ΣΚΑΛΙΑ – ΚΑΛΥΜΝΟΥ 2500 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Ο οικισμός των Σκαλιών βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Νήσου Καλύμνου. Πρόκειται για ένα παραδοσιακό παραθαλάσσιο αγροτικό – κτηνοτροφικό χωριό, κτισμένο αμφιθεατρικά, με θέα το βυζαντινό κάστρο του Καστελιού , τον μεσαιωνικό οικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου στο νησί της Τελένδου και τον κόλπο των Αργινωντών.
Η ευρύτερη περιοχή των Σκαλιών κατοικήθηκε ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, στη θέση Αγκιναριές.
Οι Αγκιναριές βρίσκονται στη νοτιοδυτική απότομη πλαγιά της οροσειράς της Γαλατιανής, πάνω ακριβώς από το Σπήλαιο των Σκαλιών.
Πρόκειται για έναν από τους αρχαιότερους οικισμούς της Καλύμνου, των προϊστορικών και πρώτων ιστορικών χρόνων, διάσπαρτο από ερείπια αρχαίων οικοδομημάτων. Επίσης υπάρχουν ενδείξεις ότι τα 2 Σπήλαια του χωριού, τόσο στο μικρό και δυσπρόσιτο Δασκαλειό, όσο και στο πολύ μεγαλύτερο Σπήλαιο των Σκαλιών, χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο από τους Ιστορικούς χρόνους.
Η κατοίκηση της περιοχής συνεχίζεται αδιάκοπα σε όλες τις επόμενες ιστορικές περιόδους, μέχρι και σήμερα.
Κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους στην περιοχή των Σκαλιών βρισκόταν ο δήμος «Σκαλιωδάν», ένας από τους επτά Δήμους (Δάμους στα αρχαία) της αρχαίας Κάλυμνας, όπως λεγόταν τότε η Κάλυμνος. Αυτός ίσως να κάλυπτε μεγαλύτερη έκταση, περιλαμβάνοντας και τις κοντινές σε αυτόν κατοικημένες περιοχές από Αργινώντα έως Εμπορειό. Σύμφωνα με αρχαιολογικά στοιχεία, όπως οικιστικά κατάλοιπα, τάφοι και τμήματα λίθινων ελαιοτριβείων, φαίνεται ότι υπήρχε στην περιοχή σημαντικός αριθμός κατοίκων.
Τον «Δάμο Σκαλιωδάν» τον γνωρίζουμε από δύο ψηφίσματα του 3ου αιώνα π. Χ. που κατατέθηκαν στο Ιερό του Δαλίου Απόλλωνα και μεταφέρθηκαν το 1853 από τον Charles Newton στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου οπού και βρίσκονται μέχρι σήμερα.
Με το πρώτο ψήφισμα γίνεται Καλύμνιος πολίτης και εγγράφεται στον «Δάμο Σκαλιωδάν», ο Μενεσθεύς Απολλωνίου από τη Μύνδο της Καρίας ως επιβράβευση για την βοήθεια που προσέφερε στους Καλύμνιους που περνούσαν από την πόλη του. (Η αρχαία Μύνδος βρίσκεται στο σημερινό Gumuslluk, χωριό στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Παλιόνησο, με το οποίο οι κάτοικοι των Σκαλιών είχαν στενές σχέσεις και καθημερινές επαφές έως και τις αρχές του 20ου αιώνα),
«Έδοξε τα βουλά και τω δάμω γνώμα προστατάν. Επειδή Δαμοτέλης Δαμαγόρα εμφανίζει Μενεσθή Απολλωνίου, Μύνδιον, εύνουν ήμεν τω δάμω τω Καλυμνίων και διατελείν πολυωρούντα των τε κατ’ αποδαμίαν συναντώντων πολιτάν και των παραγινομένων εις ταν πόλιν ταν Μυνδίων, χρείας παρεχόμενον εκάστοις κατά δύναμιν ταν αυτού …… Αναγράψαι δε τόδε το ψάφισμα εις στάλαν λιθίναν και αναθέμεν εις το ιερόν του Απόλλωνος. Τας δε αναγραφάς επιμεληθήμεν Δαμοτέλη Δαμαγόρα. Επεκλαρώθη επί φυλάν και δάμον. Έλαχεν φυλάν …. Δάμον Σκαλιωδάν».
