Εικόνες φρίκης πάνω σε συσκευασίες κρέατος στο σούπερ μάρκετ; Το πείραμα της Ελβετίας που… μιμείται τα πακέτα τσιγάρων

Φανταστείτε το εξής: Βρίσκεστε στο τοπικό σας σούπερ μάρκετ και κοιτάζετε το τμήμα με τα κατεψυγμένα κρέατα. Πιάνετε ένα πακέτο μοσχάρι, αλλά αντί για τις συνηθισμένες εικόνες με φρέσκα προϊόντα από το αγρόκτημα ή τα σλόγκαν της μάρκας, η ετικέτα δείχνει μια σκληρή εικόνα ενός αποστεωμένου πολικού αρκούδου που έχει ξεμείνει σε ένα κομμάτι λειωμένου πάγου. Δίπλα, με έντονα μαύρα γράμματα αναγράφεται: «Η κατανάλωση κρέατος συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή».

Αυτό θα μπορούσε σύντομα να γίνει η νέα πραγματικότητα στην Ελβετία, όπου νομοθέτες και περιβαλλοντικές οργανώσεις πιέζουν για ένα ριζοσπαστικό πείραμα επισήμανσης που αντικατοπτρίζει την προσέγγιση που χρησιμοποιείται εδώ και καιρό στα πακέτα τσιγάρων. Ακριβώς όπως οι γραφικές προειδοποιήσεις για τον καρκίνο του πνεύμονα και τις καρδιακές παθήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα οι καπνιστές σε πολλές χώρες, οι Ελβετοί καταναλωτές ενδέχεται σύντομα να δουν παρόμοια σκληρά μηνύματα σχετικά με το κλίμα και το περιβαλλοντικό κόστος της κατανάλωσης κρέατος.

Η πρωτοβουλία, που βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο, είναι κάτι περισσότερο από ένα τολμηρό βήμα. Είναι μέρος ενός ευρύτερου κινήματος που επιδιώκει να φέρει διαφάνεια στις πραγματικές συνέπειες των διατροφικών μας συνηθειών, ιδίως της κατανάλωσης κρέατος, η οποία έχει συνδεθεί επιστημονικά με την αποδάσωση, την απώλεια βιοποικιλότητας και ένα σημαντικό ποσοστό των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: Μια τέτοια επισήμανση θα άλλαζε πραγματικά τον τρόπο με τον οποίο τρώνε οι άνθρωποι;

Κάτι παραπάνω από μια προειδοποίηση

Η ελβετική πρόταση εμπνεύστηκε από ένα αυξανόμενο σώμα επιστημονικής βιβλιογραφίας. Σύμφωνα με έκθεση του 2023 της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η κτηνοτροφία ευθύνεται για περίπου το 14,5% του συνόλου των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου παγκοσμίως. Οι εκπομπές μεθανίου από τα βοοειδή και οι αλλαγές στη χρήση της γης —όπως η αποψίλωση δασών για βοσκή ή καλλιέργεια ζωοτροφών— είναι μεταξύ των κύριων υπευθύνων. Η Ελβετία λοιπόν, γνωστή για τις προοδευτικές πολιτικές της για το κλίμα, έχει ήδη λάβει μέτρα για τη μείωση των εκπομπών σε διάφορους τομείς.

Ωστόσο, η γεωργία παραμένει ένα ακανθώδες ζήτημα, με σχετικά υψηλή κατά κεφαλή κατανάλωση κρέατος. Οι περιβαλλοντολόγοι υποστηρίζουν ότι η πραγματική πρόοδος θα επιτευχθεί μόνο όταν οι καταναλωτές θα είναι καλύτερα ενημερωμένοι για το κρυφό περιβαλλοντικό κόστος των καθημερινών τους επιλογών. «Οι άνθρωποι δεν βλέπουν τις εκπομπές όταν τρώνε μία μπριζόλα», λένε πολλοί επιστήμονες, «Αυτές οι ετικέτες θα αποτελούν μια οπτική και ψυχολογική υπενθύμιση, όπως οι προειδοποιήσεις στα πακέτα τσιγάρων. Δεν πρόκειται για ενοχή, αλλά για ευαισθητοποίηση».

Ετικέτες κρέατος που προκαλούν αντίδραση, όχι άνεση

Εάν εφαρμοστούν, οι ετικέτες θα διαφέρουν σημαντικά από τις υπάρχουσες προδιαγραφές για τις ετικέτες τροφίμων. Αντί να παρέχουν διακριτικά ή αριθμητικά στοιχεία, όπως το αποτύπωμα άνθρακα σε γραμμάρια, θα περιλαμβάνουν έντονες, συναισθηματικά φορτισμένες εικόνες και σλόγκαν, σχεδιασμένα να προκαλέσουν τους καταναλωτές να επανεξετάσουν την αγορά τους.

Μερικά πιθανά σχέδια περιλαμβάνουν:

– Λιώσιμο παγετώνων με τη λεζάντα «Αυτό το κρέας συμβάλλει στην απώλεια των παγετώνων μας».
– Καμένα ή αποψιλωμένα δάση, αναφορά στην αποδάσωση του Αμαζονίου λόγω της βόσκησης βοοειδών.
– Ζώα που υποφέρουν σε περιορισμένους χώρους, για να τονιστούν τα ηθικά ζητήματα γύρω από τη βιομηχανική κτηνοτροφία.

