Σπονδή ευγνωμοσύνης στους υμνωδούς των Εκκλησιών μας, παλαιούς και νεώτερους

(Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη)   20/2/2021

‘Ο  παπάς κάνει την Λειτουργία και ο ψάλτης την μελωδία’,  λέγει ο θυμόσοφος λαός.

Αντιλαλούσαν τα γύρω βουνά και οι λόφοι.  «Ντιόνιζε» η Εκκλησία, από την Βυζαντινή ψαλμωδία του αείμνηστου υμνωδού διδασκάλου και πρωτοψάλτη Μιχαήλ-Ποσειδώνα Ζαϊρη, από την Κάλυμνο. Ο καλλικέλαδος υμνωδός, συνόδευε το τότε  νέο-χειροτονηθέντα παπά Δημήτρη Γρύλλη, στο αναλόγιο του Ιερού Ναού Ασωμάτων Ασφενδιού. Και  οι δυο είχαν δυναμική φωνή,  χωρίς μικρόφωνα  τότε, να πλημμυρίζουν με την μεγαλόπρεπη Βυζαντινή υμνολογία όλο το ορεινό χωριό.                         Και δεν ήταν μόνο αυτοί.  Θα  ακολουθήσω το άλλοτε μοναδικό λεωφορείο των χωριών. Εκείνο  το χαρακτηριστικό το κόκκινο, με οδηγό τον αξέχαστο Δημήτρη Χαματζόγλου και εισπράκτορα τον Σταμάτη Διακαναστάση. (‘τον Χατζηκατέ.)’ Θα  ξετυλίξω το κουβάρι των αναμνήσεων μου, αφού κάνω μερικές στάσεις σε όλες τις ενορίες του νησιού μας.                               Με πολύτιμο  σύμβουλο το ιστορικό βιβλίο Τόμο – αρχείο της Ιεράς μας Μητροπόλεως,  θα αναφερθώ σε ονόματα ιεροψαλτών, που άφησαν εποχή για την πολύχρονη προσφορά τους.  Ο  Μιχαήλ -Ποσειδών Ζαϊρης, υπήρξε επιφανής δάσκαλος, εκείνα τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια στο νεοσύστατο εξατάξιο Δημοτικό Σχολείο του  Ασφενδιού, δίπλα στην κεντρική Πλατεία της Παναγίας της Ευαγγελίστριας. Στα  δεξιά και αριστερά αναλόγια, έψαλλαν στον Ασώματο, ο Κωνσταντίνος Ζουμπουλίκος, κάλος επιπλοποιός τεχνίτης και έμπειρος  μαραγκός, που αργότερα έγινε ιερέας. Υπηρέτησε με ζήλο την Εκκλησία αντικαθιστώντας τον για μια εικοσαετία περίπου, εφημέριο παπά Δημήτρη Γρύλλη.                                                                                                       Στον  Ιερό Ναό Ασωμάτων ο καλλίφωνος Χρήστος Τσουκνιάς, έψαλλε  με την μελωδική  Βυζαντινή φωνή του για όλο το Εκκλησίασμα, όπως και στον Άγιο Παύλο Κω.  Αργότερα έγινε ο ιερέας, στη νεόκτιστη Εκκλησία στων Αγίων Πάντων στο Ψαλίδι. Καλός ψάλτης που υπηρέτησε στο ψαλτήρι με  την μελωδική φωνή του, ήταν και ο διδάσκαλος Χαράλαμπος Αλαχιώτης, καθώς και ο ψάλτης Παντελής Σαλαχώρης, που παράλληλα με το λαούτο του ήταν και αυτοδίδακτος μουσικός.  Από την Εκκλησία των Ασωμάτων,  πέρασαν και άλλοι υμνωδοί ,όπως  τους αναφέρουμε    από τους παλιότερους, μέχρι  και τους νεώτερους.                                                                   Δανιήλ Ευστρατίου-Στέφανος Γεωργιάδης- Μιχαήλ Ματθαίος –Φραζής Πσσανικολάκης –Γιώργος Καράγιωργας –Αχ. Φαρμάκης – Κώστας Φορόζης –Γιάννης Αλαχιώτης -Γιάννης Χατζαντώνης -Γιώργος Παπαποστόλου (‘Πάπος’) -Δημήτρης Τριπολίτης -Γιώργος Βαρβούνης και ο Γιάννης Κουτσουράης.

