Κατερίνα Παπαθωμά- Μαστοροπούλου: Ο Ελληνικός στόλος υπό τον Μιαούλη στην Καρδάμαινα και η εκκένωση του κάστρου Αντιμάχειας

Για πρώτη φορά φέτος, το χρονικό σύμβολο της ναυμαχίας του Γέροντα(Επέτειος), πλαισιώθηκε με την τιμητική παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας στη Κάλυμνο και πλήθος συνοδευτικών εκδηλώσεων, που οργανώθηκαν σε τοπικό επίπεδο. Δεν γνωρίζω σε ποια βάση στηρίχθηκε η επιλογήτου συγκεκριμένου νησιού μας, για να λάβουν χώρα όσα περιλαμβανόταν στο όντως πλούσιο πρόγραμμα, που καταρτίστηκε. Αν πάντως το κριτήριο είναι μόνο γεωγραφικό ,όπως μπορεί να συνάγει κανείς από της δηλώσεις των επισήμων, θα μου επιτραπεί η εξής συμπληρωματική  παρατήρηση.

Η ναυμαχία του Γέροντα, όπως έχει ονομαστεί διεξήχθη σε δύο χρονικές φάσεις και σε διαφορετικούς τόπους.Στη ναυμαχία της Κω(24-26 Αυγούστου 1824),που έλαβε χώρα  στο στενό μεταξύ Αλικαρνασσού και Κω, όπου ,αναφέρεται μάλιστα  ότι μια τουρκική φρεγάτα ,που τόλμησε να επιτεθεί ,αναγκάστηκε να οπισθοχωρήσει, ενώ ο πλοίαρχος της σκοτώθηκε και παράλληλα η ναυαρχίδα του Χοσρεφ-Πασά, υπέστη βλάβες και στη  μεγάλη ναυμαχία (28-29 Αυγούστου),στον κόλπο του Γέροντα, απέναντι από την Κάλυμνο  Λέρο και Λειψούς μέχρι και το Αγαθονήσι, όπου το πυρπολικό του Παπαντώνη και του Βατικιώτη κατάφεραν να καταστρέψουν μια μεγάλη αιγυπτιακή φρεγάτα 44 πυροβόλων ,υπό τις ιαχές των κατοίκων της Καλύμνου,που παρακολουθούσε τα δρώμενα από τις ακτές και τα βουνά του νησιού.Για την συμβολή των Καλύμνιων στη δεύτερη φυσικά ναυμαχία ,δεν έχω στοιχεία,πλην της δημοσιευθείσας σε Περιοδικό πληροφορίας ότι ο πληθυσμός συγκεντρωθείς στις ακτές και στις βουνοκορφές  του νησιού, παρακολούθησε τα δρώμενα και με ιαχές ,ύμνους και θρησκευτικές παρακλήσεις,προσπαθούσε να εμψυχώσει τα ελληνικά πληρώματα.Κατά την επίσκεψη μάλιστα του ίδιου του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη στη Κάλυμνο μετά το επιτυχές τέλος της ναυμαχίας,οι Καλύμνιοι φέρεται να συνέθεσαν ειδικό επί τούτου ποίημα,που τελείωνε με την επωδό, όπως την κατέγραψε η Αθηνά Ταρσούλη: «Να ήταν δυο σαν τον Μιαούλη, καίνε την αρμάδα ούλη.».Η σημαντική συμβολή των Καλύμνιων αποκαλύπτεται και στον ευαίσθητο τομέα των πληροφοριών.Στο ημερολόγιο του πλοίου ΑΘΗΝΑ,του Γ.Σαχτούρη περιέχεται η εξής καταγραφή : «Πληροφορηθέντες δε από πατριώτες Καλύμνιους,ότι ο εχθρικός στόλος  απέρασεν (sic) εις Μπόντρουμ,φοβούμενος τα πυρπολικά,πολλότατα(sic) των οποίων επληροφορήθει ότι μας έφθασαν,κοινής συνελεύσεως γινομένης απεφασίσθη……». (Βλ.σχετικά για όλα τα παραπάνω, αντί πολλών ΚΑΤΑΓΑ,Η ναυμαχία του Γέροντα.29 Αυγούστου 1824. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣΤεύχος 105.2013,σελ.42επ.)

