Το Φορντό, χτισμένο βαθιά μέσα σε ορεινή περιοχή κοντά στην ιρανική πόλη Κομ, θεωρείται ένα από τα πιο καλά προστατευμένα σημεία του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Η υπόγεια κατασκευή του εργοστασίου έχει σχεδιαστεί ακριβώς, για να αποτρέπει οποιαδήποτε απόπειρα αεροπορικού πλήγματος.

Το βάθος του παραμένει επίσημα απόρρητο, ωστόσο εκτιμάται ότι βρίσκεται 80 έως 90 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, περιβαλλόμενο από στρώματα συμπαγούς βράχου, που λειτουργούν ως φυσικό αμυντικό φράγμα. Στο εσωτερικό του, προηγμένοι φυγοκεντρητές εμπλουτίζουν ουράνιο σε επίπεδα που πλησιάζουν τα όρια για στρατιωτική χρήση, αυξάνοντας διαρκώς τη διεθνή ανησυχία για την εξέλιξη του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης -μολονότι η ηγεσία του Ιράν επιμένει να διατρανώνει ότι δεν θέλει ν’ αποκτήσει πυρηνικά.

Μιλώντας στο Merit TV, ο Λάιτερ τόνισε πως «για να εξουδετερωθεί το Φορντό από αέρος, η μόνη χώρα που διαθέτει το κατάλληλο οπλοστάσιο είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες». Όπως εξήγησε, η φύση της εγκατάστασης καθιστά απαγορευτική οποιαδήποτε συμβατική επίθεση, αφήνοντας ως μοναδική επιλογή τη χρήση εξειδικευμένων διατρητικών βομβών, γνωστών ως «bunker-buster» -ή, πολύ απλά, το λεγόμενο «υπερόπλο» των Αμερικανών.

Οι συγκεκριμένες βόμβες, βάρους 900 έως 1.800 κιλών, έχουν κατασκευαστεί ειδικά για να διαπερνούν συμπαγή στρώματα γης και οπλισμένου σκυροδέματος, πλήττοντας βαθιά υπόγεια καταφύγια.

Ωστόσο, ακόμη και αυτές οι βόμβες έχουν επιχειρησιακά όρια, γι’ αυτό και ορισμένοι ειδικοί εκτιμούν ότι η πλήρης καταστροφή του Φορντό μπορεί να απαιτήσει συνδυασμό διαδοχικών πληγμάτων υψηλής ακρίβειας.

Παρά την ιδιαίτερη έμφαση στη μοναδική δυνατότητα των ΗΠΑ να πλήξουν το υπόγειο συγκρότημα, ο Ισραηλινός διπλωμάτης άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να εξεταστούν και εναλλακτικές μέθοδοι παρέμβασης στο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. «Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι για να αντιμετωπιστεί το Φορντό» ανέφερε, χωρίς να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες.

Στην ουσία, ωστόσο, πέταξε το μπαλάκι στις ΗΠΑ να κάνουν ίσως την πιο μεγάλη κίνηση από την αρχή του πολέμου και να εμπλακούν ακόμα πιο ενεργά, τερματίζοντας κυριολεκτικά -και όχι μέσω της διπλωματικής οδού- το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, του οποίου το Φορντό αποτελεί τη «ναυαρχίδα».

Τι γνωρίζουμε για το Φορντό

Πέντε σήραγγες που διαπερνούν μια οροσειρά, μια μεγάλη υποστηρικτική δομή και μια ευρεία ζώνη ασφαλείας: αυτά είναι τα μόνα που διακρίνονται από πρόσφατες δορυφορικές εικόνες του μυστηριώδους εργοστασίου εμπλουτισμού ουρανίου, Φορντό.

Το άκρως απόρρητο και βαριά φρουρούμενο συγκρότημα, το οποίο βρίσκεται κοντά στην ιερή πόλη Κομ, έχει αποτελέσει αντικείμενο εικασιών ως προς τη φύση και το μέγεθός του από τότε που αποκαλύφθηκε δημοσίως, το 2009.

Σημαντικό μέρος των όσων γνωρίζουμε, γράφει σε ανάλυσή του το CNN, προέρχεται από ένα αρχείο ιρανικών εγγράφων, που απέσπασαν προ ετών οι ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών. Οι βασικές αίθουσες του συγκροτήματος εκτιμάται ότι βρίσκονται σε βάθος 80 έως 90 μέτρων κάτω από την επιφάνεια -σε σημείο απρόσιτο για οποιαδήποτε αεροπορική βόμβα διαθέτει το Ισραήλ, καθιστώντας την καταστροφή της εγκατάστασης από αέρος σχεδόν αδύνατη.

Καθώς η ιρανική ηγεσία δέχεται αλλεπάλληλα ισχυρά πλήγματα από ισραηλινές επιθέσεις, ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι στο Φορντό ενδέχεται το Ιράν να επιδιώξει την ταχεία μετατροπή των αποθεμάτων εμπλουτισμένου ουρανίου σε πυρηνικά όπλα. Το Ισραήλ έχει στοχοποιήσει την εγκατάσταση τις τελευταίες ημέρες, αλλά, σύμφωνα με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA), έως τώρα είτε δεν έχει επιδιώξει είτε δεν έχει καταφέρει να την πλήξει ουσιαστικά.