Στον  Άγιο Δημήτριο, έψαλλαν περιστασιακά οι ψάλτες των Ασωμάτων, μέχρι που το χωριό Χαϊχούτες, με την μεταπολεμική μετανάστευση ερήμωσε τελείως.

Θα  κατηφορίσω προς την Εκκλησία της Ευαγγελίστριας  της Παναγίας, την ψυχή του Ασφενδιού, για να  θυμηθούμε τους παρακάτω υμνωδούς:                                                               Ο Γαβριήλ Κοσσαρής, ο οποίος μετέπειτα έγινε και  ιερέας της Εκκλησίας, Γιώργος Παπαποστόλου (‘Πάπος’) –ο Θρασύβουλος Διακαναστάσης -ο καθηγητής Εμμανουήλ Κιαπόκας -και  ο αξέχαστος Νίκος Ιτσινές, που έφυγε πρόσφατα από κοντά μας. Σήμερα συνεχίζει ο Αχιλλέας Φαρμάκης με τον Κώστα Νικολάου.

Το λεωφορείο των αναμνήσεων μου, θα με φέρει ως το πανέμορφο Λαγούδι και την Εκκλησία της Παναγίας την κορώνα του χωριού. Οι  υμνωδοί που την υπηρέτησαν και την υπηρετούν με ζήλο,  είναι  οι παρακάτω. Χρυσόστομος Παπακωνσταντίνου- Αντώνης Χατζηβασίλης (το Γιαννικάκι) με το μελίρρυτο βιολί του.- Δημήτρης Μαντούκος -Θρασύβουλος Διακαναστάσης- Γιώργος Διακογιώργης, Μιχαήλ Τσακίρης, Κώστας Αυγουλλάς, Αναστάσιος Κρητικάκης, Κώστας Κεχριμπάρης- μέχρι τον Μιχάλη Δανελλάκη- και τον  Γιάννη Κιάρη.

Θα συνεχίσω την βόλτα μου, προς την ορεινή γραφική Ζιά και στο Ιερό Κουβούκλιο της Κοιμήσεως της Παναγίας μας.                                                                                                                Δυο ιεροψάλτες που έγιναν ιερείς είναι   ο Ιωάννης Καματερός, ο γνωστός μας μακαριστός    παπά Γιάννης -και ο Νικόλαος  Ανδρέου ο   αείμνηστος παπά Νικόλας. Επίσης έψαλλαν στο αναλόγιο της Παναγίας, οι Βασίλης  Πυλιώτης –  Σεβαστός Χατζηστέργος που επίσης έγινε ιερέας μετέπειτα, Ιωάννης Αλαχιωτης, Κωνσταντής Καλούδης και μέχρι σήμερα -οι Στάθης Χριστοφιλογιάννης και Μιχάλης Μαθιός.

Θα σταματήσω στο νεόδμητο χωριό Ζηπάρι και στον περικαλλή, Ιερό Ναό της Θείας Αναλήψεως του Χριστού και θα αναφερθώ στους παρακάτω ιεροψάλτες.                    Γεώργιος Παπαποστόλου- Χαράλαμπος Αλαχιώτης διδάσκαλος – Πασχάλης Χατζηστέργος επίσης διδάσκαλος- και  Τρύφων Καβαθάς, καθηγητής.

Σε μια όμορφη καταπράσινη λαγκάδα, βρίσκεται ο Ιερός Ναός Αγίου Παύλου στον Λινοπότη.  Θυμάμαι επί Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, τον παπά Δημήτρη αποσπασμένο  περιστασιακά στα Στρατόπεδα, που με έπαιρνε  ούσα μαθήτρια Γυμνασίου, για να τον βοηθώ στα απλά αναγνώσματα.  Ωστόσο,  ο Ιερός Ναός σήμερα μεγαλουργεί και θα πρέπει να αναφερθούμε στους εξαίρετους υμνωδούς του. Στο  αναλόγιο της Εκκλησίας    υμνούν τον Κύριο, ο  Μιχαήλ Ανδρέου παπαδοπαίδι του μακαριστού παπά Νικόλα,- ο ιατρός Δημήτριος Τσάμπαλας –    ο Ιωάννης Κουζούκας – ο Αλκιβιάδης Ποταμιάνος, ο Ιωάννης Βαμβακάς και άλλοι ιεροψάλτες με ζήλο που έρχονται περιστασιακά στο νησί.

