Μνήμες Ιστορίας. Ενενήντα χρόνια από τότε!
Ο ΚΑΤΑΣΤΡΕΠΤΙΚΟΣ ΣΕΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ
ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΩ
Γράφει ο κ. Βασίλης Χατζηβασιλείου, Δικηγόρος-Ιστορικός Συγγραφέας.
Στις 23 Απριλίου του 1933 ο τρομερός εγκέλαδος έπληξε ολοκληρωτικά την πόλη της Κω, όπου σκόρπισε το θάνατο και προξένησε ανυπολόγιστες καταστροφές. Ήταν ακριβώς, όπως εφέτος, Κυριακή του Αντίπασχα και εορτή του Θωμά και του Αγίου Γεωργίου, όταν ο σεισμός άρχισε στις 8 και 5΄ το πρωί της αποφράδας εκείνης ημέρας. Ήταν τεκτονικός, μεγέθους 6,6 και έντασης I=IX της τροποποιημένης κλίμακας Mercalli και είχε διάρκεια τουλάχιστον 27 δευτερολέπτων, κατά την οποία κατέρρευσαν τα περισσότερα σπίτια της πόλης Κω. Οι σεισμικές όμως δονήσεις διαδέχονταν η μια την άλλη, φαινόμενο που εξασθένισε μετά παρέλευση 2 ημερών, ενώ πυκνή ομίχλη και σύννεφο σκόνης επικάλυψε αμέσως την κατεστραμμένη πόλη. Θ’ ακολουθήσει ραγδαία βροχή, ενώ οι κάτοικοι αλλόφρονες θα τρέχουν εδώ κι εκεί, άλλοι για να σωθούν κι άλλοι σε αναζήτηση των συγγενών τους. Κάτω απ’ τα ερείπια των σπιτιών ακούγονταν οι επιθανάτιοι ρόγχοι και τα βογκητά εκείνων που είχαν καταπλακωθεί.
Πρώτο μέλημα της τότε Ιταλικής Διοίκησης αμέσως μετά το σεισμό ήταν να ανασυρθούν με τη συνδρομή του ιταλικού στρατού οι νεκροί και οι τραυματίες απ’ τα ερείπια. Οι νεκροί υπολογίστηκαν σε 178 άτομα (124 Ορθόδοξοι χριστιανοί, 47 Μουσουλμάνοι και 7 Ιουδαίοι).Το 52% των θυμάτων της Ορθόδοξης Κοινότητας Κω ήταν νήπια, παιδιά και έφηβοι! Οι σοβαρά τραυματισθέντες ανήλθαν σε 80 τουλάχιστον άτομα. Οι μεν νεκροί μεταφέρθηκαν στην αυλή του Νοσοκομείου (επί της οδού Ιπποκράτους) και στην αίθουσα της σημερινής «Πνευματικής Εστίας», οι περισσότεροι δε από τους βαριά τραυματισμένους προωθήθηκαν στα Νοσοκομεία Ρόδου και Λέρου. Στους άστεγους σεισμοπαθείς που εγκαταστάθηκαν στο Στάδιο μοιράστηκαν αντίσκηνα και κουβέρτες, ενώ παράλληλα άρχισε η διανομή συσσιτίου. Λίγες μέρες αργότερα οι άστεγοι θα κατασκευάσουν ξύλινες παράγκες, που θα τοποθετηθούν σ’ όλη την έκταση της σημερινής οδού Βασιλέως Γεωργίου μέχρι την Πλατεία 7ης Μαρτίου.
Μόλις ακούστηκε η είδηση του φοβερού σεισμού κινήθηκαν πολλοί πατριώτες, καθώς και τα Δωδεκανησιακά Σωματεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, για την παροχή βοήθειας στον πληγέντα πληθυσμό της Κω. Πρώτοι οι γείτονες Καλύμνιοι θα στείλουν τρόφιμα και κλινοσκεπάσματα, τα οποία όμως θα καταλήξουν σ’ ελάχιστους και μη σεισμοπαθείς, γιατί η εγωιστική παρέμβαση των Ιταλών δεν επέτρεψε ένα δίκαιο μοίρασμά τους.
