Γράφει ο Κίμων Κωστής
Αντιστράτηγος ε.α.
Ενημέρωση και Πρόταση στο Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ) με τον τίτλο: Χάρτης Μετάβασης των Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ) στη Νέα Εποχή, Αναφορικά με τις Τροποποιήσεις για την Εθνοφυλακή
Ενημέρωση για τις Τροποποιήσεις
Το Σχέδιο Νόμου του ΥΠΕΘΑ τέθηκε σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση στις 20 23:40 Νοε 25, που θα ολοκληρωθεί στις 5 09:00 Δεκ 25 [1], το οποίο την Εθνοφυλακή αφορά το άρθρο 285 Θέματα εφεδρείας και εθνοφυλακής – Τροποποίηση παρ. 1 άρθρου 62 και προσθήκη παρ. 23 στο άρθρο 95 του ν. 5018/2023 [2], που ορίζει τα εξής:
«1. Στην παρ. 1 του άρθρου 62 του ν. 5018/2023 (Α΄ 25), περί στελέχωσης Εθνοφυλακής και εκπαίδευσης προσωπικού επέρχονται οι ακόλουθες τροποποιήσεις: α) στο εισαγωγικό εδάφιο μετά από τις λέξεις “Οι Μονάδες Εθνοφυλακής” προστίθενται οι λέξεις «παρακολουθούνται από την κοινή Διεύθυνση Εφεδρείας και Εθνοφυλακής του Γενικού Επιτελείου Στρατού και”,”, β) οι περ. β) και γ) καταργούνται, γ) στην περ. δ), οι λέξεις “όταν το προσωπικό των περ. α) έως γ) δεν επαρκεί για την κάλυψη του προβλεπόμενου από τον Πίνακα Οργάνωσης και Υλικού προσωπικού, σύμφωνα με τους ισχύοντες πίνακες κατανομής εφεδρείας και» διαγράφονται, δ) στην περ. ε) οι λέξεις “σαράντα πέντε (45)” αντικαθίστανται από τις λέξεις “πενήντα πέντε (55)” και η παρ. 1 διαμορφώνεται ως εξής:
“1. Οι Μονάδες Εθνοφυλακής παρακολουθούνται από την κοινή Διεύθυνση Εφεδρείας και Εθνοφυλακής του Γενικού Επιτελείου Στρατού και στελεχώνονται από:
α) προσωπικό από τον ενεργό στρατό, καθώς και πολιτικό προσωπικό του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, β) [καταργείται], γ) [καταργείται], δ) προσωπικό από την πλεονάζουσα εφεδρεία των λοιπών Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων, υπό την προϋπόθεση ότι το εν λόγω προσωπικό διαμένει μόνιμα στην περιφερειακή ενότητα όπου εδρεύει η Μονάδα Εθνοφυλακής ή μέχρι εκατόν πενήντα (150) χιλιόμετρα από την έδρα αυτής, για τον ηπειρωτικό χώρο, ε) πρώην έφεδρους του Στρατού Ξηράς, ηλικίας από πενήντα πέντε (55) έως εξήντα επτά (67) ετών.”
- Στο άρθρο 95 του ν. 5018/2023, περί εξουσιοδοτικών διατάξεων, προστίθεται παρ. 23 ως εξής:
“23. Με προεδρικό διάταγμα, το οποίο εκδίδεται ύστερα από πρόταση του Υπουργού Εθνικής Άμυνας, καθορίζονται οι προϋποθέσεις, η διαδικασία, τα απαιτούμενα δικαιολογητικά, η διάρκεια και ο τρόπος υπολογισμού ως χρόνου στρατιωτικής υπηρεσίας του χρόνου υπηρεσίας που διανύεται στην Εθνοφυλακή.”».