Λίγο  παρά  πάνω, θα σταματήσω στο πανέμορφο ορεινό  χωριό Πυλί.  Πρώτη ενορία   του  Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου  στην Εκκλησία του οποίου έψαλλαν και ψάλλουν,  οι εξής υμνωδοί:  Ξενίκας Φρατζής -Εμμανουήλ Κυπραίος- Αριστείδης Χαραμαράς -και Μιχαήλ Τσακίρης, ο οποίος μετέπειτα έγινε  ιερέας.

Ανηφορίζω  ως τον  Άγιο Νικόλαο στο Πυλί, για να ξαναθυμηθούμε τους ιεροψάλτες της  φερώνυμης Εκκλησίας. Αυτοί  ήταν ο αείμνηστος  Γιάννης Μαύρος, με την στεντόρεια μελωδική χαρακτηριστική φωνή του- ο αξέχαστος Κώστας ο Αυγουλλάς, που το φωνητικό και μουσικό ταλέντο του, το διοχέτευε και στα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης ως ξεχωριστός τραγουδιστής.  Επίσης  -ο  Δημήτριος Διακονικολής -ο Ιωάννης Γούναρης -ο Δημήτρης Καστελλοριζιός καθώς και από την ίδια οικογένεια ιεροψαλτών οι: Γρηγόρης, Βασίλης και Γεώργιος Καστελλοριζιός.-           Ο Χρήστος Παπαχρήστος- ο Μιχαήλ Σκαλέρης -ο Γιάννης Παπαδόπουλος -ο Αντώνης Βουλιστής- ο Αντώνης Σαράγιας παπαδοπαίδι, -ο Παναγιώτης Παππούλης -και ο Γιώργος Ελένης.

Ανηφορίζουμε προς την Εκκλησία των Εισοδίων της Παναγίας στο Αμανιού.                            Ας  θυμηθούμε τους  ψάλτες που κόσμησαν το αναλόγιο, με την Βυζαντινή μελωδία τους. Αντώνης  Ζαμάγιας, που έγινε αργότερα ιερέας.-  Αντώνης Πυλιώτης- Εμμανουήλ Καμπουράκης -Θεοδόσης  Στεφαδούρος, επίσης μετέπειτα ιερέας- Κωνσταντίνος Κεχριμπάρης, που σήμερα είναι ιερέας.- Βασίλειος και Αναστάσιος Γιακουμής -Νικόλαος Έψιμος- και Αντώνιος Κασσωτάκης.

Θα  συνεχίσω την περιπλάνηση των αναμνήσεων μου, στον  Ιερό Ναό Κοιμήσεως  της Παναγίας μας στην Αντιμάχεια,  για να αναφέρω  τους παρακάτω ιεροψάλτες.            Νικόλαος Μυλωνάς, ο γνωστός μας  μακαριστός παπά Νικόλας. Έγινε  ιερέας και χάρισε δυο καλλικέλαδους ιερείς στην Εκκλησία, τον αείμνηστο παπά Γιώργη Μυλωνά και τον  παπά Βαγγέλη Μυλωνά. Επίσης  έψαλλαν  ο Σταμάτης Παππούλης -ο Παναγιώτης Παππούλης- ο Νικόλαος Καματερός -ο Αντώνης Τριτσάρης – και μέχρι σήμερα οι: Εμμανουήλ Σχουλλής- και  Απόστολος Κουτρουμάνος.

