Ο μετρ του θεάτρου σκιών Κώστας Μακρής εξηγεί στην «Κ» πώς 10 βαλίτσες εμβληματικών καραγκιοζοπαιχτών έφτασαν στη νέα έκθεση του Ιδρύματος Μιχάλη Κακογιάννη
ΑΠΟ ΚΑΤΑΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, υπήρχε ένας άγραφος νόμος: ο καραγκιοζοπαίχτης-δάσκαλος έδινε μια βαλίτσα με σημαντικά για τον μικρόκοσμο του λαϊκού αυτού θεάματος αντικείμενα στον μαθητή του. Οταν τα χρόνια περνούσαν και ο μαθητής με τη σειρά του γινόταν δάσκαλος, επαναλάμβανε τη διαδικασία με τη νέα γενιά καραγκιοζοπαιχτών, έχοντας εμπλουτίσει τη βαλίτσα με νέα αντικείμενα του καιρού του –από φιγούρες μέχρι εργαλεία και από σκηνικά μέχρι ρεκλάμες, αλλά και χειρόγραφες σημειώσεις.
Ο Κώστας Μακρής, που έπιασε για πρώτη φορά φιγούρες θεάτρου σκιών στα 5 του χρόνια, συνεχίζει μέχρι και σήμερα να ζωντανεύει τον Καραγκιόζη ως ένας από τους πιο δραστήριους καραγκιοζοπαίχτες, με έδρα του την Πάτρα. Ολα αυτά τα χρόνια, κάμποσες βαλίτσες καραγκιοζοπαιχτών της πόλης έχουν φτάσει στα χέρια του και εκείνος τις φυλάει με το περιεχόμενό τους σαν καλά κρυμμένα μυστικά. Εχει μέχρι και ένα μπαούλο, δεμένο με καρφιά, που χρονολογείται από το 1884, όπως μαρτυρά η σκαλισμένη πάνω του χρονολογία.
Το μπαούλο μπορεί να μην ταξίδεψε στην παρούσα φάση στην Αθήνα, πάντως ο έμπειρος καραγκιοζοπαίχτης έβαλε στα μπαγκάζια του δέκα βαλίτσες, οι οποίες θα ανοίξουν ενώπιον του κοινού στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης και την έκθεση «Οι Βαλίτσες των Σκιών Αφηγούνται» που ετοιμάζεται να κάνει εγκαίνια, σε επιμέλεια του Κώστα Μακρή.
Κάθε βαλίτσα και μια ιστορία
Οι δέκα αυτές βαλίτσες και τα υπόλοιπα εκθέματα επιλέχθηκαν προσεκτικά αφού ουσιαστικά αφηγούνται την ίδια την ιστορία του θεάτρου σκιών στη χώρα μας. Η παλαιότερη χρονολογείται από το 1900 και ανήκε στον κομβικό για την εξέλιξη του ελληνικού θεάτρου σκιών καραγκιοζοπαίχτη Δημήτρη Σαρδούνη ή αλλιώς «Μίμαρο» και η νεότερη είναι η βαλίτσα του ίδιου του Κώστα Μακρή, ενεργή από το 1975. Μάλιστα, πολλά από αυτά τα αντικείμενα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.
Το νήμα της ιστορίας του Καραγκιόζη θα ξεκινήσει και μέσα από παλαιότερα του 1900 εκθέματα, όπως το κουδούνι του «Μίμαρου» που χρονολογείται περί τα 1890. Τίποτα βέβαια δεν δείχνει την εξέλιξη του θεάτρου σκιών όσο οι ίδιες οι φιγούρες και ο τρόπος που αλλάζουν μέσα στον χρόνο. Οι επισκέπτες θα δουν λόγου χάρη τις πρώτες ελληνικές φιγούρες που ήταν κατασκευασμένες από χαρτί. Φιγούρες του 1925 που έφερε από την Αίγυπτο ένας μαθητής του Μίμαρου και ήταν δερμάτινες, αλλά και τις πρώτες ζελατίνες για φιγούρες που ήρθαν από την Αμερική.
Οι χειρόγραφες σημειώσεις που διασώζονται, πάλι, δείχνουν και τα θεματικά «ανοίγματα» που έκανε ο Καραγκιόζης μέσα στα χρόνια: «Ο Βασίλαρος, που ήταν ένας από τους πιο λόγιους καραγκιοζοπαίχτες της γενιάς του, είχε ανεβάσει λόγου χάρη από Σοφοκλή μέχρι Σαίξπηρ», επισημαίνει ο Κώστας Μακρής. Ετσι κι αλλιώς, αν και είναι ένα θέαμα που μετρά πάνω από έναν αιώνα ζωής, το θέατρο σκιών ψάχνει πάντα να μιλήσει τη γλώσσα της εποχής του: «Η κοινωνία τρέχει και εννοείται πως υπάρχουν παραστάσεις καινούργιες που αγγίζουν και σημερινά θέματα. Σήμερα λόγου χάρη έχουμε το μπούλινγκ, την κλιματική αλλαγή. Δεν είναι δυνατόν και αυτά να μην μπουν στον Καραγκιόζη», σχολιάζει ο καραγκιοζοπαίχτης και επιμελητής της έκθεσης.
Και φυσικά, κάθε βαλίτσα αυτής της έκθεσης κρύβει και μια ξεχωριστή ιστορία. Από αυτές, ο Κώστας Μακρής ξεχωρίζει αυτή του δασκάλου του, του Γιάνναρου: «Είναι μια βαλίτσα που την έχω κουβαλήσει σε όλη την Ελλάδα αλλά και στην Αμερική», λέει.
Με την ευκαιρία, ανασύρει και μια ιστορία του δασκάλου του από τη δεκαετία του ’40, που αντικατοπτρίζει και τις αλλαγές των εποχών: «Είχε πάει κάποτε ο Γιάνναρος με έναν παλιό συνάδελφό του, τον Νίκο Παναγιωτάρα, να παίξουν στην Κεφαλονιά. Είχαν ντυθεί καλά. Εφτασαν λοιπόν σε ένα καφενείο και οι θαμώνες νόμιζαν ότι είναι πολιτευτές. Γυρνάει τότε και λέει ο Παναγιωτάρας στον δάσκαλό μου: Να δεις πως όταν τους πω ότι ήρθαμε για παράσταση Καραγκιόζη θα μας κυνηγήσουν, να έχεις τις βαλίτσες έτοιμες στα χέρια».