Μετάφραση: «Αποφάσισαν η βουλή και ο λαός έπειτα από πρόταση των αρχόντων προστατών. Επειδή ο Δημοτέλης, ο γιος του Δημαγόρα, παρουσιάζει τον Μενεσθέα, τον γιο του Απολλώνιου, από τη Μύνδο, σαν φίλο του λαού της Καλύμνου και ότι πάντα δείχνει ενδιαφέρον και για εκείνους από τους συμπολίτες που συναντά στα ταξίδια του και για εκείνους που πηγαίνουν στη Μύνδο, βοηθώντας τον καθένα τους, όσο μπορεί …. Να χαραχτεί το ψήφισμα αυτό σε λίθινη στήλη και να στηθεί στο Ιερό του Απόλλωνα. Για τη χάραξή του να επιμεληθεί ο Δημοτέλης, ο γιος του Δημαγόρα. Ενεγράφη με κλήρωση σε φυλή και δήμο. Κληρώθηκε να εγγραφεί στη φυλή …. και στον Δήμο Σκαλιωδάν».
(3ος π. Χ. αιώνας. Γ. Κουκούλης, Η Κάλυμνα των Επιγραφών, Αθήνα 1980, αριθμός 57, σελίδα 96. Η επιγραφή βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο – Λονδίνο).
Με το δεύτερο ψήφισμα γίνεται Καλύμνιος πολίτης και εγγράφεται στον «Δάμο Σκαλιωδάν» και κάποιος από την Κυρήνη της Αφρικής ως επιβράβευση για την βοήθεια που προσέφερε «εν παντί καιρώ» σε όσους Καλύμνιους έφταναν θαλασσοδαρμένοι στην μακρινή του πατρίδα. (Περιοχή στην Λιβύη όπου μέχρι πριν λίγα χρόνια ακόμα πήγαιναν οι Καλύμνιοι – Σκαλιώτες δύτες για Σφουγγάρια).
«Έδοξε τα βουλά και τω δάμω, γνώμα προστατάν. Επειδή Νικασίδικος Κλειτία επελθών επί τε τάν βουλάν και τον Δάμον εμφανίζει τον ………, Κυραναίον, εύνουν ήμεν τω δάμω τω Καλυμνίων χρείας παρεχόμενον εμ παντί καιρώ και κοινά τα πόλει και ιδία τοις εντυγχάνουσιν των πολιτάν, όπως ουν και ο δάμος φαίνηται τοις εις αυτόν προθυμίας μηθέν ενλείπουσι καταξίας χάριτας αποδιδούς των ευεργετημάτων, δεδόχθαι τα βουλά και τω δάμω πολίταν είμεν Καλυμνίων τον ………, Κυραναίον και αυτόν και εκγόνους, μετέχοντας πάντων, ώμπερ και τοι Καλύμνιοι μετέχοντι. Επικλαρώσαι δε αυτόν και επί φυλάν και δάμον τους προστάτας. Έλαχεν φυλάς ………… δάμου Σκαλιωδάν. Αναγράψαι δε τόδε το ψάφισμα είς στάλαν λιθίναν και θέμεν ες το ιερόν του Απόλλωνος».
Μετάφραση: «Η βουλή και ο λαός αποφάσισαν έπειτα από πρόταση των αρχόντων προστατών. Επειδή ο Νικασίδικος, ο γιος του Κλειτία, παρουσιάστηκε στη βουλή και τον λαό και έθεσε υπόψη τους ότι ο ….. από την Κυρήνη διάκειται φιλικά προς τον λαό των Καλυμνίων, προσφέροντας τη βοήθειά του σε κάθε περίσταση και στην πόλη από κοινού και ιδιαιτέρως σε όποιον από τους συμπολίτες μας συναντήσει, για να είναι φανερό σε όλους ότι ο λαός ανταποδίδει σε αυτούς που τον βοηθούν πρόθυμα, ευχαριστίες αντάξιες των ευεργεσιών τους, η βουλή και ο λαός αποφάσισαν. Να γίνει πολίτης Καλύμνιος ο …….. από την Κυρήνη και αυτός και οι απόγονοί του, έχοντας όλα τα δικαιώματα που έχουν και οι άλλοι Καλύμνιοι. Να τον εγγράψουν οι άρχοντες προστάτες ύστερα από κλήρωση σε φυλή και δήμο. Κληρώθηκε να εγγραφεί στη φυλή …… και στον δήμο Σκαλιωδάν. Να χαραχτούν αυτά σε μαρμάρινη στήλη και να στηθεί αυτή στο Ιερό του Απόλλωνα».