Φθάνοντας  στο Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος στην Αντιμάχεια, εκεί όπου Βάπτισα την δεύτερη κόρη μου Χριστίνα -Σταυρούλα την ημέρα του Τιμίου Σταυρού, θέλω να αναφερθώ στους ξεχωριστούς υμνωδούς της Εκκλησίας.                                                                                            Όπως  ο Κωνσταντίνος Πλαγγέτης- ο Γεώργιος Κουντουρζής -ο Αντώνης Τριτσάρης- ο Γεώργιος Πέτρου- ο Κυριάκος Παππούλης -ο Γεώργιος Μιαούδης -και ο αξέχαστος Δημήτριος Συνεσίου. Επίσης  ο Χαράλαμπος Σαράγιας, που έπειτα έγινε ιερέας στο Μαστιχάρι.  Φυσικά και  ο Στέφανος Διακοπαναγιώτης, αξιαγάπητος ψάλτης και μετέπειτα  αξιομνημόνευτος ιερέας. Χάρισε  δε από τα τέσσερα αγόρια του,  τρία στην Ιερή Διακονία  της Εκκλησίας μας. Τον  ιερό- διδάσκαλο παπά  Γιάννη- τον ιερέα παπά Σταύρο -και τον  Σεβασμιότατο νυν  Μητροπολίτη κ. κ. Ναθαναήλ Β.’.  Όπως  μας διηγούνται οι παλιοί, το 1952 ο Κωνσταντίνος Πλαγγέτης, τότε ιεροψάλτης στην Αγία Τριάδα, άκουσε τον δεκάχρονο Γεώργιο Σακέλλη να ψέλνει το ‘Κύριε των δυνάμεων’,  τον ξεχώρισε και παρότρυναν  μαζί με τον παπά Γιάννη τον Άμαλλο την οικογένειά του, να τον στείλουν στην Πατμιάδα εκκλησιαστική Σχολή. Έτσι έχουμε σήμερα τον πρωτοψάλτη και καθηγητή της Βυζαντινής  μουσικής  τον κ Γιώργο Σακέλλη.

Προχωρώντας  διακρίνουμε τον περικαλλή, ανακαινισμένο Ιερό ναό των Αγίων Αποστόλων στο ίδιο χωριό Αντιμάχεια.  Οι ιεροψάλτες που έντυσαν μελωδικά το ψαλτήριο και άφησαν εποχή είναι:      Ο  Κωνσταντίνος Παπαθωμάς  ή «Ψαλτάκι» -ο Αντώνιος Συνέσιος -ο Νικόλαος Αυγουλάς, με το (παρατσούκλι Βενιζέλος),  -ο Αντώνιος Αυγουλάς που έγινε μετέπειτα  ιερέας, ο Αντώνιος Λύχνος, που έγινε επίσης αργότερα ιερέας- και μέχρι σήμερα οι: Βασίλειος Συνεσίου και Δημήτριος Μουνούχος.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε σύμφωνα με τον εκλεκτό φίλο Βασίλη Συνεσίου, (και τον ευχαριστούμε), πως η Αντιμάχεια έχει παράδοση στους καλλίφωνους ιερείς και ιεροψάλτες.  Ας  αναφέρουμε τον Αντώνη Πόγια, τον αδελφό της μητέρας της παραδοσιακής μας αοιδού,  αξέχαστης  Άννας Σαρρή- Καραμπεσίνη. Ο  Αντώνης Συνεσίου, που ήταν γιος του παπά  Βασίλη Συνεσίου. Επίσης   ξεχώριζε  ο Αντώνης Αυγουλάς, καλός γνώστης της Βυζαντινής μουσικής,  στην αρχή ιεροψάλτης και έπειτα ιερέας στους Αγίους Αποστόλους.  Ήταν και  το θρυλικό ‘ ψαλτάκι,’ ξακουστός ιεροψάλτης που άφησε εποχή. Αργότερα  δε έγινε πρωτοψάλτης στον Άγιο Κωνσταντίνο στην Ομόνοια των Αθηνών και  όπως μας διηγείται ο Βασίλης Συνεσίου, το όνομα του ήταν Κωνσταντίνος Παπαθωμάς. Ήταν  αυτός που μαζί με τον μακαριστό παπά Γιάννη Κιάρη, έφεραν από την Κωνσταντινούπολη το πατριαρχικό-βυζαντινό ύφος, που διατηρείται μέχρι και σήμερα.  Οι  παλιοί Αντιμαχείτες έλεγαν,  ‘όποιος δεν είδε και δεν άκουσε το  ‘Ψαλτάκι,’ ως  ψάλτη και τον παπά Γιάννη ως παπά, τότε δεν είδε και δεν άκουσε ούτε παπά, ούτε ψάλτη’.

