θα δέχεται απορρίμματα από όλη την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης (Βόρειου Εβρου, Σαμοθράκης, Αλεξανδρούπολης, Ξάνθης, Καβάλας).
Μία μονάδα σε Δυτική Ελλάδα – Πελοπόννησο
Η δεύτερη Διαχειριστική Ενότητα περιλαμβάνει ένα «εργοστάσιο» που θα κατασκευαστεί στην Αρκαδία, στην Αχαΐα ή την Ηλεία, συνολικής επεξεργασίας 154.000 τόνων σε ετήσια βάση. Θα παραλαμβάνει απορρίμματα από τις Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας (Αγρίνιο, Ναύπακτος, Δυτική Αχαΐα, Ηλεία), Πελοποννήσου (Αρκαδία, Μεσσηνία, Λακωνία) και από μέρος των Ιονίων Νήσων (Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Λευκάδα).
Δύο μονάδες στη Στερεά και την Αττική
Στην τρίτη Διαχειριστική Ενότητα, μία μονάδα θα κατασκευαστεί στη Βοιωτία για να δέχεται σκουπίδια από τη Στερεά Ελλάδα (Θήβα, Χαλκίδα, Λαμία, Φωκίδα) και μέρος της Αττικής (Δυτικό και Βόρειο Πάρκο). Η δεύτερη θα βρίσκεται στην Αττική, εξυπηρετώντας την υπόλοιπη Περιφέρεια, το βόρειο Αιγαίο (Λέσβος, Χίος, Σάμος) και μέρος του νοτίου Αιγαίου (Σύρος, Νάξος, Ανδρος, Κως, Κάλυμνος, Μήλος, Τήνος, Λέρος, Μύκονος, Πάρος, Πάτμος). Η συνολική δυναμικότητα θα είναι από 321.000 έως 401.000 τόνους.
Μία μονάδα στην Κρήτη
Η τέταρτη Διαχειριστική Ενότητα προβλέπει την επεξεργασία 140.000 τόνων σε «εργοστάσιο» στο Ηράκλειο, που θα δέχεται απορρίμματα από την Κρήτη (Χανιά, Ηράκλειο, Χερσόνησος, Αμάρι, Σητεία) και μέρος του νοτίου Αιγαίου (Θήρα, Ρόδος, Κάρπαθος).
Θα πουν οι τοπικές κοινωνίες το «ναι»;
Κανένα έργο ενεργειακής αξιοποίησης με καύση απορριμμάτων δεν μπορεί να εγκατασταθεί χωρίς προετοιμασία, ενημέρωση και διάλογο. Η εμπειρία δείχνει ότι οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών μπορούν να καθυστερήσουν ή ακόμη και να ακυρώσουν έργα διαχείρισης αποβλήτων.
Τρανή απόδειξη η κατάσταση στην Αττική, όπου επί χρόνια συζητείται η δημιουργία μονάδων επεξεργασίας μέσω ΣΔΙΤ, οι οποίες δέκα χρόνια μετά εξακολουθούν να παραμένουν στα χαρτιά! Η ΣΜΠΕ μιλά για «συσσωρευμένη εμπειρία δυσπιστίας» απέναντι σε τέτοιες εγκαταστάσεις.
Η λύση που προτείνεται είναι διαβούλευση από την αρχή: ενημέρωση των πολιτών για το πώς λειτουργεί η τεχνολογία, ποια είναι τα περιβαλλοντικά μέτρα, ποιο το όφελος για την περιοχή. Η συμμετοχή δεν είναι τυπική υπόθεση· αν οι κάτοικοι αισθανθούν ότι η απόφαση έχει ήδη ληφθεί ερήμην τους, η σύγκρουση είναι σχεδόν βέβαιη.
Η οικονομική βάση του σχεδίου
Οι μελέτες που έχουν προηγηθεί του σχεδιασμού επιβεβαιώνουν ότι η ενεργειακή αξιοποίηση απορριμμάτων συνοδεύεται από υψηλό λειτουργικό κόστος, με το «κόστος εισόδου» στις μονάδες (gate fee) για τους δήμους να κυμαίνεται άνω από 100 ευρώ έως 138 ευρώ/τόνο, τιμές που προστίθενται στα ήδη επιβαρυμένα οικονομικά των φορέων διαχείρισης.