(3ος π. Χ. αιώνας. Γ. Κουκούλης, Η Κάλυμνα των Επιγραφών, Αθήνα 1980, αριθμός 59, σελίδα 98. Η επιγραφή βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο – Λονδίνο).
Τα Σκάλια επίσης αναφέρονται και στον κατάλογο με τα αρχαία λιμάνια του Arthur de Graauw ο οποίος αντλεί τα στοιχεία του από ένα σύγγραμμα του 2ου αιώνα μ. Χ. με τίτλο «Σταδιασμός ήτοι Περίπλους της Μεγάλης Θάλασσας».
Η ιστορία του χωριού συνεχίζεται και στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Οικοδομικά υπολείμματα πιστοποιούν ότι ο οικισμός εκτεινόταν από τη θέση του σημερινού χωριού μέχρι τη θάλασσα. Τον 6ο αιώνα μ. Χ. οικοδομείται στην παραλία του χωριού η μεγάλη παλαιοχριστιανική εκκλησία του Αγίου Νικολάου στον αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής, τα εντυπωσιακά ερείπια της οποίας διατηρούνται έως σήμερα. Μερικούς αιώνες αργότερα και συγκεκριμένα τον 13ο αιώνα, ανεγέρθηκε στον ίδιο χώρο το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, με πολύ ωραίο βυζαντινό τοιχογραφικό διάκοσμο. Υπολείμματα ερειπίων παλαιοχριστιανικής εκκλησίας του Αγίου Σουλά (Σίλας) υπάρχουν επίσης παραλιακά προς τον οικισμό των Τοίχων.
Τον 7ο αιώνα μ. Χ. κτίζεται ο οχυρωμένος οικισμός της Γαλατιανής, στην κορυφή της ομώνυμης οροσειράς μεταξύ Σκαλιών και Αργινωντών. Εκεί βρίσκεται και το εξωκκλήσι της Παναγίας Γαλατιανής. Βυζαντινή επίσης είναι και η άλλη εκκλησία του χωριού ο Άγιος Μάμας, κτισμένη πάνω σε αρχαίο τετράπλευρο οικοδόμημα σε δεσπόζουσα θέση πάνω από το παλιό μονοπάτι που ένωνε τα Σκάλια με τον Εμπορειό.
Την περίοδο του Μεσαίωνα έως και την τέλος της Τουρκοκρατίας το χωριό δέχεται κατά καιρούς επιθέσεις από πειρατές, οι οποίοι είχαν τα ορμητήριά τους στα παράλια της Μικράς Ασίας και στις Κυκλάδες, με συνέπεια πολλές φορές οι κάτοικοι να αναγκάζονται να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους για αρκετές ημέρες.
Την Περιοχή αναφέρει ως καλό λιμάνι για μεγάλα πλοία και ο Πίρι Ρέις στο χαρτογραφικό του έργο το 1525-26 μ. Χ. Συγκεκριμένα γράφει: «Πόρτο Νόντα (Αργινώντα) Είναι ένα καλό λιμάνι για μεγάλα πλοία. Τα νερά του είναι βαθιά. Μια εκκλησία βρίσκεται απέναντι πάνω στο βουνό. Κάτω από την εκκλησία υπάρχει πόσιμο νερό». Προφανώς το σημείο που περιγράφει είναι το σημερινό Καραβοστάσι, απέναντι στο βουνό εκκλησία, κάτω από την εκκλησία η πηγή των Σκαλιών.