Στην παρ. 1 του άρθρου 62 Στελέχωση Εθνοφυλακής-Εκπαίδευση προσωπικού του ν. 5018/2023 ορίζεται ότι:
«1. Οι Μονάδες Εθνοφυλακής στελεχώνονται από:
α) προσωπικό από τον ενεργό στρατό, καθώς και πολιτικό προσωπικό του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας,
β) προσωπικό από την εφεδρεία του Στρατού Ξηράς, το οποίο δεν είναι ενταγμένο σε σχέδιο επιστράτευσης και διαμένει μόνιμα στην περιφερειακή ενότητα όπου εδρεύει η Μονάδα Εθνοφυλακής. Όταν κρίνεται απαραίτητο για την πληρέστερη στελέχωση των Μονάδων Εθνοφυλακής, αυτές δύνανται να στελεχώνονται και από προσωπικό της εφεδρείας μη ενταγμένο σε σχέδιο επιστράτευσης που διαμένει μόνιμα σε άλλη περιφερειακή ενότητα, υπό την προϋπόθεση ότι ο τόπος διαμονής του απέχει από την έδρα της Μονάδας Εθνοφυλακής μέχρι εκατόν πενήντα (150) χιλιόμετρα, για τον ηπειρωτικό χώρο,
γ) εθελοντές ηλικίας άνω των είκοσι (20) ετών, από την ενταγμένη σε σχέδιο επιστράτευσης εφεδρεία του Στρατού Ξηράς, κατόπιν αίτησης του ενδιαφερομένου στην αρμόδια επιστρατεύουσα αρχή και έγκρισης της αποδέσμευσής του από το Γενικό Επιτελείο Στρατού, εφόσον οι επιχειρησιακές ανάγκες το επιτρέπουν. Οι εθελοντές του προηγούμενου εδαφίου διαμένουν μόνιμα στην περιφερειακή ενότητα όπου εδρεύει η Μονάδα Εθνοφυλακής ή σε άλλη περιφερειακή ενότητα, εφόσον κρίνεται απαραίτητο για την πληρέστερη στελέχωση της Μονάδας, υπό την προϋπόθεση ότι ο τόπος διαμονής τους απέχει από την έδρα της Μονάδας Εθνοφυλακής μέχρι διακόσια (200) χιλιόμετρα, για τον ηπειρωτικό χώρο,
δ) προσωπικό από την πλεονάζουσα εφεδρεία των λοιπών Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων, όταν το προσωπικό των περ. α) έως γ) δεν επαρκεί για την κάλυψη του προβλεπόμενου από τον Πίνακα Οργάνωσης και Υλικού προσωπικού, σύμφωνα με τους ισχύοντες πίνακες κατανομής εφεδρείας και υπό την προϋπόθεση ότι το εν λόγω προσωπικό διαμένει μόνιμα στην περιφερειακή ενότητα όπου εδρεύει η Μονάδα Εθνοφυλακής ή μέχρι εκατόν πενήντα (150) χιλιόμετρα από την έδρα αυτής, για τον ηπειρωτικό χώρο,
ε) πρώην έφεδρους του Στρατού Ξηράς, ηλικίας από σαράντα πέντε (45) έως εξήντα επτά (67) ετών.»
Πρόταση στη Δημόσια Ηλεκτρονική Διαβούλευση
Στη δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση για το σχέδιο νόμου πρότεινα να μην γίνουν στην παρ. 1 του άρθρου 62 του ν. 5018/2023 οι τροποποιήσεις: β), γ) και δ) του άρθρου 285, δηλαδή για τη στελέχωση των Μονάδων Εθνοφυλακής στην παρ. 1 του άρθρου 62 του ν. 5018/2023 να μην καταργηθούν οι περ. β) και γ), καθώς και στην περ. ε) να μην αυξηθεί η ηλικία των πρώην έφεδρων του Στρατού Ξηράς (ΣΞ) από τα 45 στα 55 έτη.
