ΜΝΗΜΗ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
Πέρασαν 98 χρόνια από την μικρασιατική καταστροφή. Από τις αποφράδες εκείνες ημέρες, από τα θλιβερά γεγονότα, το «εθνικό ατύχημα», όπως χαρακτηρίσθηκε τότε, που είχε ως κατάληξη την έξοδο της Ελλάδας από τα χώματα της Μικράς Ασίας και την εκρίζωση του Μικρασιατικού Ελληνισμού από τις πεφιλημένες πατρίδες τους.
Σήμερα, βρισκόμαστε εδώ για να αποτίνουμε φόρο τιμής, αφού οι ήχοι παραμένουν βουβοί, τα νοήματα νεκρά και οι λέξεις είναι φτωχές να περιγράψουν τα γεγονότα, που άρχισαν το 1914 και τελείωσαν οικτρά τον Αύγουστο του 1922. Όμως, το συναίσθημα παραμένει ενεργό και αυτό καλείται να αναπαραστήσει την καταστροφή, το βίαιο αφανισμό και τον ξεριζωμό. Αυτό θα μιλήσει και θα θρηνήσει: τα παιδιά που σφαγιάστηκαν στην αγκαλιά των μανάδων, τις κοπέλες που ατιμάσθηκαν δημοσίως, τους άνδρες που έλιωσαν σαν λαμπάδες στα στρατόπεδα εργασίας, τους άταφους νεκρούς, το βιός που χάθηκε. Αυτά θα φωτίζουν και θα ομολογούν τα δίκαιά μας.
Πρέπει να θυμόμαστε, πρέπει να μιλάμε κάθε τέτοια μέρα, για την πίκρα, την νοσταλγία και τον ξεριζωμένο πόθο εκατομμυρίων ανθρώπων για τις χαμένες, εγκαταλειμμένες μα αλησμόνητες μικρασιατικές πατρίδες. Τις ευτυχισμένες στιγμές τους, τον πόλεμο και τα δεινά του, τις ατομικές και οικογενειακές ταλαιπωρίες, αλλά και την καχυποψία και εχθρότητα που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες.
Πρέπει να μιλάμε για την μεγάλη αυτή καταστροφή σε όλα τα επίπεδα, αφού υπήρξε η μεγαλύτερη που υπέστη ο ελληνισμός. Δεν αποτελεί απλά για το έθνος μας νέα περίοδο, ούτε καν νέα εποχή. Το 1922 συνιστά σταθμό, απ’ όπου ξεκινάει η νέα ελληνική ιστορία.
Από τότε υιοθετήθηκε ο όρος «χαμένες πατρίδες», που για μας που έχουμε μικρασιατική καταγωγή, πήρε άλλη διάσταση μέσα στις οικογενειακές μας ιστορίες, ως οικογενειακές κληρονομιές. Μπορεί από τους τόπους της Μικράς Ασίας να απόμειναν αποκαΐδια, αλλά για όλους τους απογόνους παραμένουν υπαρκτοί νοητικά, ως αλησμόνητες πατρίδες.
Η Μικρά Ασία και όλα τα παράλιά της, υπήρξε σπουδαίο κέντρο ελληνικού πολιτισμού σε όλη την περίοδο των ιστορικών χρόνων. Ξακουστά στην αρχαιότητα και στις μέρες μας ήταν τα πνευματικά επιτεύγματα των Ελλήνων, ποιητών, φιλοσόφων, ιατρών, γλυπτών, αστρονόμων, αρχιτεκτόνων κ.ά.
Η τρισχιλιετής παρουσία του ελληνικού και του χριστιανικού πολιτισμού είναι και σήμερα υπαρκτή σ’ ολόκληρη τη μικρασιατική γη. Αρχαία θέατρα, ολόκληρες πολιτείες, σπασμένες κολώνες, παντού ερειπωμένες εκκλησίες και μοναστήρια καταμαρτυρούν και κάνουν αισθητό αυτόν τον πολιτισμό, που είναι ενεργός μέχρι σήμερα. Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, στην πλειονότητά τους, δεν εκτέθηκαν ούτε στις αρνητικές συγκρίσεις με την κλασσική αρχαιότητα, ούτε στη διαμάχη για τη γνησιότητα της καταγωγής τους. Ένιωθαν και ήταν ¨Ελληνες, γιατί εκεί ήταν ριζωμένοι χιλιάδες χρόνια. Ένιωθαν τους εαυτούς τους ως μάρτυρες και φορείς μιας πλούσιας και αναλλοίωτης παράδοσης, γλωσσικής, πολιτισμικής και ιδεολογικής κληρονομιάς, που λόγω της Ορθόδοξης Χριστιανικής πίστης, τούς είχε δοθεί ως ιερό καθήκον και φροντίδα η διαφύλαξής της.
Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός στις αρχές του 20ου αιώνα υπερέβαινε τα 5,5 εκατομμύρια. Η επανάσταση των νεότουρκων του 1908 ήταν η απαρχή των δεινών του, με συγκεκριμένο σχέδιο και με προδιαγεγραμμένη κατάληξη. Σύμφωνα με τις στατιστικές της εποχής, το διάστημα 1913-1924 η Ελλάδα δέχθηκε 1.560.000 μικρασιάτες πρόσφυγες. Από τις νοτιοανατολικές επαρχίες 55.000 κατέφυγαν σε όμορα αραβικά κράτη, 35.000 στην Ευρώπη, 20.000 στην Αμερική και 15.000 στον υπόλοιπο κόσμο. Μπορούμε να υπολογίσουμε με βεβαιότητα ότι από τα 5.500.000 του 1900, στο μεγάλο αυτό ολοκαύτωμα και τη γενοκτονία μαρτύρησαν 3.275.000 Μικρασιάτες Έλληνες και διασώθηκαν 2.225.000.
Ένα σχεδόν αιώνα μετά τη μικρασιατική τραγωδία, η ιστορική εκείνη περίοδος, πρέπει να αποτελεί ορόσημο για όλους τους Έλληνες και για τις επερχόμενες γενιές, νηφάλιο παράδειγμα, και να διδασκόμαστε με ειλικρίνεια από τα γεγονότα, ώστε να γνωρίζουμε που μπορεί να οδηγήσει η ομόνοια, αλλά και η καταστροφική διχόνοια. Μηνύματα άκρως επίκαιρα, αφού ο αναδυόμενος στις μέρες μας νεοθωμανισμός από τη γείτονα χώρα, αμφισβητεί και επιβουλεύεται σε στεριά και θάλασσα κυριαρχικά δικαιώματα της πατρίδας μας.
Αυτή η μνήμη και αυτό το καθήκον ήταν που έκανε τους ξεριζωμένους εκείνους να αντέξουν όλες τις δυσκολίες και να χρησιμοποιήσουν δυναμικά τη συσσωρευμένη πείρα, βιώματα και συλλογική ταυτότητα ώστε να γίνει πηγή δύναμης και νόημα στη νέα τους ζωή και πραγματικότητα. Η μνήμη διαρκείας, έγινε ο αποφασιστικός δεσμός, για τον επαναπροσδιορισμό και ανασυγκρότηση της ζωής τους.
Οι αναμνήσεις τους έγιναν ιστορία προφορική και στη συνέχεια γραπτή, γιατί για πολλούς αυτή ήταν η μοναδική και πολύτιμη περιουσία τους που ήθελαν να δείξουν στους άλλους. Ο τόπος καταγωγής τους είχε βαθιά σημασία και στις νέες πατρίδες τους, όπου παρέμεινε σοβαρό σημείο αναφοράς. Έτσι μεταλαμπαδεύτηκε και ανακατασκευάσθηκε ο τόπος τους με συμβολισμούς και νοήματα περιβάλλοντος, ορόσημα με άμεση συνάφεια με την ιστορία και τοπογραφία του παρελθόντος. Νέα Σμύρνη, Νέα Φώκαια, Νέα Μάκρη, Νέα Μουδανιά, Νέα Αλικαρνασσός κ.ά προσαρμόστηκαν εύκολα με τον τρόπο αυτό με την αίσθηση της συνέχειας, μέσα στη συνειδητή και ασυνείδητη επίκληση του παρελθόντος.
Ας κρατήσουμε λοιπόν στη μνήμη μας ζωντανές τις εικόνες των πατρίδων μας και να θυμόμαστε κάθε τέτοια μέρα να καίμε λίγο λιβάνι στη μνήμη όλων εκείνων, που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα ευλογημένα χώματα της Μικράς Ασίας.
Κως, Σεπτέμβριος 2020 – Αλέκος Μαρκόγλου
Συγχαρητήρια δάσκαλε