Θα  σταματήσουμε, στο παραλιακό χωριό Μαστιχάρι και στον Ιερό Ναό του Ευαγγελισμού της Παναγίας μας.   Οι ιεροψάλτες που κόσμησαν και κοσμούν  το αναλόγιο είναι:                          Ο   Γεώργιος Πέτρου -Νικόλαος Πέτρου-  Γιάννης Ζαχάρης – Στέφανος Παππούλης – Γιάννης Μαύρος – Μιχαήλ Παπαγεωργίου –  Πέτρος Πέτρου – Σταύρος Παππούλης – Ηλίας Διακαντώνης. Ο   Ντίνος Ναίσκες παπαδοπαίδι, ο δάσκαλος Μανώλης Μιχελής και μέχρι σήμερα ο Ηλίας Σαράγιας γιος του μακαριστού παπά Χαραλάμπου Σαράγια.

θα βρεθούμε νοερά στην πανέμορφη Εκκλησία, της παραλιακής Καρδάμαινας. Στον  Ιερό Ναό Γενεσίου της Παναγίας  μας, υπηρέτησαν με πίστη στο ψαλτήρι οι κάτωθι ιεροψάλτες.                             Ο  Μονάχος Αγάπιος – ο Γεώργιος Σκανδαλίδης, μετέπειτα ιερέας -καθώς και ο Αντώνιος Παναγιώτου μετέπειτα ιερέας. Οι καλλικέλαδοι  Φίλιππος Σακελλαρίδης -ο Γιάννης Παπαηλίας -και σήμερα ο Σεβαστιανός Παναγιώτου παπαδοπαίδι.

Μια  άλλη λαμπρή Εκκλησία των Εισοδίων της Παναγίας μας, βρίσκεται στην ακριτική Κέφαλο.  Οι  ιεροψάλτες που με περίσσιο ζήλο   υπηρέτησαν  στην Εκκλησία,  είναι.                 Ο Γιάννης Παπαντωνίου -Γιάννης Παπαηλίας-  Χαράλαμπος Μαραγκός -Γιάννης Καμπούρης- Μιχαήλ  Ζουμπάς -Αντώνης Σαράγιας -Γιάννης Δροσάκης   – Αλέκος Διακογιάννης- Εμμανουήλ  Ανθόπουλος – Σεβαστός Μπίλλης και Μιχάλης Κορδιστός.

Επιστρέφω στην πόλη με τις ξεχωριστές ενορίες της.  Θα  επισκεφτώ τον δισυπόστατο Ιερό Ναό, του Αγίου Αθανασίου και Αρχαγγέλου Γαβριήλ στο Πλατάνι. Οι ιεροψάλτες που έντυσαν μελωδικά το ψαλτήριο της Εκκλησίας τους  είναι.                                                                              Οι  Αλέξανδρος Δάμψας – Γεώργιος Καματερός- Μιχαήλ Ανδρέου, Τρύφων Γεώργιου- και ο αξέχαστος Νικόλαος Ιτσινές.

Θα  σταματήσω στο παραλιακό Ψαλίδι και στην θέση Ηρακλής, όπου βρίσκετε ο Ιερός Ναός των Αγίων  Πάντων. Οι  ιεροψάλτες που τίμησαν και τιμούν το ψαλτήρι είναι.                            Ο   Δημήτρης Αργύρης- Βασίλης Γιακουμής – Χρήστος Φωτόπουλος –Μιχάλης Καρακιόζης, Παναγιώτης Βασιλείου με πρωτοψάλτη τον διδάσκαλο  Χαράλαμπο Αλαχιώτη. Επίσης ο ιατρός Γεώργιος Σανιδάς.