Στο μεταξύ τα Γραφεία Τεχνικών και Υγιεινής θ’ αρχίσουν το έργο της καταγραφής των ζημιών. Όσα σπίτια έπαθαν βλάβες ακόμη και εκείνα που δεν έπεσαν, θα δοθεί εντολή να κατεδαφιστούν «για λόγους δημόσιας ωφέλειας» και θα απαγορευθεί η ανοικοδόμηση άλλων στη θέση τους. Θα ακολουθήσει το περίφημο Κυβερνητικό Διάταγμα 129 της 21-6-1933, που θα καθιερώσει την πρώτη δέσμη μέτρων Κυβερνητικής πρόνοιας για τους σεισμοπαθείς, ενώ παράλληλα θα διαγράψει και τις γενικές κατευθύνσεις ενός πολεοδομικού κανονισμού, που θ’ αναφέρεται στην ανοικοδόμηση της νέας πόλης Κω. Την ιδέα βέβαια για μια καινούργια πόλη είχαν συλλάβει οι Ιταλοί απ’ την τετραετία 1926-1930, γι’ αυτό και σχεδίασαν ρυμοτομικό με την επέκτασή της, βοηθούμενοι κι απ’ την καθιέρωση του γεωμετρικού τύπου Κτηματολογίου. Ο σεισμός επιτάχυνε την εφαρμογή αυτή του ρυμοτομικού τους σχεδίου.
Δεν ήταν τυχαίο επίσης που με το πιο πάνω Κυβερνητικό Διάταγμα οι Ιταλοί συγκροτούσαν «Επιτροπεία του σεισμού» (Commissariato pel terremoto) με έδρα την Κω, αναθέτοντας και τα καθήκοντα του Δημάρχου (Podestá) της πόλης στον Επίτροπο του σεισμού, τον Rivano Mela. Θ’ ακολουθήσει άλλη μια δέσμη μέτρων πρόνοιας για τους σεισμοπαθείς, που θα τους προσφέρει τη δυνατότητα της Κυβερνητικής αρωγής για την οικοδόμηση των σπιτιών τους σε απαλλοτριωθείσες ήδη εκτάσεις γης (κυρίως περιβόλια), με βάση το ρυθμιστικό σχέδιο της νέας πόλης. Αυτό που θα δώσει την ευκαιρία στους περίφημους Ιταλούς Αρχιτέκτονες και Μηχανικούς Florestano Di Fausto, Rodolfo Petracco, Mario Paolini, Carlo Buscaglione, Armando Bernabiti κ.α. ν’ αποδείξουν το δαιμόνιό τους σαν καλοί σχεδιαστές και οικοδόμοι όλων των νέων αντισεισμικών ιδιωτικών κτιρίων. Το άριστο για τα δεδομένα της εποχής ρυμοτομικό σχέδιο θα συμπληρωθεί με ασφαλτοστρώσεις οδών και πλατειών, με πλήρες δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, με δενδροφυτεύσεις μεγάλης ποικιλίας δένδρων, ακόμη και αειθαλών, με πάρκα και πεζοδρόμια σ’ όλες ανεξαίρετα τις οδούς. Κι όλα αυτά μέσα σε μια τριετία σχεδόν απ’ την ημέρα του σεισμού. (Λεπτομέρειες για το σεισμό και την ανοικοδόμηση της νέας πόλης Κω βλέπε στο βιβλίο μου: «Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη», έκδοση Δήμου Κω 1990, σ.σ. 532-547 και αγγλική έκδοση 2015 του ιδίου βιβλίου, σ.σ. 515-537).
Η εικόνα όμως της παλιάς, της προσεισμικής μικρής, αλλά γραφικής και λουσμένης μέσα σε καταπράσινους κήπους κι εξοχικές επαύλεις, πόλης της Κω, έμεινε ανεξίτηλη στη μνήμη των κατοίκων της, τον τρόπο ζωής των οποίων άλλαξε άρδην η φρικτή ανάμνηση του σεισμού και της οδυνηρής απώλειας τόσων ανθρώπινων ψυχών. Ο αείμνηστος Κώος λόγιος και συγγραφέας Μανόλης Κάσδαγλης, φεύγοντας τότε μικρός απ’ το νησί, θα γράψει αργότερα με πίκρα σ’ ένα μικρό βιβλίο του:
«Αλλά την Κω δεν την ξανάδα όπως την άφησα. Την κράτησα όμως βαθειά μέσα μου, όπως την θυμόμουν και την αγάπησα – απείραχτη ή κατεστραμμένη: μήτρα ιερή, αξία της καρδιάς, μέτρο ζωής!…».
