Θεμα: σημειώσεις με αφορμή τα θυρανοίξια του Α. Γεωργίου νέας Αλικαρνασσού-Κω.
Α. Το Σαββατοκύριακο κυριαρχούν στο νησί μας εκδηλώσεις αφιερωμένες στον Μικρασιατικό Ελληνισμό-Χριστιανισμό για τα 100 χρόνια από την καταστροφή του 1922, με αφορμή τα θυρανοίξια του Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου της νέας Αλικαρνασσού της Κω. Διεθνείς οικονομικοί, στρατιωτικοί και πολιτικοί και εθνικιστικοί ανταγωνισμοί και ολέθριοι χειρισμοί της πολιτικής ηγεσίας των αρχών του 20ου αιώνα της ελεύθερης Ελλάδας οδήγησαν στον ξεριζωμό των γηγενών ελληνοφώνων και χριστιανικών πληθυσμών αιώνων, αλλάζοντας τον κοινωνικό χάρτη στην περιοχή μας. Η Κως, σε απόσταση αναπνοής με την Αλικαρνασσό, με στενές εμπορικές και κοινωνικές σχέσεις δέχθηκε ένα μεγάλο προσφυγικό κύμα. Ένα ερώτημα είναι γιατί έχουμε λίγα ιστορικά τεκμήρια-κειμήλια της εποχής εκείνης και προ παντός γιατί δεν έχουμε ένα χώρο ή μια εγκατάσταση που να θυμίζει την ιστορική μνήμη και τα στοιχεία του πολιτισμού και κοινωνικής ζωής των χριστιανικών κοινοτήτων της γειτονικής μας χερσονήσου της Αλικαρνασσού της εποχής εκείνης; Τι να φταίει; Η Ιταλική κατοχή; Άλλα και μετά το 1947 δεν θα έπρεπε κάπως να οργανωθεί η περισυλλογή και η ανάδειξη της ιστορικής μνήμης; ή μήπως πρέπει να ξεκινήσει μια τέτοια προσπάθεια έστω και τώρα; Αυτή την ανάγκη και αυτό το κενό αναπλήρωσαν Ιδρύματα πολιτισμού και ερευνητές και ιστοριοδίφες της περιόδου. Αρχειακό υλικό βρίσκουμε σήμερα στο ίντερνετ σε διευθύνσεις όπως: Παλιά Αλικαρνασσός facebook, Mικρασιατικές οικογένειες facebook, old Bodrum facebook, eski Bodrum facebook. Ότι δεν κατάφεραν η Πολιτεία και ο Δήμος το προσπαθεί ο Σύλλογος Μικρασιατών Κω ‘’ο Ηρόδοτος’’ με την κατασκευή του Αϊ Γιώργη στην Λάμπη-Νέα Αλικαρνασσό! Όπως τότε οι τότε αδελφότητες της Μ. Ασίας που ήταν πυρήνες δημιουργίας κοινωφελών έργων και θεσμών καλλιέργειας συνειδήσεων! Είναι γνωστό ότι μεγάλο πλήθος ναών κατά την περίοδο της Οθωμανοκρατίας είχε ανεγερθεί με τη βοήθεια των μελών της Αδελφότητας. Αξίζουν τον έπαινό μας οι απόγονοι των Μικρασιατών της Κω γιατί η 30-χρονη προσπάθεια τους αναπληρώνει ένα Εθνικό και Κοινωνικό κενό και ένα Συλλογικό Χρέος του τόπου μας. Από ότι μαθαίνουμε θα υπαρχει συνέχεια με την δημιουργία ζωντανού χώρου διατήρησης και ανάδειξης της κληρονομίας του μικρασιάτικου πολιτισμού.
Β. Αποσπάσματα μελέτης: ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΔΙΚΑ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΥ-ΒΟΥΔΡΟΥΜ των Χαράλαμπου Μπαμπούνη, Στέλιου Μουζάκης
…οι αδελφότητες ήσαν ενώσεις με θρησκευτικό και φιλανθρωπικό σκοπό, απέβλεπαν στο θρησκευτικό διαφωτισμό των μελών, στη συντήρηση ή ίδρυση ναού και στη διακόσμηση του… … Οι Έλληνες στην Αλικαρνασσό ήταν συγκεντρωμένοι σε δυο ενορίες, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου, στα βορειοδυτικά του μεσαιωνικού φρουρίου του Αγίου Πέτρου. Ο πιο αγαπητός άγιος μετά την Παναγία στο Μικρασιατικό Ελληνισμό και στον Πόντο, ήταν ο συντοπίτης Καππαδόκης Άγιος Γεώργιος. Την εικόνα του Αγίου την είχαν ως φυλακτό.
