Ιερά Μονή Παναγίας Σκιαδενής
Ακολουθώντας έναν ανηφορικό δρόμο λίγο πιο έξω από το χωριό Απολακκιά και πηγαίνοντας προς το χωριό Κατταβιά, ανεβαίνει κανείς στο βουνό Σκιάδι. Στην κορυφή του βουνού βρίσκεται η Ιερά Μονή της Παναγίας Σκιαδενής που προστατεύει από ψηλά τα χωριά της Ρόδου.
Για την ονομασία του της Παναγίας αλλά και του βουνού, υπάρχουν δυο εκδοχές. Η πρώτη δηλώνει ότι το μέρος που είναι χτισμένο το μοναστήρι, ακόμα και το πρωί που ανατέλλει ο ήλιος δε φωτίζεται αμέσως και παραμένει σκιαδερό (σκιερό). Η δεύτερη εκδοχή, αφορά το σχήμα του βουνού αν το κοιτάξει κανείς από μακριά και την ομοιότητα του με σκιάδιον , δηλαδή ένα πυραμιδοειδές καπέλο.
Η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης του μοναστηριού δεν είναι γνωστή. Ημερομηνίες που έμειναν χαραγμένες στο Ιερό Βήμα σηματοδοτούν η μία την κτίση του το 1200 ενώ η άλλη σηματοδοτεί το θεμελίωση του κύριου ναού το 1777. Βέβαιο είναι ότι το μοναστήρι συντηρήθηκε και αποπερατώθηκε στα χρόνια του σεβάσμιου ηγούμενου από την Κατταβιά Ιγνατίου Ζαννετίδη, με την ολοκλήρωση των έργων το 1861.
Η παράδοση αναφέρει ότι μέσα στο δάσος ζούσαν δυο τρεις μοναχοί από το Βάτι ή την Κατταβιά, σε ένα κτίριο που είχαν ονομάσει “Ασκηταργό”, περίπου 300 μέτρα από τη Μονή. Οι μοναχοί αυτοί λοιπόν, έβλεπαν ένα μεγάλο φως και όταν πλησίασαν ένα βράδυ, ανακάλυψαν την εικόνα της Παναγίας. Με ευλάβεια την μετέφεραν στο Ασκηταργό τους, μα το επόμενο πρωί η εικόνα είχε εξαφανιστεί. Όταν την αναζήτησαν, τη βρήκαν στο ίδιο σημείο, όπου την είχαν ανακαλύψει. Έτσι κατάλαβαν ότι η Παναγία επιθυμούσε να μείνει εκεί και έχτισαν τη Μονή προς τιμήν της.
Στην ασημοστόλιστη εικόνα της Παναγίας Σκιαδενής, το πέρασμα του χρόνου άφησε μια έντονη σκοτεινιά, μα παρόλα αυτά η Παναγία έχει τα πιο έντονα, γλυκά και ζωντανά χαρακτηριστικά. Με την εκφραστική παρουσία της προσελκύει πιστούς από όλη τη Ρόδο αλλά και τη Χάλκη. Στο δεξί μάγουλο της Παναγίας υπάρχει μια ανοιχτή πληγή με το αίμα ξερό, ενώ επάνω από το δεξιό ώμο της είναι γραμμένα τα ακόλουθα: “ΑΥΤΟΣ Ο ΧΙΤ ΝΑΣ ΗΡΓΥΡΩΘΕΙ Κ (ΑΙ ΕΠΙΧΡΥΣΩΘΗ ΤΗ ΦΙΛΟΠΟΝΩ ΔΑΠΑΝΗ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣΙΟΛΟΓ (ΓΙΟΤΑΤΟΥ) ΑΡΧΙΜΑΝ (ΔΡΙΤΟΥ) Κ. ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΕΝ ΤΩ ΣΩΤΗΡΙΩ 1886”.
Πιο κάτω γράφει: ” ΜΡ ΘΟΥ Η ΣΚΙΑΔΕΝΗ”
Πάνω από το φωτοστέφανο του Χριστού γράφει: ” ΕΠΙ ΤΗΣ ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜΙ (ΟΤΑΤΟΥ) ΑΓΙΟΥ ΡΟΔΟΥ ΚΥΡΙΟΥ Κ. ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ ΣΩΤΗΡΙΩ 1886, ΝΟΕΜΒΡ.24″
Κάτω κάτω στην εικόνα γράφει: “ΕΡΓΟΝ ΤΟΥ ΕΜΑΝΟΗ ΠΑΝΤΕΛΙ Δ. ΧΡΙΣΟΧΟΟΥ ΚΡΗ ΕΤΟΣ 1886”
Στο χώρο της Ιεράς Μονής διασώζονται πολλά κειμήλια μεταξύ των οποίων είναι ίσως η παλαιότερη εικόνα του μοναστηριού, κατασκευασμένη από μαστίχι, η οποία βρίσκεται επάνω στην Αγία Τράπεζα, ενώ ακριβώς δίπλα από αυτή την εικόνα, υπάρχει ένα Ευαγγέλιο του 1781. Επίσης υπάρχουν 5 λειτουργικά βιβλία, το Μηναίο και η Παρακλητική, όλα παλαιών εκδόεσων. Ο κώδικας της Ιεράς Μονής βρίσκεται στην Ιερά Μητρόπολη Ρόδου.