Η Κως, τώρα πέραν του ονόματος που έδωσε στη πρώτη ναυτική σύγκρουση και που καταγράφηκε από την επίσημη Ιστορία αλλά και εικαστικά(Βλ.τον γνωστό πίνακα του Peter von Hess) ,ως η ναυμαχία της Κω,, υπέστη τις συνέπειες της ήττας του τουρκο-αιγυπτιακού στόλου με διώξεις και άλλες πράξεις  αντεκδίκησης  σε βάρος του ανυπεράσπιστου χριστιανικού πληθυσμού της, πράγμα που απέφυγαν οι κάτοικοι των λεγομένων προνομιούχων γειτονικών νήσων (Βλ.ειδικά για τις προσπάθειες των Καλυμνίων, να αποφύγουν σε βάρος τους αντίποινα μετά το νικηφόρο για του Έλληνες τέλος της ναυμαχίας ,τις καταγραφές του μετασχόντος στη ναυμαχία ναυάρχου Γεωργίου Σαχτούρη στο ιστορικό ημερολόγιό του. Πρβλ.επίσης αντί πολλών Χατζηβασιλείου ,Ιστορία της νήσου Κω. Κως 1990,σελ.357,όπου και σχετικές παραπομπές).Οι εκτεταμένες σφαγές στη Κω τελικά αποφεύχθηκαν χάρις στον άξιο ιεράρχη της νήσου την περίοδο εκείνη, τον καταγόμενο από την Σμύρνη,Αρχιεπίσκοπο Γεράσιμο, 1801-1838, όπως παραστατικά περιγράφει τα γεγονότα  ο Ιάκωβος Ζαράφτης στο πασίγνωστο πόνημα του, ΚΩΙΑ 1921,σελ.107επ. αλλά και οι μετέπειτα  τοπικοί ιστοριοδίφες  επιβεβαιώνουν)

Και ένα άλλο στοιχείο θα πρέπει να επισημανθεί .Το σοβαρό  βάρος τροφοδοσίας και λοιπής υλικής συνδρομής  του ελληνικού  στόλου(περίπου 5.000 ναύτες κατανεμημένοισε 70 σκάφη από την Ύδρα ,τις Σπέτσες και τα Ψαρά) ανέλαβαν οι Νίσυροι ,μη υπολογίζοντας το κόστος και τις πιθανές επιπτώσεις σε βάρος τους. Αψευδής μάρτυρας μέχρι σήμερα της συμβολής τους είναι το, άγνωστο σε πολλούς δυστυχώς ,Πηγάδι του Μιαούλη στη νησίδα Γυαλί ,που ο πατέρας μου Γιώργος Κουτσουράδης, μου ανέφερε πριν από πολλά χρόνια, χωρίς να κατορθώσω να το επισκεφτώ . Όπως γνωρίζουμε ο ελληνικός στόλος τόσο στη πρώτη όσο και στη δεύτερη φάση της ναυμαχίας είχε ως βάση και ορμητήριο ,την περιοχή νότια της Κω, μεταξύ Νισύρου, Τήλου   και Μικράς Ασίας..Ενώ οι Νίσυριοι κάλυπταν τις ανάγκες των πληρωμάτων σε τρόφιμα, η έλλειψη πόσιμου νερού ήταν το μεγάλο πρόβλημα και μάλιστα μεσούντος του Θέρους. Η λύση που δόθηκε οφείλεται στον ναυτόπαιδα Ιωάννη Ζαπέτη ,που υπέδειξε στους υδραίους ναύτες το σημείο, στο ξερονήσι Γυαλί,όπου υπήρχαν ενδείξεις ύπαρξης νερού.Με διαταγή του ίδιου του Ανδρέα Μιαούλη ,ανασκάφτηκε πηγάδι ,με αρίστης ποιότητας πόσιμου νερού και έτσι λύθηκε το σοβαρό θέμα  της υδροδότησης του στόλου. Το πηγάδι, στη συνέχεια θεωρήθηκε, οιονεί ιερό, από τους Ναυτιλευόμενους, εξομοιώνοντας το με Άγιασμα,ενώ έκαναν υδροληψίες πολλές δεκαετίες αργότερα και οι Ιταλοί. Η σημερινή κατάσταση του μου είναι άγνωστη. Πρόκειται πάντως, εάν εξακολουθεί και υφίσταται,  για διατηρητέο ιστορικό  μνημείο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821.(Βλ.σχετικά, Η νησίδα Γυαλί της Νισύρου και το πηγάδι του ναυάρχου Μιαούλη. Το Νισυριακό Ημερολόγιο 1923.Εκδ.Εταιρίας Νισυριακών Μελετών).