…Η Αδελφότητα της Αλικαρνασσού συγκροτείται από μέλη της συντεχνίας των οικοδόμων, τεκτόνων, δηλαδή των δουλγέρηδων. Εξαιτίας αυτού και επειδή ασφαλώς οι ίδιοι ως ντόπιοι είχαν φαίνεται ασχοληθεί με το ναό του Αγίου Γεωργίου, φυσικόν ήταν να θέλουν να τον αναλάβουν υπό την προστασία τους και να προσπαθήσουν να τον αποπερατώσουν.
….Από τα τέλη του 1908 / αρχές του 1909 οι Νεότουρκοι επιχειρούσαν να μειώσουν την επιρροή των χριστιανών στο κράτος. Η πολιτική του εκτουρκισμού και οι διωγμοί ιδιαίτερα του ελληνικού και του αρμενικού στοιχείου εντάθηκαν μετά την έκβαση των Βαλκανικών πολέμων. Το Μάιο του 1914 οι διώξεις επεκτάθηκαν και στη δυτική Μικρά Ασία.
… Οι καταγραφές στο Βιβλίο Διαχείρισης της Αδελφότητας της Αλικαρνασσού σταματούν στις 11 Απριλίου 1914….
Γ. ΚΟΙΝΩΝΙΟΓΛΩΣΣΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΚΩ της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΧΡΗΣΤΑΚΗ Κοινωνικής Ανθρωπολόγου
…. οι Έλληνες της Αλικαρνασσού, σε μια προσπάθεια να αποφύγουν πιθανή επιστράτευση κατά τον επικείμενο πόλεμο και από την άλλη τα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού). Μέχρι το 1915 είχαν φύγει όλοι οι Έλληνες από την Αλικαρνασσό. Οι κάτοικοι κατέφυγαν αρχικά στα Δωδεκάνησα, κυρίως στην Κάλυμνο, την Κω, την Κάσο, τη Σύμη και την Ψέρημο. Το1916, όταν σημειώθηκε λιμός και έλλειψη εργασίας στα Δωδεκάνησα, λόγω του αποκλεισμού, πολλοί Αλικαρνασσείς που είχαν διαφύγει εκεί, μετά από πρόσκληση συμπατριωτών τους, μετέβησαν στην Κρήτη, όπου και εγκαταστάθηκαν μόνιμα. Εκεί εργάστηκαν ως οικοδόμοι, λιμενεργάτες και εργάτες στην σταφιδοκαλλιέργεια. Το 1922, όταν πια έγινε ο οριστικός ξεριζωμός, το μεγαλύτερο μέρος των Αλικαρνασσέων είχε ήδη εγκαταλείψει τη γενέθλια γη.
…. Το 1922, σύμφωνα με την επίσημη απογραφή των Ιταλών, οι κάτοικοι της Κω ανέρχονταν στους 16.169, εκ των οποίων οι 11.385 ήταν Ορθόδοξοι, οι 4.662Μουσουλμάνοι, οι 66 Εβραίοι και οι υπόλοιποι Ιταλοί, κυρίως κρατικοί υπάλληλοι Μετά το 1922, στον πληθυσμό αυτό θα προστεθούν γύρω στους 2.000 Μικρασιάτες πρόσφυγες, προερχόμενοι κυρίως από την Αλικαρνασσό–Πετρούμι κατά τους Χριστιανούς, Μπόντρουμ (Bodrum) κατά τους Μουσουλμάνους και τον Γέροντα, αλλά και από τα Σώκια, το Κουσάντασι, την Αττάλεια, τα Μύλασα (ή Μιλάς), την Μπάλα. Οι Γεροντιανοί εγκαταστάθηκαν στα χωριά, κυρίως στο Πυλί. Οι Αλικαρνασσείς (Πετρουμιανοί) και οι υπόλοιποι Μικρασιάτες εγκαταστάθηκαν στην πόλη.
….Πριν το 1922 η φυγή στα Δωδεκάνησα γινόταν κατά μικρές ομάδες και με πολλές προφυλάξεις, στη διάρκεια της νύχτας, σε ερημικά παράλια, κυρίως στην περιοχή Ψαλίδι, διότι οι Ιταλοί όσους συνελάμβαναν τους επαναπροωθούσαν στην Τουρκία. Όταν οι Ιταλοί απεκάλυπτον τους παρανόμως καταφυγόντας Ασιανοέλληνας , εδυστροπούσαν να τους παράσχουν άσυλον στην αρχήν, εν τέλει όμως ηναγκάζοντο ή συγκατετίθεντο να τους ανεχθούν και να τους τακτοποιήσουν.