Αν και προβλέπονται έσοδα από την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας (80 ευρώ/MWh) και σκραπ μετάλλων (50 ευρώ/τόνο), αυτά δεν αρκούν για να αντισταθμίσουν την επιβάρυνση.
Ωστόσο, παρά τις αυξημένες δαπάνες, οι τεχνολογίες της καύσης προβάλλουν ως μονόδρομος για την επίτευξη του στόχου μείωσης της ταφής κάτω από 10%, με τη μελέτη να υπογραμμίζει την ανάγκη εξεύρεσης μηχανισμών που θα καταστήσουν το μοντέλο οικονομικά βιώσιμο για τους δήμους και τους πολίτες.
Η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων προειδοποιεί ότι αν η προδιαλογή (ο διαχωρισμός των υλικών στην πηγή) δεν βελτιωθεί, οι μονάδες θα δεχθούν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από τις προβλεπόμενες. Αυτό θα μπορούσε να αυξήσει το λειτουργικό τους κόστος και τελικά να μετακυλιστεί στους πολίτες. Σήμερα, τα περισσότερα από τα 44 Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) λειτουργούν με παλιό εξοπλισμό και χαμηλή απόδοση. Αν δεν υπάρξει επένδυση σε αυτά, το σχέδιο κινδυνεύει να μετατραπεί από λύση σε νέο πρόβλημα.
Ο σχεδιασμός προβλέπει επιπλέον έσοδα για τις μονάδες από την ενίσχυση που θα δοθεί στα έργα για το σκέλος της παραγωγής που πιστώνεται ως ΑΠΕ. Προτείνεται ένα ποσοστό 57% της παραγόμενης ενέργειας να θεωρηθεί ως Ανανεώσιμη Πηγή Ενέργειας.
Εσοδα προβλέπονται επίσης και από την εκμετάλλευση της θερμότητας που παράγεται από την καύση. Σε περιοχές όπως η Δυτική Μακεδονία, η θερμότητα αυτή μπορεί να διοχετευτεί σε δίκτυα τηλεθέρμανσης, θερμαίνοντας σπίτια και κτίρια και προσφέροντας ένα επιπλέον εισόδημα στις μονάδες.
Με βάση τους υπολογισμούς της ΔΕΗ, η μονάδα θα καλύπτει περίπου το 25% των εθνικών αναγκών για ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων, ενώ θα προσφέρει 240.000 έως 250.000 MWh θερμικής ενέργειας ετησίως, καλύπτοντας σχεδόν το 40% των θερμικών αναγκών του Δήμου Εορδαίας, όπου η συνολική ετήσια ζήτηση ανέρχεται σε 640.000 MWh
Ποιοι παίρνουν θέσεις στις νέες επενδύσεις
Το υφιστάμενο μοντέλο προβλέπει την κατασκευή έξι μεγάλων μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης, χρηματοδοτούμενων αποκλειστικά από ιδιωτικά κεφάλαια, καθώς δεν υπάρχει διαθέσιμη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση.
Το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σχεδιάζει να αναλάβει κεντρικό ρόλο στη διαχείριση του καυσίμου, λειτουργώντας ως ενδιάμεσος ανάμεσα στους φορείς διαχείρισης απορριμμάτων και τις μονάδες καύσης.
Οι διαγωνισμοί για την ανάδειξη αναδόχων αναμένονται επισήμως το πρώτο εξάμηνο του 2026, αν και η αγορά θεωρεί πιθανότερη την αναβολή για μετά τις εκλογές, δηλαδή το 2027, κυρίως λόγω των κοινωνικών αντιδράσεων που συχνά συνοδεύουν τέτοια έργα. Παρά το γεγονός ότι η αγορά είναι υπό διαμόρφωση, οι υποψήφιοι επενδυτές παίρνουν θέση και έχουν ξεκινήσει την προετοιμασία.
Σε πρώτο πλάνο βρίσκεται αναμφίβολα η ΔΕΗ, που έχει εκδηλώσει το ενδιαφέρον της για μονάδα καύσης 38 MW στη Δυτική Μακεδονία, με στόχο την υποβολή της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στο ΥΠΕΝ μέχρι τα τέλη του έτους.