Η Παναγία Σκιαδενή γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, κατά το Γενέθλιον της Θεοτόκου, όπου συγκεντρώνεται στην αυλή της Μονής, πλήθος πιστών για να προσκυνήσει. Επιπλέον, ένα από τα έθιμα που αφορούν την εικόνα της Παναγίας είναι η περιφορά της στα χωριά, κάτι που συμβαίνει μέχρι σήμερα. Αυτό γινόταν για να ευλογήσει στα παλιά χρόνια η Παναγία τα σπαρτά ή να θεραπεύσει τους αρρώστους, ή να ευλογήσει τον τόπο με βροχή. Γυναικόπαιδα και άντρες κρατούν στα χέρια τους τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας και ψάλλοντας τη μεταφέρουν στην αρχή των Νηστειών στο νησί της Χάλκης. Στη συνέχεια επιστρέφει στο Σκιάδι και έπειτα από την Ανάσταση του Λαζάρου που βρίσκεται στη Μονόλιθο, κάθε μέρα μεταφέρεται και σε άλλο χωριό. Στα Σιάννα, στον Έμπωνα, στον Άγιο Ισίδωρο, στην Ίστριο, στην Αρνίθα στην Απολακκιά. Κατόπιν την παραλαμβάνουν οι κάτοικοι στην Κατταβιά, στο Βάτι, στο Γεννάδι, στο Ασκληπειό και στη Λαχανιά. Την Κυριακή του Θωμά η εικόνα μεταφέρεται στη Μεσαναγρό και τη Δευτέρα του Θωμά η εικόνα επιστρέφει στη Μονή.
** Η εικόνα της Παναγίας είναι θαυματουργή με θαύματα να συμβαίνουν κατά τη διάρκεια όλων των δύσκολω
ν περιόδων που πέρασε η Ρόδος και σε όλα τα χωριά. Ένα πολύ γνωστό θαύμα της Παναγίας είναι το εξής: Στα χρόνια των πειρατών, ένα πειρατικό πλοίο, άραξε στη θάλασσα κοντά στο νουνό Σκιάδι και οι πειρατές ανέβηκαν στο βουνό και λεηλάτησαν την εκκλησία. Μαζί τους πήραν και το εικόνισμα της Μεγαλόχαρης. Όταν όμως επέστρεψαν στο καράβι τους, αυτό μαρμάρωσε μαζί με όλο το πλήρωμα. Οι Χριστιανοί το απέδωσαν σε θαύμα της Παναγιάς της Σκιαδενής. Στη θαλάσσια αυτή περιοχή υπάρχει ένα μικρό νησάκι, το οποίο βλέπει κανείς πηγαίνοντας από τη Μεσαναγρό προς Σκιάδι. Το ονομάζουν πετροκάραβο επειδή μοιάζει με κικρό μαρμαρωμένο καράβι.
Ιερά Μονή Αρταμίτη – Αγίου Ιωάννη
Ένα μοναστήρι κρυμμένο σε βάθος σε μια καταπράσινη περιοχή, στους πρόποδες του Ατταβύρου θέτει τα όρια των χωριών Λαέρμων, Αγίου Ισιδώρου και Έμπωνας.
Πρόκειται ίσως για την αρχαιότερη Μονή στο νησί της Ρόδου, κτισμένη τον 9ο αιώνα. Μια ακμάζουσα Μονή, με την περίφημη Βιβλιοθήκη της, θησαυρό για ολόκληρο το νησί, η οποία δυστυχώς λεηλατήθηκε δεκάδες φορές και καταστράφηκε ολοσχερώς. Τη μεγαλύτερη λεηλασία υπέστη από τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο, την εποχή που τη Ρόδο διοικούσε ο Λέον Γαβαλάς. Πάντοτε επρόκειτο για μια Μονή την οποία φρόντιζαν μοναχοί, γνώριζε την ακμή, είχε μεγάλη κτηματική περιουσία και κειμήλια ανεκτίμητης αξίας.
Από τον 9ο αιώνα μέχρι και την Ιπποτοκρατία διασώζονται στοιχεία για τους μοναχούς και τους ηγούμενους που διετέλεσαν στη Μονή. Κατά την Τουρκοκρατία δυστυχώς η Μονή εκκενώθηκε και ερημώθηκε. Τα στοιχεία φανερώνουν ότι ίσως αποτελούσε μετόχι της Βασιλικής και Πατριαρχικής Μονής της Πάτμου του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, καθώς τιμάται το όνομα του ίδιου Αγίου, αλλά το ίδιο προκύπτει και από πολλά έγγραφα και κώδικες που υπήρχαν στη Βιβλιοθήκη.
Για την ονομασία της Μονής υπάρχουν δυο εκδοχές. Η μία είναι πως πήρε το όνομα της από το βουνό “Αρταμίτιον”, τμήμα της οροσειράς του Ατταβύρου και η άλλη από τη Θεά Άρτεμις, στην οποία υπήρχε παλαιότερα ναός αφιερωμένος στο ίδιο σημείο.
Δυστυχώς η Μονή είχε υποστεί αλλεπάλληλες καταστροφές και αν και ανοικοδομήθηκε το 19ο αιώνα από τον Ηγούμενο Κύριλλο τον Λίνδιο, με καθολικό (1859), κελιά (1862), τέμπλο (1870), νερόμυλους, ελαιοτριβείο κλπ, έχει διασωθεί μόνο το περίτεχνο τέμπλο. Νέες αγιογραφίες του τέμπλου αγιογραφήθηκαν πρόσφατα από τις Μοναχές της ιεράς Μονής Παναγίας Υψενής.
Σε όλες τις δύσκολες εποχές για τη Ρόδο, η Μονή του Αρταμίτη αποτέλεσε πνευματικό και χριστιανικό πυρήνα θαλπωρής και γνώσης για τους κατοίκους του νησιού.