Δικαιολογητικές σκέψεις:
Ο σκοπός που τέθηκε από το ΥΠΕΘΑ και το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ) το έτος 2017 ήταν η αναβάθμιση της Εθνοφυλακής, δηλαδή η επαύξηση της επιχειρησιακής ετοιμότητας και των επιχειρησιακών δυνατοτήτων των Ταγμάτων Εθνοφυλακής (ΤΕΘ) για την εκτέλεση των αποστολών τους και το έργο ανατέθηκε στη νέα Διεύθυνση Εθνοφυλακής του ΓΕΣ (ΓΕΣ/Α5), η οποία συγκροτήθηκε τον Μάρτιο του 2017. Πρώτη και σημαντικότερη δράση ήταν η σύνταξη νέου θεσμικού πλαισίου για την Εθνοφυλακή, δηλαδή νέου Νόμου και νέου Κανονισμού Οργάνωσης και Λειτουργίας της Εθνοφυλακής, καθώς και νέων Ειδικών Οδηγιών Εκπαίδευσης της Εθνοφυλακής, για να αντικαταστήσουν τα κείμενα που ήταν του 1982, 1983 και 1987, αντίστοιχα. Εκπονήθηκαν ταυτόχρονα για να επιτευχθεί η μεταξύ τους μέγιστη συνοχή, συνάφεια και αποτελεσματικότητα. Ταυτόχρονα υλοποιήθηκε μεγάλος αριθμός δράσεων για την αναβάθμιση της Εθνοφυλακής. Διετέλεσα Διευθυντής Εθνοφυλακής του ΓΕΣ, στον βαθμό του Ταξιάρχου, από 06/03/17 έως 08/03/19, όπου με μετέθεσαν στη Σχολή Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ) ως Διευθυντή Σπουδών.
Τον Νοέμβριο του 2019 επανήλθα στη θέση μου και ξεκίνησε εκ νέου η προσπάθεια με την εκπόνηση της Στρατηγικής για την αναβάθμιση της Εθνοφυλακής, στο πλαίσιο της οποίας ορίστηκαν οι παρακάτω παράγοντες επαύξησης της επιχειρησιακής ετοιμότητας και των επιχειρησιακών δυνατοτήτων των ΤΕΘ για την εκπλήρωση της αποστολής τους, ενώ υλοποιήθηκε μεγάλος αριθμός πρωτοβουλιών για τη βελτίωση των παραγόντων και την επίτευξη των στόχων, όπως:
α. Αύξηση του ποσοστού στελέχωσης των ΤΕΘ με Εθνοφύλακες, οι οποίοι ήταν κυρίως εθελοντές όλων των ηλικιών από 20 έως 67 ετών.
β. Βελτίωση της επιχειρησιακής εκπαίδευσης των Εθνοφυλάκων.
γ. Αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των Εθνοφυλάκων στην εκπαίδευση.
δ. Ανύψωση του ηθικού των Εθνοφυλάκων.
ε. Ενίσχυση των δεσμών της Εθνοφυλακής με το κοινωνικό σύνολο.
Η νέα προσπάθεια είχε σημαντικά μετρήσιμα αποτελέσματα, όπως φαίνονταν από το πλήθος των στατιστικών στοιχείων που συγκεντρώναμε ανά ΤΕΘ και Σχηματισμό υπαγωγής τους για κάθε παράγοντα, προσδίδοντας νέα δυναμική στον θεσμό. Κατέβαλα μεγάλη προσπάθεια για τη θέσπιση 35 παροχών επιβράβευσης για όσους Εθνοφύλακες συμμετείχαν στην εκπαίδευση, από τις οποίες επιτεύχθηκαν οι 11. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ» αναφέρεται ότι τον Σεπτέμβριο του 2020, εν μέσω πανδημίας, επετεύχθη ρεκόρ συμμετοχής στην εκπαίδευση, που συμμετείχαν 8.401 «μάχιμοι» και αναγνωρίστηκε ότι: «Η συνεχής αναβάθμιση του θεσμού πυκνώνει με έμψυχο δυναμικό τις γραμμές της Εθνοφυλακής και ενισχύει τα γενικότερα σχέδια αμυντικής θωράκισης της χώρας». [3]
Τελικά μετά από τεράστια προσπάθεια τέθηκε σε ισχύ ο ν. 5018/2023 (ΦΕΚ Α΄ 25/9.2.2023) που αντικατέστησε μετά από 40 και πλέον έτη τον ν. 1295/1982 (ΦΕΚ Α΄ 126/7.10.1982) για την Εθνοφυλακή. Ο νέος νόμος αποτέλεσε την κυριότερη πρωτοβουλία για την αναβάθμιση της Εθνοφυλακής, διότι εκπονήθηκε με το σκεπτικό να αποτελέσει «εργαλείο», το οποίο να δώσει νέες δυνατότητες για την αντιμετώπιση των ζητημάτων και να επιδράσει καταλυτικά στους προαναφερόμενους παράγοντες, προσδίδοντας νέα δυναμική στο θεσμό. Τα σημαντικότερα σημεία του νόμου που αφορούν στην αύξηση του ποσοστού στελέχωσης των ΤΕΘ με Εθνοφύλακες είναι τα εξής:
α. Οι Έφεδροι Αξιωματικοί, οι οποίοι ήταν επιστρατευτικά ενταγμένοι στις Μονάδες Εθνοφυλακής και εκπαιδεύονταν μόνο όταν τους καλούσαν για άσκηση ή μετεκπαίδευση, είναι πλέον Εθνοφύλακες, ενώ πριν Εθνοφύλακες ήταν μόνο οι Οπλίτες.