Από τον 18ο αιώνα και μετά τα Σκάλια, όπως φαίνεται και από το πλήθος των ερειπωμένων κατοικιών, είχαν αρκετά μεγάλο αριθμό κατοίκων οι οποίοι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία τη γεωργία και την σπογγαλιεία και παράγουν πολύ ωραίο τυρί , αρίστης ποιότητας κρασί, ευωδιαστό μέλι, λάδι και ελιές . Ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα στο χωριό λειτουργεί Καπηλειό – Καφενείο με λινό για κρασί, όπου ξαποσταίνουν οι διερχόμενοι οδοιπόροι. Σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας και της Ιταλοκρατίας σημαντικό ρόλο στα Σκάλια, αλλά και στα γύρω χωριά διαδραματίζει η Ιερά μονή της Παναγίας Γαλατιανής της οποίας ο Ηγούμενος εκπροσωπεί τους κατοίκους απέναντι στους κατακτητές, προστατεύοντας και βοηθώντας τους σε περιόδους μεγάλης ανάγκης.
Το 1945 με την Λήξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και υπό Αγγλική Διοίκηση ακόμα, η Δημογεροντία ιδρύει στα Σκάλια Δημοτικό Σχολείο στο οποίο μαθαίνουν τα πρώτα τους γράμματα τα παιδιά όλων των χωριών της περιοχής, το οποίο και λειτουργεί έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Από τα μέσα του 20ου αιώνα έως τις μέρες μας, ο πληθυσμός του χωριού μειώνεται σταδιακά λόγω της μετανάστευσης, με συνέπεια σήμερα αρκετός αριθμός κατοίκων που κατάγονται από τα Σκάλια να διαμένουν πλέον στην υπόλοιπη Κάλυμνο, στην Λέρο, στην Κω, στην Ρόδο, στη Γαλλία, στην Αμερική (ιδιαίτερα στο Κέμπελ του Οχάιο) και την Αυστραλία .
Το χωριό των Σκαλιών είναι από τα λίγα μέρη που κατοικείται αδιάλειπτα από την προϊστορία έως σήμερα και διατηρεί το αρχαίο ελληνικό του όνομα εδώ και 2.500 χρόνια. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης αποτελούσε για αιώνες το σταυροδρόμι της περιοχής όπου ένωνε μεταξύ τους, τους οικισμούς των Αργινωντών, της Παλιονήσου, της Συκάτης, των Τοίχων και του Εμπορειού, καθώς και όλη την περιοχή της βόρειας Καλύμνου μέσω της Παλιονήσου με τα παράλια της Μικράς Ασίας .
Ένας τόπος με αδιάσπαστη διαδρομή μέσα στους αιώνες, γεμάτος μνημεία, τοπωνύμια και παραδόσεις που μαρτυρούν την μακραίωνη Ελληνική του Ιστορία.
Πελεκάνος Νικόλαος
(Ευχαριστώ πολύ τον Αρχαιολόγο Μιχάλη Κουτελλά για την πολύτιμη βοήθεια του στην σύνταξη αυτού του κειμένου.)
Πηγές :
Γ. Κουκούλης, Η Κάλυμνα των Επιγραφών, Αθήνα 1980, σ. 96-100.
Γ. Κουκούλης, Η Κάλυμνα της Ιστορίας, Αθήνα 1982, σελ. 39.
Μ. Κουτελλάς, Κάλυμνος, Ιστορία – Αρχαιολογικοί Χώροι – Μνημεία, Αθήνα 1998, σ. 85-86, 91-5.
Μ. Κουτελλάς, Κάλυμνος, Ιστορία – Αρχαιολογία – Πολιτισμός, Κάλυμνος 2006, σ. 69-72.
Μ. Κουτελλάς, Διοικητική διαίρεση και πολιτειακή οργάνωση της αρχαίας Καλύμνου. Φυλές και Δήμοι, Καλυμνιακά Χρονικά τόμος ΙΔ’ (2001), σ. 264
Μ. Κουτελλάς, Οι ονομασίες της νήσου Καλύμνου, Καλυμνιακά Χρονικά τόμος ΙΖ’ (2007), σ. 11-19.
Δ. Ρείσης, Περιγραφή της Νήσου Καλύμνου. 1913
E. Μιχαήλου, Η Κάλυμνος μέσα από τους αναγεννησιακούς χάρτες 15ος-17οςαιώνας σ.63
πηγή: https://kalymnos-news.gr