Η ιδέα προέρχεται απευθείας από τις στρατηγικές ελέγχου του καπνίσματος, οι οποίες, όπως έχει αποδειχθεί από δεκαετίες έρευνας, είναι αποτελεσματικές στη μείωση των ποσοστών καπνίσματος. Σε χώρες όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι γραφικές προειδοποιήσεις στα πακέτα τσιγάρων έχουν οδηγήσει σε σημαντική μείωση της κατανάλωσης, ειδικά μεταξύ των νεότερων ηλικιακών ομάδων. Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις ελπίζουν λοιπόν, ότι οι ίδιοι ψυχολογικοί μηχανισμοί – ο φόβος, η αηδία και η γνωστική ασυμφωνία – μπορούν να συμβάλουν και στην αλλαγή των διατροφικών συνηθειών.

Η αντίδραση του κοινού: αντίσταση και προβληματισμός

Όπως ήταν αναμενόμενο, δεν είναι όλοι σύμφωνοι. Οι Ελβετοί παραγωγοί κρέατος χαρακτήρισαν την ιδέα «χειραγωγική» και «άδικη», υποστηρίζοντας ότι δαιμονοποιεί έναν ολόκληρο κλάδο που περιλαμβάνει μικρές, βιώσιμες παραγωγές καθώς και βιομηχανικές μονάδες. Η Ελβετική Ένωση Αγροτών εξέδωσε μάλιστα δήλωση στην οποία αναφέρει: «Αυτή η προσέγγιση δυσφημεί ένα παραδοσιακό και πολιτιστικά σημαντικό προϊόν. Η εκπαίδευση, όχι ο φόβος, πρέπει να είναι ο δρόμος προς τα εμπρός».

Ωστόσο, πρόσφατη δημοσκόπηση της ελβετικής περιβαλλοντικής ΜΚΟ «Klimaverdacht» έδειξε ότι το 58% των ερωτηθέντων υποστηρίζει πιο διαφανή επισήμανση στα τρόφιμα με υψηλές εκπομπές, αν και μόνο το 33% τάχθηκε υπέρ των γραφικών προειδοποιήσεων που υπάρχουν στα πακέτα τσιγάρων. Η υποστήριξη ήταν μεγαλύτερη μεταξύ των νεότερων και των κατοίκων των πόλεων.

Πέρα από τις ετικέτες: Μπορεί η ευαισθητοποίηση να αλλάξει τη συμπεριφορά;

Δεν υπάρχει εγγύηση ότι αυτές οι ετικέτες θα οδηγήσουν από μόνες τους σε σημαντικές αλλαγές στη διατροφή. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι, ενώ η ευαισθητοποίηση είναι ένα κρίσιμο πρώτο βήμα, η αλλαγή βαθιά ριζωμένων συνηθειών, ειδικά εκείνων που συνδέονται με τον πολιτισμό, την ταυτότητα και την απόλαυση, είναι μια πολύ μεγαλύτερη πρόκληση. Επισημαίνουν ότι για να έχει πραγματικό αντίκτυπο, μια τέτοια κίνηση πρέπει να αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής: εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού, επιδοτήσεις για φυτικά τρόφιμα και διευκόλυνση της πρόσβασης σε βιώσιμες επιλογές.

Ωστόσο, οι μικρές ωθήσεις μπορούν να συσσωρευτούν με την πάροδο του χρόνου. Έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Food το 2022 διαπίστωσε ότι οι ετικέτες με πληροφορίες για τον αντίκτυπο στο κλίμα στα μενού μείωσαν τις παραγγελίες κρέατος έως και 25% σε ελεγχόμενες συνθήκες. Οι συγγραφείς της μελέτης υποστηρίζουν ότι, αν και δεν αποτελούν πανάκεια, τέτοιες παρεμβάσεις διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αλλαγή των κοινωνικών κανόνων.

Ένα μοντέλο για τον κόσμο ή μια υπερβολή;

Το πείραμα της Ελβετίας μπορεί να δημιουργήσει ένα μοτίβο, για καλό ή για κακό. Εάν είναι επιτυχές, άλλες ευρωπαϊκές χώρες ενδέχεται να εξετάσουν παρόμοια μέτρα. Η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες έχουν εισαγάγει εθελοντικά συστήματα οικολογικής σήμανσης, αν και κανένα δεν έχει προχωρήσει τόσο μακριά όσο η προτεινόμενη προσέγγιση «σοκ και δέος» της Ελβετίας. Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι κριτικοί προειδοποιούν ότι αυτού του είδους τα ηθικά μηνύματα κινδυνεύουν να αποξενώσουν τους ανθρώπους αντί να τους αφυπνίσουν.

Προς το παρόν, η πρόταση βρίσκεται υπό εξέταση και ένα πιλοτικό πρόγραμμα σε επιλεγμένα σούπερ μάρκετ της Ελβετίας ενδέχεται να ξεκινήσει ήδη από το επόμενο έτος. Αν αυτό συμβεί, ο κόσμος θα παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον. Οι προειδοποιήσεις στα πακέτα τσιγάρων άλλαξαν τη σχέση του κόσμου με τον καπνό. Μπορούν οι ετικέτες για το κλίμα να κάνουν το ίδιο για το κρέας; Ίσως το μάθουμε σύντομα.