β. Διευρύνθηκαν τα όρια της περιοχής για τον ηπειρωτικό χώρο προκειμένου οι Μονάδες Εθνοφυλακής να μπορούν πλέον να στελεχωθούν από τους παρακάτω, με βάση τον τόπο διαμονής τους και την έδρα της Μονάδας:
(1) Από προσωπικό από την Εφεδρεία του ΣΞ, το οποίο δεν είναι ενταγμένο σε σχέδιο επιστράτευσης και διαμένει μόνιμα στην Περιφερειακή Ενότητα όπου εδρεύει το ΤΕΘ ή σε άλλο, υπό την προϋπόθεση ότι ο τόπος διαμονής του απέχει από την έδρα του μέχρι 150 χιλ.
(2) Από εθελοντές ηλικίας άνω των 20 ετών, από την ενταγμένη σε σχέδιο επιστράτευσης Εφεδρεία του ΣΞ, οι οποίοι διαμένουν μόνιμα στην Περιφερειακή Ενότητα όπου εδρεύει η Μονάδα Εθνοφυλακής ή σε άλλη Περιφερειακή Ενότητα, υπό την προϋπόθεση ότι ο τόπος διαμονής τους απέχει από την έδρα της Μονάδας Εθνοφυλακής μέχρι 200 χιλ., κατόπιν αίτησης του ενδιαφερομένου στην αρμόδια Επιστρατεύουσα Αρχή και έγκρισης της αποδέσμευσής του από το ΓΕΣ.
(3) Από προσωπικό από την πλεονάζουσα Εφεδρεία των λοιπών Κλάδων των ΕΔ, το οποίο διαμένει μόνιμα στην Περιφερειακή Ενότητα όπου εδρεύει η Μονάδα Εθνοφυλακής ή μέχρι 150 χιλ. από την έδρα αυτής.
(4) Από πρώην Έφεδρους του ΣΞ, ηλικίας από 45 έως 67 ετών.
(5) Από γυναικείο προσωπικό σε εθελοντική βάση, το οποίο προέρχεται από την Εφεδρεία των ΕΔ και διαμένει μόνιμα στην Περιφερειακή Ενότητα όπου εδρεύει η Μονάδα Εθνοφυλακής ή σε άλλη Περιφερειακή Ενότητα, υπό την προϋπόθεση ότι ο τόπος διαμονής του απέχει από την έδρα της Μονάδας Εθνοφυλακής μέχρι 150 χιλ.
γ. Αυξήθηκε το όριο ηλικίας των Εθνοφυλάκων από τα 60 στα 67 έτη, προκειμένου οι Εθνοφύλακες να μπορούν να είναι από 20 έως και 67 ετών.
Με τις παραπάνω προβλέψεις δώσαμε τη δυνατότητα σε όσους το επιθυμούν να ενταχθούν στην Εθνοφυλακή, γεγονός το οποίο εκτός από την αύξηση του ποσοστού στελέχωσης των ΤΕΘ, είχε πολλαπλά οφέλη, όπως την αύξηση του ποσοστού της συμμετοχής των Εθνοφυλάκων στην εκπαίδευση, την ανύψωση του ηθικού, κ.ά.
Με τις εν λόγω τροποποιήσεις στην παρ. 1 του άρθρου 62 του ν. 5018/2023 ουσιαστικά καταργούνται οι σημαντικότερες διατάξεις του ισχύοντος νόμου για τη στελέχωση της Εθνοφυλακής και την αναβάθμιση του θεσμού.
Επιγραμματικά η στελέχωση των ΤΕΘ με Εθνοφύλακες:
α. Με τον ν. 1295/1982 ήταν από πρώην Έφεδρους του ΣΞ, ηλικίας από 45 έως 60 ετών.
