Μας «αποχαιρέτησε» πρόσφατα η γηραιότερη κάτοικος της Ψερίμου, η Νίκη Τρικοίλη-Πουλλά.
Είχα την τύχη να τη γνωρίσω στη μακρινή διετία 1963-1965, όταν υπηρέτησα εκεί ως νεοδιόριστος δάσκαλος. Ανέλαβε υπό την κηδεμονία της μια μαθήτριά μου, την ανιψιά της Μαρία Μακαρούνα, από τη μακρινή Παλιόνησο. Κορίτσι τότε 10 χρόνων, το εμπιστεύθηκαν οι γονείς του στη θεία Νίκη, για να φοιτήσει στο δημοτικό σχολείο του νησιού, προστατεύοντάς το από τον κόπο και τους κινδύνους να περπατάει περισσότερο από δύο ώρες καθημερινά, για να πηγαίνει από τον οικισμό της μόνιμης κατοικίας του, στα Σκάλια, όπου λειτουργούσε το πλησιέστερο σχολείο! Με βροχές, κρύα, ανέμους και λιοπύρια! Έτσι η μικρή Μαρία είχε δύο μητέρες. Μία των Διακοπών του καλοκαιριού και των Εορτών, και μία δεύτερη των Σχολικών Καθηκόντων της, στη διάρκεια του χειμώνα. Η θεία στάθηκε σαν αληθινή Μάνα. Αγαπούσε, πρόσεχε και φρόντιζε το κορίτσι, ώστε να μην αισθάνεται την απουσία των γονιών του. Ένιωθε το βάρος της ευθύνης που πρόθυμα και με χαρά είχε αναλάβει. Βρισκόταν σε συχνή επαφή με τον δάσκαλο και παρακολουθούσε από κοντά τη μελέτη και την πρόοδο της παιδιού. Πρόσφερε και τις υπηρεσίες της στη λειτουργία των μαθητικών συσσιτίων, μαγειρεύοντας εκ περιτροπής με τις υπόλοιπες μητέρες. Αλλά και η μικρή Μαρία ανταπέδιδε με υπακοή και επιμέλεια την υποχρέωση και την ευγνωμοσύνη που ένιωθε για ό,τι της πρόσφερε με περισσή αγάπη η αδελφή της μητέρας της…
Κύλησαν από τότε 58 χρόνια! Καθαρή παραμένει στη μνήμη μου η εικόνα μιας παραδοσιακής Καλυμνιάς, από εκείνες που τηρούσαν και στήριζαν παραδόσεις και ήθη, τα οποία είχαν αρχίσει να αλλοιώνονται, να φθίνουν και να χάνονται επί των ημερών της. Βρισκόταν τότε η Νίκη στην είσοδο της ηλικιακής ωριμότητας. Με εντυπωσίαζε η δύναμη και η ζωντάνια της, αλλά και η χρήση ενός χαρακτηριστικού γλωσσικού ιδιώματος και εκφοράς λόγου που είχε αρχίσει να εγκαταλείπεται από τη γενιά της, και πολύ περισσότερο από την επερχόμενη.
Φεύγοντας από την Ψέριμο, το 1965, και παρακολουθώντας με απογοήτευση την εγκατάλειψή της από τους κατοίκους, την παρακμή και το κλείσιμο του σχολείου που μεταπολεμικά λειτουργούσε ως και διθέσιο με περισσότερους από 70 μαθητές(!), δεν επιθυμούσα να την επισκεφτώ ξανά, για να μην αντικρίσω τη θλιβερή εικόνα ενός νεκρού διδακτηρίου. Είχα αποκτήσει με οικογένειες και φίλους, ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς, οι οποίοι ενισχύθηκαν και από τη σύντροφό μου. Γεννήθηκε εκεί, στην καρδιά του Πολέμου, όταν υπηρετούσε ο πατέρας της, Αντώνης Κουλιανός, ως δάσκαλος και δήλωνε συχνά με υπερηφάνεια και την ψεριμιώτικη καταγωγή της, καθώς και την … «υπηκοότητα», όπως φίλοι και συγγενείς τής έλεγαν ότι, δικαιωματικά, απόκτησε - μαζί της κι εγώ, φυσικά, εξ αγχιστείας- από την ημέρα που τη νυμφεύτηκα… Την εκτίμησα, εκτός των άλλων προσόντων της, και για το γεγονός ότι είχε δείξει από τρίχρονο κοριτσάκι τα αντιναζιστικά της φρονήματα, όταν την πήρε στα πόδια του ο Γερμανός διοικητής του νησιού και την ρώτησε αν τον αγαπά. Του απάντησε, θαρρετά, πως αγαπά τον Άγγλο που λίγες μέρες νωρίτερα της χάρισε μια