Η Τεχεράνη εδώ και χρόνια υποστηρίζει ότι το πυρηνικό της πρόγραμμα έχει ειρηνικούς σκοπούς, ωστόσο το Φορντό βρίσκεται στο επίκεντρο των ανησυχιών για τις πραγματικές της προθέσεις. «Το μέγεθος και η διαμόρφωση αυτής της εγκατάστασης δεν συνάδουν με ειρηνικό πρόγραμμα» είχε δηλώσει το 2009 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα, αποκαλύπτοντας την ύπαρξη του Φορντό μαζί με τον τότε πρόεδρο της Γαλλίας, Νικολά Σαρκοζί και τον Βρετανό πρωθυπουργό, Γκόρντον Μπράουν.

Λίγες ημέρες πριν την ανακοίνωση, οι Ιρανοί, αντιλαμβανόμενοι ότι οι δυτικές υπηρεσίες είχαν εντοπίσει την εγκατάσταση, ενημέρωσαν τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας για την πρόθεσή τους να δημιουργήσουν νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού. Ωστόσο, η κατασκευή του Φορντό βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη επί χρόνια. Η Τεχεράνη αρνήθηκε τις κατηγορίες, όμως ακόμα και η Ρωσία καταδίκασε την κίνηση, ενώ η Κίνα εξέφρασε σοβαρές επιφυλάξεις, αφήνοντας το Ιράν με περιορισμένα περιθώρια ελιγμών.

Η κατασκευή ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000

Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν έχουν δώσει πολλές λεπτομέρειες για το πότε ακριβώς ξεκίνησε η ανέγερση του Φορντό. Ωστόσο, διαθέσιμες δορυφορικές εικόνες δείχνουν εργασίες ήδη από το 2004, με φωτογραφίες που αποκαλύπτουν δύο λευκές τετράγωνες δομές στα σημεία όπου βρίσκονται σήμερα οι είσοδοι των σηράγγων. Σύμφωνα με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, υπάρχουν εικόνες από το 2002, που δείχνουν κατασκευαστικές δραστηριότητες.

«Το Φορντό ουσιαστικά ξεκίνησε στο πλαίσιο αυτού που αποκαλούμε «πρόγραμμα πυρηνικών όπλων-εξπρές» των αρχών της δεκαετίας του 2000» εξηγεί ο Ντέιβιντ Άλμπραϊτ, επικεφαλής του Institute for Science and International Security στην Ουάσιγκτον. «Το σχέδιο ήταν να παραχθεί ουράνιο οπλικής καθαρότητας στη μονάδα αυτή, χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη χαμηλά εμπλουτισμένο ουράνιο από το πολιτικό πρόγραμμα».

Ήδη από το 2009, μια μεγάλη εξωτερική υποστηρικτική δομή είχε ολοκληρωθεί, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η διάνοιξη ενός φρέατος αερισμού, απαραίτητου για την κυκλοφορία αέρα στο εσωτερικό. Το φρέαρ αυτό στη συνέχεια καλύφθηκε και καμουφλαρίστηκε, όπως δείχνουν πιο πρόσφατες εικόνες.

Η Τεχεράνη είχε ενημερώσει τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, με επιστολή από τον Οκτώβριο του 2009, ότι η επιλογή της υπόγειας τοποθεσίας έγινε εξαιτίας «απειλών στρατιωτικών επιθέσεων κατά του Ιράν», προσθέτοντας ότι το Φορντό θα λειτουργούσε ως εφεδρεία του εργοστασίου του Νατάνζ, το οποίο επίσης βρισκόταν υπό απειλή. Το Ιράν είχε δηλώσει ότι το εργοστάσιο μπορεί να φιλοξενήσει έως και 3.000 φυγοκεντρητές.

Η πυρηνική συμφωνία και οι νέες κατηγορίες

Οι κίνδυνοι από το Φορντό περιορίστηκαν σημαντικά μετά τη Συμφωνία για το Πυρηνικό Πρόγραμμα του Ιράν (JCPOA), η οποία υποχρέωσε την Τεχεράνη να αφαιρέσει τα δύο τρίτα των φυγοκεντρητών και κάθε πυρηνικό υλικό από την εγκατάσταση, απαγορεύοντας οποιαδήποτε τέτοια δραστηριότητα. Η διαδικασία αυτή άρχισε ωστόσο να ανατρέπεται μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία, το 2018, επί της πρώτης προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ.

Περαιτέρω λεπτομέρειες για το συγκρότημα δόθηκαν στη δημοσιότητα το 2018 από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου, μετά την κατάσχεση άνω των 55.000 εγγράφων από το λεγόμενο «πυρηνικό αρχείο» του Ιράν. Τα έγγραφα αυτά περιλάμβαναν λεπτομερή σχέδια του Φορντό και περιγραφές των στόχων του: την παραγωγή ουρανίου οπλικής καθαρότητας για την κατασκευή ενός έως δύο πυρηνικών όπλων ετησίως.