β. Με τον ν. 5018/2023 είναι από πρώην Έφεδρους του ΣΞ, ηλικίας από 45 έως 67 ετών, από προσωπικό από την Εφεδρεία του ΣΞ, το οποίο δεν ήταν ενταγμένο σε σχέδιο επιστράτευσης και από εθελοντές ηλικίας άνω των 20 ετών, από την ενταγμένη σε σχέδιο επιστράτευσης Εφεδρεία του ΣΞ, κατόπιν αίτησης του ενδιαφερομένου στην αρμόδια Επιστρατεύουσα Αρχή και έγκρισης της αποδέσμευσής του από το ΓΕΣ.
γ. Με το σχέδιο νόμου θα είναι κυρίως από πρώην Έφεδρους του ΣΞ, ηλικίας από 55 έως 67 ετών.
Πραγματικά αναλογιστείτε πώς θα είναι οι Μονάδες Εθνοφυλακής, που ήδη μειώθηκαν, στην περίπτωση που ισχύσουν οι τροποποιήσεις και στελεχώνονται από: α. προσωπικό από τον ενεργό στρατό και πολιτικό προσωπικό (είναι σε ελάχιστο ποσοστό) και β. Εθνοφύλακες, οι οποίοι θα είναι μόνο από: (1) προσωπικό από την πλεονάζουσα εφεδρεία των λοιπών Κλάδων των ΕΔ (Πολεμικό Ναυτικό και Πολεμική Αεροπορία), υπό την προϋπόθεση ότι το εν λόγω προσωπικό διαμένει μόνιμα στην Περιφερειακή Ενότητα όπου εδρεύει η Μονάδα Εθνοφυλακής ή μέχρι 150 χιλ. από την έδρα αυτής, για τον ηπειρωτικό χώρο και (2) πρώην έφεδρους του ΣΞ, ηλικίας μόνο από 55 έως 67 ετών (εύρος ηλικιακού διαστήματος 12 αντί 22 ετών).
Επισημαίνεται ότι τον Απρίλιο του 2025, στο πλαίσιο της Νέας Δομής Δυνάμεων 2024-2035, καταργήθηκε η Διεύθυνση Εθνοφυλακής του ΓΕΣ (ΓΕΣ/Α5) και ενσωματώθηκε ως Τμήμα στη Διεύθυνση Επιστράτευσης (ΓΕΣ/Α4) συγκροτώντας μία νέα Διεύθυνση Επιστράτευσης-Εθνοφυλακής (ΓΕΣ/Α4), [4] υποβαθμίζοντας το έργο της Εθνοφυλακής.
Οι προβλέψεις της νομοθετικής πρωτοβουλίας συνιστούν οπισθοδρόμηση σε ρυθμίσεις για την Εθνοφυλακή προ του 1982, ενώ υπολείπονται παρασάγγας των επιβαλλόμενων απαιτήσεων από τη σημερινή και τη διαμορφούμενη κατάσταση στο Ελληνοτουρκικό πεδίο αντιπαράθεσης. Ως αποτέλεσμα θα είναι η άμεση αλλαγή των αποστολών των ΤΕΘ, που θα περιοριστούν ποσοτικά σε αριθμητικά πολύ λιγότερες και ποιοτικά σε δευτερεύουσες. Ο περιορισμός των αποστολών που θα αναλαμβάνουν τα ΤΕΘ θα επηρεάσει και τη συνολική ικανότητα υποβοήθησης των ΕΔ στην εκπλήρωση της αποστολής τους. Πέραν του άμεσου αρνητικού επιχειρησιακού αντίκτυπου, είναι αναγκαίο να συνεκτιμηθεί και το ηθικό στοιχείο της τροποποίησης, η οποία αφαιρεί τη δυνατότητα που τους δίνει ο ν. 5018/2023, μετά από μεγάλη μας προσπάθεια, σε όσους το επιθυμούν να προσφέρουν στην Εθνοφυλακή. Το πνεύμα και το γράμμα των προβλέψεων υποβαθμίζουν την Εθνοφυλακή σε υποδεέστερο ρόλο, διότι εάν ισχύσουν τότε θα μιλάμε για μία άλλη Εθνοφυλακή, την οποία αντί να προσπαθήσουμε να αναβαθμίσουμε αντίθετα υποβαθμίζουμε τον ρόλο και τη σημασία της.