…. αφήγηση του Αναστασίου Καϊσαρλή, ο οποίος έφυγε από το Πετρούμι το 1914. «Από τον πρώτο χρόνο που έγινε το Σεφερμπελίκ (υποχρεωτική επιστράτευση), στα 1914, άρχισε ν’ αδειάζει το Πετρούμι από τους χριστιανούς …. Είχαμε, βλέπεις, τη θάλασσα και τα καΐκια και, μόλις είδαμε τα σκούρα, όλοι περάσαμε στα νησιά. Κάθε βράδυ έφευγε και καΐκι με χριστανικές οικογένειες. Οι Τούρκοι, βέβαια, δεν επέτρεπαν σε άντρα να φύγει. Αλλά στα κρυφά και με πονηριές και με γνωριμίες και με χρήματα που πέφτανε, τα καταφέρναμε.
….θυμάται ο Νικόλας Καϊσαρλής «Οι Πετρουμιανοί έφταναν στην Κω όπως φθάνουν σήμερα οι λαθρομετανάστες· ακριβώς έτσι ήτανε. Σηκώναν οι γυναίκες τα παιδιά στον ώμο με μια μποξιά ρούχα και πααίναν στα σπίτια και οι Κώτες τους εδέχοντο»,
—Η προσωρινή εγκατάσταση έγινε σε διάφορα σημεία της πόλης. Περιοχές όπως το Κακό Πινάρι, οι Φυλακές , κυρίως όμως η Λάμπη που γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο τα τελευταία χρόνια μετονομάσθηκε σε Νέα Αλικαρνασσό δέχτηκαν σημαντικό αριθμό προσφύγων. Το ίδιο έγινε και στα χωριά:
….«Όταν ήρθαν εδώ οι Πετρουμιανές, οι Κώτισσες δεν τις είδαν με καλό μάτι, δεν ήκουαν τ’ όνομά τους. Χαρούπες, τσίμπλες, κουφάλες τις ελέγαν. Οι Κώτισσες δεν εδεχτήκασι καθόλου τις Μικρασιάτισσες» (Σ.Κ., 86 ετών, καταγραφή: 22/7/2002)
…«Μέρα-νύχτα μες το σπίτι μας για το Πετρούμι συζητούσαμε. Ο πατέρας μουσυνέχεια για το Πετρούμι μάς μιλούσε. “Πάψε πια, πατέρα, να μιλάς για το Πετρούμι” του έλεγα.“Ναι, παιδί μου”, μου έλεγε, “ωσότου να πεθάνω για το Πετρούμι θα λέω”. Ήτο θαλασσινός ο πατέρας μου, ήτο καπετάνιος, δηλαδή είχε καΐκι με πανιά, κι έφευγε και περνούσε με το καΐκι κι η καρδιά του ’φχαριστιόταν που ’βλεπε το Πετρούμι. Κι εδώ πάλι πάαινε στο Κάστρο κι έβλεπε καρσί το Πετρούμι ·γιατί φαίνεται, κατάλαβες; Και μια φορά πήγαμε μαζί με τον πατέρα μου στο Πετρούμι και μού ’δειχνε το σπίτι μας. Κι εγώ τώρα κάθε χρόνο πάω, δεν μπορώ, πρέπει να πάω ’κει πέρα να πιω καφέ και να κάθομαι να συλλογίζομαι και να σκέπτομαι πού ζούσαν οι γονείς μου κι οι παππούδοι μου, διότι ο πάππους μου ήτονε Επίτροπος του Αγίου Γεωργίου, ο Μεγάλος Επίτροπος, κι ήτον ασβεστάς…» (Γ. Γ., 75 ετών, καταγραφή: 12/5/2002.
….«Το δικό τους επίπεδο ήταν πιο υψηλό από αυτό της Κω και είχανε ευρύτητα πνεύματος. Έφεραν μια κουλτούρα, έφεραν το εμπόριο, έφεραν τις τέχνες, αυτοί τα κράταγαν, γιατί οι βέροι Κώοι ήταν περισσότερο άνθρωποι της αγροτιάς, ασχολούνταν με τη γεωργία. Όταν ήρθαν εδώ, ένιωσαν ότι μπορούσαν να κάνουν παρέμβαση στην τοπική κοινωνία με δουλειές, με επαγγέλματα καινούργια, με το εμπόριο που οι Κώοι δεν ήξεραν
Από αφήγηση Πετρουμιανής, 87 ετών) [Καταγραφή: Κως, 12 Μαΐου 2002]
‘’Πετρούμι πέτρα να γενείς
και πάλι μη κακό σου,
να έρχονται οι Χριστιανοί
να πίνουν το νερό σου.’’
Ν. Μυλωνάς
