Τα ήθη και έθιμα, της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα | Της Ξανθίππης Αγρέλλη

Τα ήθη και έθιμα, της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα

Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη        (Κως  -30/4/2024-)

Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, έχει πλούσια παραδοσιακά έθιμα, που εκτός από τους καθημερινούς Εκκλησιασμούς, χαρακτηρίζουν τη ζωή των Ελλήνων  Ορθοδόξων Χριστιανών, από γενιά σε γενιά.

Ο Χριστός της Αγάπης, με το παράδειγμα του δίδαξε την ισότητα, την απλότητα, την δικαιοσύνη, την εγκράτεια  και την ταπείνωση. Δεν φόρεσε χρυσοποίκιλτα ακριβά ρούχα, ούτε προκλητικά στολίδια.  Φορούσε τον άρραφο Χιτώνα, που του ύφανε η Μητέρα του η Παναγία και ένα ζευγάρι σανδάλια από δέρμα.  Δεν  προέβαλε το μεγάλο ανθρωπιστικό έργο του, αντίθετα  παρότρυνε τους οπαδούς του, με τα εξής λόγια. ‘Να μην γνωρίζει η αριστερά σου, τι ποιεί η δεξιά σου.’

Ο ειρηνοποιός Ιησούς, εισήλθε εις την Ιερουσαλήμ, επί ταπεινού πώλου όνου καθήμενος, για να ακούσει το ‘Ωσαννά ο ευλογημένος ο Ερχόμενος’ μέχρι και ‘το Σταύρωσον, Σταύρωσον Αυτόν.’

Με αυτή την ταπεινότητα και  πραότητα που τον χαρακτήριζε, οδηγήθηκε από τους αλλοπρόσαλλους και πλανημένους Ρωμαίους και Ιουδαίους,    στον  Σταυρικό θάνατο, μέχρι  την λαμπροφόρο Ανάσταση.

Τα ήθη και έθιμα που συνοδεύουν την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, ξεκινούν από το Σάββατο του Λαζάρου, όπου οι νοικοκυρές ζυμώνουν  τα ‘λαζαράκια,’ ένα ανθρωποειδές ομοίωμα, όπως  αυτό του νεκρού και μετέπειτα Αναστηθέντος Λαζάρου. Έχουν γέμιση, από σταφίδες και σουσάμι και για μάτια  έχουν μοσχοκάρφια. Δεν έχουν στόμα, γιατί ο Λάζαρος έμεινε σιωπηλός, από τον φόβο του θανάτου. Επειδή τα λαζαράκια είναι νηστίσιμα, τρώγονται συνήθως και τις πρώτες ημέρες, της Μεγάλης Εβδομάδας. Επίσης το Σάββατο του Λαζάρου,  τα παιδιά γυρνάνε στις γειτονιές, από πόρτα σε πόρτα και λένε τον ‘Λάζαρο’, παίρνοντας εκτός από λίγα  ψιλά  και μερικά αυγά. ‘ Που είσαι σε Λάζαρε, που είναι η φωνή σου και σε γύρευε  η Μάρθα η   αδελφή σου.’ Την   Κυριακή των Βαΐων, οι πιστοί  θα πάρουν τους πλεγμένους Βάγενους Σταυρούς, μαζί με το Αντίδωρο από την Εκκλησία. Επίσης  θα διακόψουν την νηστεία,  τρώγοντας ψάρι, σύμφωνα με το παραδοσιακό δίστιχο.

‘Βάγια  Βάγια των Βαγιών, τρώνε ψάρι και  κολιό και την άλλη Κυριακή, τρώνε το κόκκινο αυγό και  το αρνάκι το ψητό.’

Υπάρχει ένα ακόμη έθιμο, που συνήθως το τηρούν ως τάμα οι γυναίκες, όπως και τον Δεκαπενταύγουστο πριν την Σεπτή  Κοίμηση της Παναγίας, όπου φοράνε μαύρα. Έτσι  και την Μεγάλη Εβδομάδα, βάζουν μαύρα ενδύματα από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων, που ξεκινάει η Ιερή Ακολουθία του Νυμφίου, μέχρι την Ανάσταση, που βάζουν ανοιχτόχρωμα ρούχα και  κατά προτίμηση   λευκά ή κόκκινα. Πένθιμες κορδέλες, μοβ και μαύρες, φέρουν και οι Εκκλησίες, ενώ  οι Ιερείς φοράνε όλη την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, μωβ ή μαύρα, ιερά άμφια.

Την  Μεγάλη Δευτέρα, τη Μεγάλη Τρίτη,  που διαβάζεται και το αριστουργηματικό ποίημα, της μετανοούσας Αγίας Κασσιανής και την Μεγάλη Τετάρτη,  οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα Λαμπριάτικα κουλουράκια,  τις λαμπρόπιττες, τις στρογγυλές, το Χριστόψωμο, τις αυγοκουλούρες και τα τσουρέκια. Επίσης  οι νεαρές αρραβωνιασμένες κοπέλες, έφτιαχναν την αυγούλα ή την κουλούρα.  Αυτή  ήταν ένα στρογγυλό μεγάλο κουλούρι και στη μέση έβαζαν ένα κόκκινο αυγό και  συνήθιζαν να το προσφέρουν στην πεθερά, αφού το διακοσμούσαν  με γαρύφαλλα και μπαχαρικά.