Η ιστορική μνήμη, μέσω των επαναλαμβανόμενων επετείων, δεν διαμοιράζεται η κατοχυρώνεται χωρικά η τοπικά, αλλά πρέπει να  αποτυπώνει και να αναδεικνύει την συμβολή Όλων στο ιστορικό Συμβάν που κρίνεται ως άξιο συλλογικής  επαναλαμβανόμενης Ενθύμησης. Ελπίζω τα επόμενα χρόνια, πέραν των εορτασμών στη Κάλυμνο, να τιμηθούν ταυτόχρονα  η Κως ,για τους αθώους νεκρούς των διώξεων που επακολούθησαν ( Τα Δεύτερα Κακά, όπως αποκλήθηκαν) και τη ηρωική και σωτήρια στάση του τοπικού μητροπολίτη Γερασίμου ,η Νίσυρος για  την  στήριξη σε επίπεδο Επιμελητείας  του επαναστατικού στόλου όπως αναδεικνύεται και αποδεικνύεται  από το πηγάδι του Μιαούλη και τα νησιά Λέρος και Λειψοί ,που υπήρξαν και αυτά μάρτυρες της ναυμαχίας ,που έσωσε τελικά τότε την Σάμο από την τραγική τύχη που επιφυλάχτηκε στη Χίο.(Πρβλ. αντί πολλών Κόκκινο, Η ελληνική επανάστασις.Τομ.4ος. 5η εκδ. Αθήναι 1968,471επ.)

Αχιλλέας Γ.Κουτσουράδης

Υ.Γ

Κατάλοιπα της ναυμαχίας της Κω,ιδίως μάλιστα τα πυροβόλα και οι άγκυρές των βυθισθέντων πολεμικών πλοίων  ,ως μεταλλικά αντικείμενα , πρέπει να κείνται στον βυθό μεταξύ της πόλης Κω και της Αλικαρνασσού. Η   μνήμη ιστορικών γεγονότων γενικά πρέπει να συντηρείται και να βρίσκεται πέραν εθνικών προτεραιοτήτων η επιλογών. Το ίδιο ισχύει για τον Οθωμανό πλοίαρχο/ναύαρχο, που φέρεται να ενταφιάστηκε στη Κω, στη πλατεία Πλατάνου κοντά στο μεγάλο τέμενος του Γαζί  Χασάν Πασά, ως Μάρτυρας , πεσών σε μάχη με Απίστους κατά την ισλαμική εκδοχή ,μετά την ναυμαχία της Κω .Ο Ιάκωβος Ζαράφτης ομιλεί ,σε άλλο σημείο της περιγραφής του στο προαναφερθέν έργο του, για απολεσθέντα ναύαρχο και μάλλον ταυτίζει τον τάφο  με την τελευταία κατοικία του ιδίου, χωρίς να προσθέτει και το όνομα του ή άλλα στοιχεία προσδιοριστικά της ταυτότητάς του, προφανώς λόγω της αδυναμίας του να διαβάσει την επιτάφια επιγραφή γραμμένη  σε αραβο-περσική εκλεπτυσμένη εκδοχή της τουρκικής γλώσσας. Τα αποσιωπητικά στη περιγραφή του είναι ενδεικτικά της αδυναμίας του αυτής. Ακριβώς αυτό το κενό στη εξιστόρηση του κώου ιστοριοδίφη, ώθησε τον πατέρα μου Γιώργο Κουτσουράδη ,που ενδιαφέρονταν για την τοπική ιστορία, να ζητήσει, όπως συχνά μας διηγούνταν ,ως δήμαρχος(1945-1946), την βοήθεια γνώστη της τουρκικής γλώσσας και της παλαιάς γραφής της, χωρίς όμως αποτέλεσμα.Το αίνιγμα της επιγραφής λύθηκε αρχικά το καλοκαίρι του 2013 αλλά  φέτος οριστικά με την βοήθεια συμπατριώτη Τουρκολόγου. «Ένοικος του τάφου» στην πλατεία του Πλατάνου της πόλης Κω  είναι ο Χατζή-Οσμάν Πασά, Οθωμανός  πλοίαρχος  ,που πέθανε και ετάφη  στη Κω στις  15 Αυγούστου 1745,σχεδόν εκατό χρόνια πριν από την ναυμαχία.