«Δεν διαπιστώσαμε καμία ασυνέπεια» δήλωσε ο Άλμπραϊτ, ο οποίος έχει μελετήσει το υλικό. «Μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες. Δεν μπορεί κανείς να τα εφεύρει όλα αυτά. Γι’ αυτό πιθανώς υπάρχει και απόφαση του Συμβουλίου των Διοικητών της IAEA κατά του Ιράν». Τότε, ο Ιρανός υφυπουργός Εξωτερικών, Αμπάς Αραγτσί, είχε χαρακτηρίσει τις αποκαλύψεις του Νετανιάχου «παιδαριώδεις» και «γελοίες», ενώ ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Μάικ Πομπέο είχε δηλώσει ότι οι ΗΠΑ γνώριζαν το υλικό και θεωρούσαν τα έγγραφα αυθεντικά.

Άθικτο ακόμα και από τις ισχυρότερες βόμβες

Πρόσφατες αναφορές της IAEA δείχνουν ότι το Ιράν έχει αυξήσει τον εμπλουτισμό ουρανίου στο 60% στο Φορντό, το οποίο πλέον διαθέτει περίπου 2.700 φυγοκεντρητές. «Η σημαντική αύξηση παραγωγής και αποθεμάτων ουρανίου υψηλού εμπλουτισμού από το Ιράν, που είναι το μοναδικό μη πυρηνικό κράτος που παράγει τέτοιο υλικό, προκαλεί σοβαρή ανησυχία» ανέφερε η IAEA σε πρόσφατη έκθεση, της 31ης Μαΐου.

«Ο μόνος λόγος για τον οποίο προχωρούν σ’ αυτό το επίπεδο είναι η προετοιμασία για παραγωγή ουρανίου οπλικής καθαρότητας» σχολίασε ο Άλμπραϊτ. Σύμφωνα με μελέτες, το Ιράν μπορεί να μετατρέψει το απόθεμά του 60% σε 233 κιλά ουρανίου οπλικής καθαρότητας μέσα σε τρεις εβδομάδες στο Φορντό -ποσότητα αρκετή για την παραγωγή εννέα πυρηνικών όπλων.

Η δυσκολία στρατιωτικής εξουδετέρωσης

Αυτή ακριβώς η ικανότητα καθιστά το Φορντό βασικό στόχο στις προσπάθειες του Ισραήλ να αποδυναμώσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Όμως κατά πόσο είναι εφικτό; Μόνο οι ΗΠΑ, όπως προείπαμε, διαθέτουν τη βόμβα που απαιτείται για ένα πλήγμα τέτοιου μεγέθους.

Κατά το βρετανικό think tank Royal United Services Institute, ακόμα και οι αμερικανικές διατρητικές βόμβες GBU-57 φτάνουν μόλις τα 60 μέτρα βάθος -πολύ λιγότερο από το απαιτούμενο. Επιπλέον, οι GBU-57 μπορούν να μεταφερθούν μόνο από τα αμερικανικά βομβαρδιστικά stealth B-2, τα οποία το Ισραήλ δεν διαθέτει.

«Ακόμα και οι GBU-57 πιθανώς θα απαιτούσαν πολλαπλά χτυπήματα στο ίδιο σημείο, για να έχουν πιθανότητες επιτυχούς διείσδυσης» σημειώνει η έκθεση.

Εναλλακτικές μέθοδοι

Άλλοι αναλυτές συμφωνούν ότι η πλήρης καταστροφή απαιτεί επανειλημμένα πλήγματα. «Θα πόνταρα σε επαναλαμβανόμενες επιδρομές κατά του Φορντό» δήλωσε ο στρατιωτικός αναλυτής του CNN και πρώην σμήναρχος της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας Σέντρικ Λέιτον. Ο Άλμπραϊτ σημειώνει ότι υπάρχουν και άλλες επιλογές: «Το Ισραήλ πιθανόν μπορεί να καταστρέψει τις εισόδους των σηράγγων αρκετά βαθιά, αλλά και το σύστημα εξαερισμού. Αν καταστραφούν οι σήραγγες και η ηλεκτροδότηση, θα χρειαστούν μήνες, προκειμένου να ξαναλειτουργήσει».

Παρά την κομβική του θέση, πάντως, το Φορντό είναι μόνο ένα κομμάτι του ευρύτερου προβλήματος. «Ακόμα κι αν το καταστρέψεις, απομένει το ερώτημα: πόσους φυγοκεντρητές έχει κατασκευάσει το Ιράν, που δεν έχουν τοποθετηθεί στο Φορντό και το Νατάνζ; Και πού βρίσκονται αυτοί;» διερωτάται το CNN.

Και καταλήγει: «Μάλλον υπερτιμάται η ανάγκη πλήρους κατάρρευσης του συγκροτήματος -κάτι που, πράγματι, πιθανότατα μόνο οι ΗΠΑ μπορούν να κάνουν»…