Την Μεγάλη Τετάρτη, ακολουθεί το Ιερό Ευχέλαιο, όπου μυρώνονται όλοι οι πιστοί. Την Μεγάλη Πέμπτη, οι νοικοκυρές αφού σηκωθούν το πρωί και Κοινωνήσουν στην Εκκλησία, μετά πίνουν τρεις σταγόνες ξύδι, που συμβολίζει το όξος και τη χολή, από τα Άγια Πάθη του Χριστού.

Το ίδιο επαναλαμβάνουν δε και την Μεγάλη Παρασκευή.

Έπειτα την Μεγάλη Πέμπτη, την ‘κόκκινη’ Πέμπτη, όπως την λένε, ξεκινούν το βάψιμο των   αυγών. Κυρίως  βάφονται τα αυγά κόκκινα, που συμβολίζουν το Άγιο Αίμα του Ιησού Χριστού.

Τα  κόκκινα αυγά, αν δεν  προλάβουν οι νοικοκυρές,  μπορούν να τα  βάψουν και το Μεγάλο Σάββατο. Την Μεγάλη Πέμπτη, γίνεται κατανάλωση λαδιού, αφού  οι νοικοκυρές συνήθως  μαγειρεύουν τα πράσινα γιαπράκια, δηλαδή,  τα ορφανά ντολμαδάκια χωρίς κρέας, μόνο με ρύζι και λάδι, από τα κληματόφυλλα της ευλογημένης αμπέλου.

Η  Αγία και Μεγάλη Παρασκευή, είναι μέρα αυστηρής νηστείας και Εκκλησιασμού. Αφού από βραδύς στολιστεί ο Επιτάφιος, είθισται οι πιστοί να επισκέπτονται  στα κοιμητήρια, τους αγαπημένους τους που αναπαύονται εκεί, όπου και τελείται το απόγευμα  η σχετική Ακολουθία και η περιφορά του Επιταφίου, συνοδεία με τα Εγκώμια. Η περιφορά των Επιταφίων, συνοδεία των Εγκωμίων,  καταλήγει στην κεντρική πλατεία της πόλης.

Επίσης ένα παλιό έθιμο, που το κατήργησαν οι παλιοί Μητροπολίτες της Κω, ήταν το εξής. Την Μεγάλη Παρασκευή, όποιος είχε φρέσκο πεθαμένο, όπως λένε, έπαιρνε μια μεγάλη λαμπάδα, την έντυνε με μαύρες και μοβ κορδέλες και την έβαζε δίπλα στον Επιτάφιο, όπου εκεί συνήθως έλεγαν διάφορα μοιρολόγια όπως αυτό.

‘Σήμερον  μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα’

‘Σήμερον  Σταυρώσαν το Χριστό, των πάντων Βασιλέα.’

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, οι Ιερείς σκορπούν στις Εκκλησιές λαμπρίτσες, δηλαδή άγριες λεβάντες και δαφνόφυλλα, όταν  αναγγέλλουν το  χαρμόσυνο μήνυμα της πρώτης Ανάστασης με το  ‘Ανάστα ο Κύριος, κρίνων την γη’. Επίσης κτυπούν τα θρονιά και τις καρέκλες, για να τρομάξουν και  να φύγουν οι εχθροί του Χριστού. Ακόμη συμβολικά  κουνούν τους πολυέλαιους, για  να θυμίσουν τον σεισμό που έγινε κατά την ημέρα των Αγίων Παθών και της Αναστάσεως του Κυρίου.

Οι νοικοκυρές το μεγάλο Σάββατο, ασχολούνται με το μαγείρεμα της μαγειρίτσας και με την προετοιμασία, του σφαγμένου αρνιού ή  κατσικιού, γεμισμένου και βαλμένου στην πήλινη γάστρα και ψημένου στον ξυλόφουρνο, καθώς και της οικογενειακής τράπεζας. Την ημέρα της Λαμπρής μετά τον Εκκλησιασμό του μεσονυκτίου, θα πέσουν βροχή οι κροτίδες  και τα βεγγαλικά. Την  Κυριακή του Πάσχα, το πρωί ξεκινά η Δεύτερη Ανάσταση, από το Ιερό Μητροπολιτικό Παρεκκλήσιο του Ευαγγελισμού, ως τον Άγιο Νικόλαο και από εκεί στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής, όπου το χαρμόσυνο Αναστάσιμο Ευαγγέλιο, θα διαβαστεί σε πολλές   γλώσσες. Ακολουθεί το Πασχαλινό οικογενειακό τραπέζι, με το καθιερωμένο παραδοσιακό τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών.

Η   Πασχαλιάτικη γευστική πανδαισία, συνεχίζεται σε ένα χαρούμενο παραδοσιακό γλέντι, με μουσική χορό τραγούδα και καλή γιορτινή διάθεση.

Καλό Πάσχα

Ξανθίππη Αγρέλλη