Στις αρχές Απριλίου ο επικεφαλής της ΔΕΗ Γιώργος Στάσσης ανακοίνωσε το σχέδιο, υπογραμμίζοντας τη σημασία της μονάδας για την ενεργειακή μετάβαση και την απασχόληση. Από την πλευρά της και η Metlen έχει αναθέσει προμελέτη σκοπιμότητας (pre-feasibility study) για μονάδα στα Ασπρα Σπίτια Βοιωτίας, κοντά στις εγκαταστάσεις της Αλουμίνιον της Ελλάδος.
Η Motor Oil του ομίλου Βαρδινογιάννη στοχεύει στην Κρήτη, ενώ στο παιχνίδι μπαίνει η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ αλλά και η Μεσόγειος, η οποία εξετάζει άλλες περιοχές όπως η Ξάνθη.
Η Αθήνα, λόγω της έλλειψης ολοκληρωμένου συστήματος επεξεργασίας απορριμμάτων, παραμένει η πιο δύσκολη «πίστα», με τα σενάρια που υπάρχουν να μιλούν για δύο μονάδες που θα κάψουν σύμμεικτα αστικά απόβλητα.
Οι προβληματισμοί των επενδυτών
Παρά το ενδιαφέρον, οι επενδυτές αντιμετωπίζουν αρκετές προκλήσεις, η αντιμετώπιση των οποίων θα διαμορφώσει το επενδυτικό κλίμα:
• Εγγυήσεις τροφοδοσίας: ποιος θα εξασφαλίσει ότι για 25 χρόνια θα υπάρχει επάρκεια απορριμμάτων στο καύσιμο; Η σταθερότητα της τροφοδοσίας, αναφέρουν στελέχη του κλάδου, είναι απαραίτητη για τη μακροχρόνια βιωσιμότητα των έργων αλλά και της χρηματοδότησής τους.
• Κόστος μεταφοράς και γεωγραφική κατανομή: τα απορρίμματα δεν είναι «όπου να ’ναι» και το κόστος μεταφοράς μπορεί να αυξήσει το τελικό κόστος. Οι αποστάσεις μεταξύ φορέων διαχείρισης και μονάδων προκαλούν ερωτήματα για τη δίκαιη κατανομή των εσόδων από το gate fee.
• Ελλειψη ευελιξίας: ο προκαθορισμένος αριθμός μονάδων και η προτεινόμενη χωροθέτηση δεν αφήνουν χώρο για μικρότερες, πιο τεχνολογικά εξελιγμένες ή ευέλικτες λύσεις που θα μπορούσαν να προσαρμοστούν καλύτερα στις τοπικές ανάγκες.
• Μεταβατικά καύσιμα για την Αθήνα: σκέψεις υπάρχουν για προσωρινή χρήση σύμμεικτων απορριμμάτων ως καυσίμου, ωστόσο οι επενδυτές αμφισβητούν αν μπορεί να στηριχτεί μακροπρόθεσμα μια επένδυση που βασίζεται σε «μεταβατικά» καύσιμα.
Το οικονομικό μέγεθος της πρόκλησης
Η συνολική δαπάνη για τη δημιουργία των έξι «εργοστασίων» υπολογίζεται να ξεπεράσει το 1 δισ. ευρώ, με το προβλεπόμενο κόστος να εκτιμάται από στελέχη της αγοράς σε 1 εκατ. ευρώ για κάθε τόνο αποβλήτων που θα οδηγείται στα εργοστάσια καύσης.
Χωρίς σαφές και σταθερό θεσμικό πλαίσιο για το πόσα απορρίμματα θα χρησιμοποιηθούν, την τιμολόγηση των υπηρεσιών και τη δίκαιη κατανομή κόστους – εσόδων, το ενδιαφέρον των επενδυτών θα παραμείνει συγκρατημένο.
Η πρόκληση που μένει είναι το πώς η Ελλάδα θα καταφέρει να μετατρέψει το πρόβλημα των απορριμμάτων σε ευκαιρία καθαρής ενέργειας και οικονομικής ανάπτυξης, μέσα από ένα πλέγμα θεσμικών, τεχνολογικών και κοινωνικών λύσεων που θα πείσουν ότι το μέλλον είναι βιώσιμο και κερδοφόρο.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Shutterstock