Στην  γειτονιά μου κτίστηκε ο Ιερός Ναός Αγίου Παύλου Κω. Απέναντι  από την παραλία που κήρυξε το Θείο κήρυγμα του  Ιησού, ο Απόστολος των Εθνών Άγιος Παύλος.                        Πολλοί ιεροψάλτες χάρισαν την Βυζαντινή μελωδία τους στα ιερά ψαλτήρια, δεξιό και αριστερό. Αυτοί  ήταν. Ο  αείμνηστος Χρήστος Τσουκνιάς,   μετέπειτα ιερέας,-ο  Γεννάδιος Θέμελης- ο  Μικές Μουζουράκης- Γιάννης  Μαύρος -Ηλίας Καματερός, Μιχαήλ Ανδρέου  -Νικόλαος Παπαθωμάς -ο καθηγητής της Βυζαντινής μουσικής Γεώργιος Σακέλλης, οι νεώτεροι Περικλής Παρχαρίδης και Γιάννης Πεταλλάς, Νικόλαος Ματσούκας που συνεχίζουν.

Στο Ιερό Παρεκκλήσιο της Παναγίας της Φανερωμένης υπηρέτησαν και υπηρετούν το ψαλτήρι, με ζήλο και μεράκι οι παρακάτω   ψαλμωδοί.                                                                                                    Ιωαννίκιος Σισκαμάνης -Γεώργιος Βαβλάς- ο καθηγητής Θρησκευτικών Νικόλαος Λοϊζος – Μιχάλης Τσουλφάς Ντουμάνης (που έπαιζε και ακορντεόν)–ο δάσκαλος Πασχάλης Χατζηστέργος- Κώστας Αυγουλάς ο τραγουδιστής  – Ιωάννης Βαρκάς -Ιωάννης Τοπαλίδης και επί πολλά χρόνια ο Γιώργος Καματερός. Επίσης ο Περικλής Παρχαρίδης και ο Γιώργος Ελένης που συνεχίζει σήμερα.

Ο  Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής, τον οποίον ο τρομερός σεισμός του 2017 έπληξε, δεν λειτουργεί προσωρινά. Όμως  στην μνήμη μας αντηχούν οι Βυζαντινές μελωδίες των  ιεροψαλτών.   Αυτοί ήταν  ο Ηλίας Ζαχαρίου- Ιωαννίκιος Σισκαμάνης, Γεννάδιος Θεμέλης- Μικές Μουζουράκης- Χρήστος Παπαχρήστου – Χρήστος Φωτόπουλος- Ιωάννης Βαρκάς-  Πασχάλης Χατζηστέργος  διδάσκαλος και Μιχαήλ Ανδρέου παπαδοπαίδι. Επίσης ο   Ηλίας Καματερός-   Δημήτριος Διακονικολής – Μιχάλης Χατζηνικήτας, Φίλιππος Σαρρής και Μιχάλης Γκινής.

Θα  κλείσω το αφιέρωμα μου στους ιεροψάλτες αφού σταματήσω το λεωφορείο των αναμνήσεων μου στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό του πολιούχου της Κω, Αγίου Νικολάου. Μπορεί   προσωρινά ο ιστορικός Ιερός Ναός να μην λειτουργεί, αφού ο ισχυρός σεισμός του 2017 τον κατέστρεψε. Όμως  δεν καταστράφηκαν οι μνήμες από τους καλλικέλαδους ιεροψάλτες του,  που στο δεξιό και αριστερό αναλόγιο έψαλλαν.                                                                                         Ο αξέχαστος δάσκαλος Ιωαννίκιος Σισκαμάνης -Αθανάσιος Φωτόπουλος  -Χρήστος Φωτόπουλος -Κώστας Λουκίδης  – Θόδωρος Αναγνωστιάδης – Μικές Μουζουράκης -Ευάγγελος Μουζουράκης-  Ζαχαρίας Διακοπαναγιώτης που μετέπειτα έγινε ιερέας.  Κυριάκος Παππούλης -Παναγιώτης (Τάκης) Χατζηάμαλλος ο διδάσκαλος μου και ο υιός του Κωνσταντίνος Χατζηάμαλλος καθώς και οι  Βασίλης Χατζηβασιλείου, Εμμανουήλ Κιαπόκας, Αντώνης Βαρκάς, Κώστας Αυγουλλάς, Πάρης Λαδικός, Κομνηνός Κουλτινιος ο γιατρός, Γιάννης Πεταλλάς και Νίκος Παπαθωμάς υπό τον καλλικέλαδο Πρωτοψάλτη-καθηγητή και χοράρχη πάντα, Γεώργιο Σακέλλη μέχρι σήμερα.