σοκολάτα, τρομοκρατώντας τον πατέρα της…Τον Δεκέμβρη του 2021 κλιμάκιο της ΕΡΤ 3 ανέλαβε να γυρίσει ημίωρα ντοκιμαντέρ για τα 4 μικρά κατοικημένα νησιά της Περιφέρειάς μας, με τίτλο: “Νησιά στην Άκρη του Αιγαίου”. Προβλήθηκαν στις αρχές του περασμένου Φθινόπωρου. Θα άξιζε να τα δουν, όσοι δεν έτυχε να το πληροφορηθούν και να τα παρακολουθήσουν. Εικονολήπτης του κρατικού τηλεοπτικού σταθμού ήταν ένας δικός μας άνθρωπος, ο Γιάννης Μισουρίδης, Εγγονός του δασκάλου Αντώνη Κουλιανού. Μετά την Τέλενδο το συνεργείο βρέθηκε στην Ψέριμο. Τη Νίκη Τρικοίλη συνάντησε ο εικονολήπτης σε κάποιο διάλειμμα των «γυρισμάτων». Είχε δώσει το παρόν, όπως έκανε σε κάθε γεγονός. Όπως και στην περίπτωση της πρώτης επίσκεψης του πρωθυπουργού της Χώρας, στον οποίο πρόσφερε ανθοδέσμη κατά την υποδοχή, εκ μέρους όλων των κατοίκων του νησιού της. Την πλησίασε, λοιπόν, ο φωτορεπόρτερ και καθώς την είδε ακμαιότατη να πλησιάζει το σκαλοπάτι των 100 χρόνων, θεώρησε πως ήταν το κατάλληλο πρόσωπο, για να του δώσει πληροφορίες γύρω από τον παππού του, για τον οποίο γνώριζε όλους τους σταθμούς της σταδιοδρομίας του. Η ερώτηση όμως που της απηύθυνε μετά από έναν ευγενικό και σεβάσμιο χαιρετισμό, “τι ξέρει για τον Κουλιανό”, ήταν ασαφής και επιδεχόταν και άλλες απαντήσεις… Η ηλικιωμένη γυναίκα, με την αυτοπεποίθηση που τη διέκρινε και τις εμπειρίες που της χάρισαν τα πολλά χρόνια του βίου της πάνω στο νησί, βρήκε την ευκαιρία να ξεδιπλώσει τις γνώσεις της και να ικανοποιήσει την περιέργεια του τεχνικού, με τη βαριά φωτογραφική μηχανή στα χέρια του:
_ «Ο κουλιανός, το παιί μου, είναι ένα μπουλλί που έρσεται πο μακριά, λίο πσο μικρό που τη γκουρούνα. Όντα ντον Απρίλη οι συκοφύλλες στις συκιές έχουν μηαλώσει τόσο που να κρύβζεται πο πίσω τους, παρακαθίζει τα πουλιά που μας κάνουσι τ’ αβγά στα σπίτζα μας, πότε θα γεννήσουσι για να μας τα φάει! Πολλύ γκακό μπουλλί…».
Την ενημέρωση διέκοψε, στο σημείο εκείνο, ο επικεφαλής του Συνεργείου της ΕΡΤ, για να συνεχιστούν τα «γυρίσματα». Δυστυχώς δεν πρόλαβε ο Μισουρίδης» να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία να πάρει τις πληροφορίες που τον ενδιέφεραν, τώρα πια και για τους δύο «Κουλιανούς»…Για τον ένα βέβαια γνώριζε πως ήταν «γκαλός», για τον άλλο όμως ήταν υποχρεωμένος να δεχθεί την άποψη της νησιώτισσας με τα προσωπικά της βιώματα… Ίσως όμως, σκέφτηκε, με αφορμή το μάθημα πτηνολογίας που του έδωσε η Νίκη, το επίθετο της μητέρας του, να προέρχεται από το συγκεκριμένο «πολλύ γκακό μπουλλί», κάτι που δεν έτυχε να το ψάξει. Ένα αποδημητικό πτηνό, το οποίο δεν επισκέπτεται εδώ και πολλές δεκαετίες τα Δωδεκάνησα, όπως του είπε αργότερα ο θείος του που ήταν και κυνηγός. Μπορεί να έχει αφανιστεί, όπως τόσα και τόσα είδη…
…Η πληροφορία του θανάτου της Νίκης Τρικοίλη-Πουλλά έφερε θλίψη και στους δύο, θείο και ανιψιό, όπως και σε ολόκληρη την Κάλυμνο.. Μία ακόμη από τις ελάχιστες παλιές και γραφικές φιγούρες που «πρέπιζαν» και «στόλιζαν» τα χωριά και τα μικρά νησιά μας σ’ αυτή την Άκρη του Αιγαίου, χάθηκε!… Ας είναι ελαφρύ το χώμα της Ψερίμου που την αγάπησε και την αγκάλιασε…
Κάλυμνος, Μάρτιος 2023.
