Γράφει ο Ζαχαρίας Παπαθωμάς
Φαρμακοποιός
Δατούρα το στραμώνιον
Ταξινόμηση
| Βασίλειο: | Plantae |
| Συνομοταξία: | Magnoliophyta |
| Ομοταξία: | Magnoliopsida |
| Τάξη: | Solanales |
| Οικογένεια: | Solanaceae |
| Γένος: | Datura |
| Είδος: | Datura stromonium |
Το όνομα του γένους “Datura” προέρχεται από την σανσκριτική λέξη dhatura που σημαίνει «αγκάθινος καρπός».
Το όνομα του είδους “Stramonium” δόθηκε από τον Γάλλο βοτανολόγο Tournefort το 1700, από τις ελληνικές λέξεις στρύχνος και μανιακός.
Συναντάται με τις κοινές ονομασίες διαβολόχορτο, βρομόχορτο, τάτουλα, στραμμώνιο, αγριομπάμια, αγκαθόμηλο.
Περιγραφή: Πρόκειται περί φυτού ετησίου με άσχημη οσμή και πικρή γεύση, ύψους 1,5m περίπου, με όρθιο ξυλώδη βλαστό και πασσαλώδη ρίζα. Έχει φύλλα πλατιά, βαθυπράσινα, εμφανίζοντα κατά τα χείλη μεγάλες οξείες αιχμές. Τα άνθη είναι χωνοειδή και λευκά, ο δε καρπός, μεγέθους μικρού καρυδιού και ακανθώδης, φέρει 4 αύλακες, αποσχιζόμενος σε αυτές κατά την ωρίμανση. Ο καρπός αυτός περιέχει πολλά σπέρματα, μέλανος χρώματος. Δραστικά συστατικά του φυτού είναι τα αλκαλοειδή του τροπανίου: ατροπίνη, υοσκυαμίνη και σκοπολαμίνη. Κυρίως αυτά ανευρίσκονται στους σπόρους.
Όλα τα είδη του γένους είναι δηλητηριώδη και δυνητικά ψυχοτρόπα. Εξαιτίας αυτών των ιδιοτήτων το φυτό έχει χρησιμοποιηθεί ιστορικά από διάφορους πολιτισμούς ως δηλητήριο και παραισθησιογόνο.
Στην Ελλάδα απαντά ως αυτοφυές σε ακαλλιέργητους αγρούς και πετρώδεις τοποθεσίες, σε ερείπια σπιτιών, σκουπιδότοπους κ.ά.
Η κατανάλωση οποιουδήποτε μέρους του φυτού μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή αντιχολινεργική αντίδραση. Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από Datura stramonium περιλαμβάνουν ξηροστομία, έντονη δίψα, μυδρίαση, κατακράτηση ούρων, ταχυπαλμία, σύγχυση, παραισθήσεις και απώλεια συνείδησης.
Τα αλκαλοειδή που περιέχει το Στραμώνιο έχουν αρκετές φαρμακευτικές χρήσεις μερικές από τις οποίες παραθέτουμε παρακάτω.
Scopolamine (Σκοπολαμίνη)
Η σκοπολαμίνη χρησιμοποιείται στην πρόληψη της ταξιδιωτικής ναυτίας, καθώς και της μετεγχειρητικής ναυτίας και του εμέτου. Για τη ναυτία των ταξιδιωτών είναι διαθέσιμη (όχι στη χώρα μας) ως τοπικό διαδερμικό έμπλαστρο που παρέχει αποτελέσματα έως και για 3 ημέρες.
Ένα παράγωγο της, η βουτυλοβρωμιούχος υοσκίνη είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα σπασμολυτικά φάρμακα. (Buscopan, Spasmo-apotel)
Atropine (Ατροπίνη)
Η ατροπίνη ασκεί τοπικά τόσο μυδριατική όσο και κυκλοπληγική δράση και αυτό επιτρέπει τη μέτρηση των διαθλαστικών ανωμαλιών χωρίς παρεμβολές από την προσαρμοστική ικανότητα του οφθαλμού. Είναι το κολλύριο που ενσταλάζει ο οφθαλμίατρος στο μάτι για να μπορέσει να μας εξετάσει.
Η ατροπίνη χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της δηλητηρίασης από οργανοφωσφορικά (εντομοκτόνα, αέρια νεύρων), από υπερβολική δόση αναστολέων χολινεστεράσης που χρησιμοποιούνται στην κλινική πράξη, όπως η φυσοστιγμίνη, καθώς και σε ορισμένους τύπους δηλητηρίασης από μανιτάρια (ορισμένα μανιτάρια περιέχουν χολινεργικές ουσίες που αποκλείουν τις χολινεστεράσες). Μπορεί να απαιτηθούν μεγάλες δόσεις ενέσιμης ατροπίνης για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για την εξουδετέρωση των δηλητηρίων. Η ικανότητα της ατροπίνης να εισέρχεται στο ΚΝΣ έχει ιδιαίτερη σημασία στη θεραπεία των κεντρικών τοξικών δράσεων των αναστολέων χολινεστεράσης. Είναι ένα από τα όπλα που θα βρείτε στη φαρέτρα του κτηνίατρου όταν έχει να αντιμετωπίσει περιστατικό δηλητηρίασης από φυτοφάρμακα, πράγμα όχι σπάνιο.
Η ενέσιμη ατροπίνη χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της βραδυκαρδίας ποικίλης αιτιολογίας.
Hyoscyamine (Υοσκυαμίνη)
Χρησιμοποιείται σε μορφή κρέμας ή ελαίου για την λείανση των ουλών που προέρχονται από εγχειρήσεις, εγκαύματα και άλλα τραύματα (Kelosoft cr).
Το άρθρο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν αποτελεί προτροπή ή παρότρυνση χρήσης του φυτού κατά οποιονδήποτε τρόπο, καθώς αυτό εγκυμονεί σοβαρό κίνδυνο δηλητηρίασης.
Ζαχαρίας Ι. Παπαθωμάς
Φαρμακοποιός
Πηγές:
- Κουτσελίνης Αντ., Τοξικολογία, 1997, Αθήνα.
- Χαρβάλα Αικ., Αλκαλοειδή και μη μορφοποιημένες δρόγες, 1994, Αθήνα.
- Harvey A. Richard, ΦαρμακολογίαLippincott, 2023, Αθήνα.
- Pharmacological properties of Datura stramonium L. as a potential medicinal tree: An overview, Priyanka Soni, Anees Ahmad Siddiqui, Jaya Dwivedi, Vishal Soni Reviewed by: Ram Kumar Sahu, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3621465/
- Daturastramonium Ντατούρα το Στραμώνιο, https://www.agriamanitaria.gr/datura-stramonium-%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BC%CF%8E%CE%BD%CE%B9%CE%BF/