Αυτοί  ήταν και είναι οι υπηρέτες της Βυζαντινής αρμονίας και οι υμνωδοί του Υψίστου στις Εκκλησίες του νησιού μας.  Όταν   τότε δεν υπήρχαν τα μεγάφωνα, αλλά η διαπεραστική στεντόρεια και βροντώδης φωνή τους, που  μοίραζε  παντού  την μελωδική Βυζαντινή υμνολογία της Εκκλησίας μας. Αυτοί οι ψάλτες ήταν κυρίως απλοί, όπως  αγρότες, κουρείς, καφετζήδες, μαραγκοί, τεχνίτες, παραδοσιακοί μουσικοί, οικοδόμοι, εργάτες του καθημερινού μόχθου.                 Όμως  είχαν κάτι κοινό, ξεχωριστή φωνή και ταλέντο στην μελωδία και  αν σπάνια κάπου τα μπέρδευαν, ο λαός τους συγχωρούσε με το  γνωμικό, ‘απορία ψάλτου ο βηξ’,  δηλ το μπέρδεμα του ψάλτη λίγος βήχας και ξανάβρισκε τη σειρά και τον ρυθμό του .               Πολλοί  από αυτούς υπηρέτησαν την Εκκλησία του Χριστού,  για πάρα πολλά χρόνια, ίσως και για όλη τους τη ζωή και πρέπει να τους ευγνωμονούμε, όχι μόνο  να τους  θυμόμαστε.

Θα σταματήσω για λίγο τιμητικά στον μακαριστό, αείμνηστο Μητροπολίτη Ναθαναήλ Δίκαιο Α , αυτόν   που ίδρυσε την γυναικεία Ιερά Μονή Αγίου Νεκταρίου. Εκεί βοηθοί  ψάλτες στον Βυζαντινό χορό των μοναχών είναι   ο διδάσκαλος Αντώνιος Κρητικός -και ο επίσης διδάσκαλος Πασχάλης Χατζηστέργος.                                                                                            Πολλοί  ίσως  θυμόμαστε όταν σε μια γιορτή του πολιούχου μας Αγίου Νικολάου, ο μακαριστός Μητροπολίτης Ναθαναήλ Α’ Δίκαιος ,   έφερε στον Μητροπολιτικό Ιερό Ναό, τον αρχιψάλτη, το αηδόνι  Ιεράς Μητροπόλεως  Αθηνών του Ευαγγελισμού της Παναγίας. τον ‘ηδυμελίφθογγο,’  τέττιγα της Εκκλησίας όπως τον αποκαλούσαν τον ‘χοράρχη’ αείμνηστο  Σπυρίδωνα  Περιστέρη (1913 -1998). Έναν  καλλικέλαδο υμνωδό  και μάστορα της Βυζαντινής ψαλτικής τέχνης, που είχαμε την ευλογία να τον ακούσουμε πριν αφήσει σε βαθιά γεράματα τα εγκόσμια.

Ευχαριστώ  θερμά  το αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως  με το ανάλογο βιβλίο για   τις πολύτιμες  πληροφορίες, στην συγγραφή  του πονήματος τούτου.  Επιφυλάσσομαι σε ένα άλλο αφιέρωμα να αναφερθώ ξεχωριστά  στους ακούραστους υπηρέτες,  ιερωμένους και άοκνους εργάτες της Εκκλησίας του Χριστού,   τους  άξιους  ιερείς μας, παλιούς και νέους, που λόγω περιορισμένου χώρου λεπτομερώς δεν τους ανέφερα.                                            Επίσης  ζητώ συγγνώμη, αν ακούσια παρέλειψα  κάποιους ιεροψάλτες και παρακαλώ τους αγαπητούς   αναγνώστες να μας τους  θυμίσουν.    Σας ευχαριστώ.     Ξανθίππη Αγρέλλη