Επιθυμώ να παρουσιάσω στον κ. Υπουργό ολιγόλεπτη, τεκμηριωμένη, συνεκτική και αποτελεσματική πρόταση διόρθωσης του κειμένου. Η επιθυμία μου εκφράζεται με σεμνότητα μεν αλλά: α. εδράζεται στην πρόσφατη 4,5 ετών προσφορά μου ως Ανώτατος Αξιωματικός στο έργο αναβάθμισης της Εθνοφυλακής με κόστος υγείας για εμένα, β. στην πεποίθηση μου ότι ο κ. ΥΕΘΑ παρά την αναντίρρητη πρόθεσή του για βελτίωση δεν έχει ενημερωθεί σε βάθος για το αντικείμενο και γ. στην αντίληψη μου ότι είναι δυνατή -έστω και αυτήν την ώρα- η διόρθωση πορείας προς αποφυγή κινδύνων. Πέραν της έκθεσης της πρότασης μου στον κ. ΥΕΘΑ παραμένω διαθέσιμος να συνδράμω εθελοντικά και αμισθί στην υλοποίηση έργου αναβάθμισης του ρόλου, της λειτουργίας και του αποτυπώματος της Εθνοφυλακής.
Αθήνα, 24 Νοε 25
Σημειώσεις
[1] Δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση για τη νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, υπό τον τίτλο: «Χάρτης Μετάβασης των Ενόπλων Δυνάμεων στη Νέα Εποχή», https://www.opengov.gr/mindefence/?p=7457, πρόσβαση 21 Νοε 25.
[2] «ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α TΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ Τεύχος A’ 25/09.02.2023», https://www.nomotelia.gr/photos/File/25a-23.pdf, πρόσβαση 21 Νοε 25.
[3] Μάνος Χαραλαμπάκης, «Ρεκόρ προσέλευσης στην Εθνοφυλακή, παρά την πανδημία», https://www.tanea.gr/2021/04/08/greece/rekor-proseleysis-stin-ethnofylaki-para-tin-pandimia/, πρόσβαση 21 Νοε 25.
[4] «Γενικό Επιτελείο Στρατού Διεύθυνση Επιστράτευσης-Εθνοφυλακής Α4», https://epistrateusi.army.gr/, πρόσβαση 21 Νοε 25.
Κοινοποίηση:
_ ΥΕΘΑ κ. Νίκο Δένδια (Διευθυντής Πολιτικού Γραφείου ΥΕΘΑ κ. Δημήτρης Περδίκης, προκειμένου να ενημερωθεί ο κ. ΥΕΘΑ)
_ ΥΦΕΘΑ κ. Θανάση Δαβάκη
_Α/ΓΕΕΘΑ Στρατηγό Δημήτρη Χούπη
O Αντιστράτηγος ε.α. Κίμων Κωστής γεννήθηκε στην Αθήνα. Εισήχθη το 1983 στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (ΣΣΕ), με Πανελλήνιες Εξετάσεις, από την οποία αποφοίτησε το 1987 με τον βαθμό του Ανθυπολοχαγού Πεζικού. Διετέλεσε Διευθυντής Εθνοφυλακής του ΓΕΣ, στον βαθμό του Ταξιάρχου, από 06/03/17 έως 08/03/19 και από 08/11/19 έως 11/03/22, συνολικά για 4 έτη και 4 μήνες (στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα των 8 μηνών τοποθετήθηκε Διευθυντής Σπουδών στη ΣΕΘΑ). Είναι απόφοιτος της ΣΕΘΑ με βαθμό «Άριστα», 95,20, που αποφοίτησε 1ος από 87 και της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ) με «Λίαν Καλώς», 93,6145, που αποφοίτησε 13ος από 198. Είναι κάτοχος με «Άριστα», 9,49, Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης από το Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου, που αποφοίτησε 1ος από 25 και Πτυχιούχος του ιδίου Τμήματος του Παντείου Πανεπιστημίου, με βαθμό «Λίαν Καλώς», 8,23, που αποφοίτησε 3ος από 140.
