Τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της Κρατικής Υπηρεσίας Πληροφοριών αποδεικνύουν πως η Κύπρος παραδόθηκε στους Τούρκους χωρίς καμία αντίσταση παρά τις προειδοποιήσεις – Ο διχασμός και το σκηνικό εμφυλίου ανάμεσα σε Αθήνα και Λευκωσία έγινε η αιτία να αγνοηθούν οι προειδοποιήσεις, αν και οι κινήσεις της Αγκυρας ήταν με λεπτομέρειες καταγεγραμμένες
Ο Ιωαννίδης, ο οποίος είχε καταστεί κυρίαρχος της κατάστασης μετά την ανατροπή του Γεώργιου Παπαδόπουλου, ήταν πεπεισμένος ότι θα κατάφερνε να υλοποιήσει την εθνική προσδοκία για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, βγάζοντας από τη μέση τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Ούτε που περνούσε από το μυαλό του ότι η βίαιη ανατροπή της συνταγματικής τάξης στην Κύπρο θα έδινε στην Τουρκία το πρόσχημα που ανέμενε για να αξιοποιήσει την ιδιότητα της εγγυήτριας δύναμης, που της έδινε δικαίωμα μονομερούς επέμβασης.
Αν και δεν προκύπτει από ντοκουμέντα της εποχής, ο Ιωαννίδης φαίνεται να είχε διαβεβαιώσεις από χαμηλόβαθμους αξιωματούχους των ΗΠΑ ότι η Ουάσινγκτον θα συγκρατούσε, όπως και το 1964, τους Τούρκους για να αποτραπεί η σύγκρουση δύο χωρών-μελών του ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ όμως, στη δίνη του σκανδάλου Watergate, είχαν στραμμένη την προσοχή τους στο εσωτερικό, με τον Χένρι Κίσινγκερ να υλοποιεί τη δική του ατζέντα.
Παράλληλα με τον Ιωαννίδη, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος είχε πειστεί ότι αν έδιωχνε από την Κύπρο τους Ελληνες αξιωματικούς, θα έβρισκε στήριξη από τους Σοβιετικούς, οι οποίοι έβλεπαν την Κύπρο ως ευκαιρία να προκαλέσουν ρήγμα στο ΝΑΤΟ.
Και ενώ Αθήνα και Λευκωσία βρισκόντουσαν στα χαρακώματα για το ποιος θα επικρατήσει, πετούσαν στο καλάθι των αχρήστων τα απόρρητα τηλεγραφήματα και τα σημειώματα της ΚΥΠ (Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών), η οποία είχε καταγράψει λεπτομερώς όλες τις κινήσεις των Τούρκων και προειδοποιούσε για επικείμενη εισβολή… αλλά απευθυνόταν σε ώτα μη ακουόντων.
Αν στην κατάσταση που επικρατούσε, συνυπολογιστεί και η εσωτερική διαμάχη στην Κύπρο, με την τρομοκρατική οργάνωση ΕΟΚΑ Β’ και τις πιστές στον Μακάριο δυνάμεις να δημιουργούν σκηνικό εμφυλίου πολέμου, η συνταγή της καταστροφής και του ολέθρου ήταν μπροστά στα μάτια όλων.
Μόλις 40 χιλιόμετρα από τις ακτές της Κερύνειας, ο τουρκικός στόλος σήκωνε άγκυρες και ετοιμαζόταν γι’ αυτό που θα άλλαζε τη μοίρα του νησιού.
Τα σημειώματα της ΚΥΠ από την 1η Ιουλίου ως τις 31 Αυγούστου θα μπορούσαν να αποτελούν ημερολόγιο μιας τραγικής ιστορίας που το τέλος της δεν έχει γραφτεί ακόμα.
Οι Τούρκοι συγκεντρώνουν δυνάμεις απέναντι από την Κύπρο
Στις 16 Ιουλίου, την επομένη του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου, η ΚΥΠ στο δελτίο της κάνει αναφορά και στην πληροφορία που είχε μεταδώσει το ΡΙΚ, ότι ο Μακάριος ήταν νεκρός, σημειώνοντας πως την εξουσία ανέλαβε «κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας». Η ΚΥΠ έκανε αναφορά στις πρώτες δηλώσεις του Νίκου Σαμψών, τον οποίο αποκαλεί «Πρόεδρο».
Καταγράφεται επίσης η παράδοση του διοικητή του «Εφεδρικού» Ταγματάρχη Πανταζή και στελεχών του Σώματος που είχε δημιουργήσει ο Μακάριος ως αντίβαρο στην ΕΟΚΑ Β’.
Η ΚΥΠ στο δελτίο της ανέφερε στις 16 Ιουλίου ότι λόγω της κατάστασης στην Κύπρο, στην Τουρκία ελήφθησαν ορισμένα μέτρα επαγρύπνησης, αλλά κάποιες προσκλήσεις για επιστράτευση είχαν σταλεί πριν από το πραξικόπημα στην Κύπρο και ίσως να αφορούσαν άσκηση.
Ο Σαμψών «Πρόεδρος»
Στο δελτίο της 18ης Ιουλίου 1974 η ΚΥΠ ασχολείται κυρίως με την εσωτερική κατάσταση που δημιούργησε το πραξικόπημα, το οποίο σε καμία περίπτωση δεν το αναφέρει ως πραξικόπημα. Μάλιστα, μετά τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας από τον Νίκο Σαμψών, οι υποστηρικτές του νόμιμου Προέδρου, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, αναφέρονται ως «παρακρατικοί»
Τυφλωμένοι από μίσος
Στις 17 Ιουλίου αναφέρεται πως η 39η Μεραρχία Πεζικού της Τουρκίας συμπλήρωσε την ετοιμότητά της για αποβατική δράση. Ολα, σύμφωνα με την ΚΥΠ, έδειχναν πως τα τουρκικά στρατεύματα που είχαν συγκεντρωθεί απέναντι από την Κύπρο περίμεναν εντολές.
Στις 18 Ιουλίου η ΚΥΠ ενημερώνει πως οι Τούρκοι έχουν θέσει σε λειτουργία επίγειο σταθμό επικοινωνιών στο κάστρο Αγίου Ιλαρίωνα, που βρίσκεται μεταξύ Λευκωσίας και Κερύνειας. Ο σταθμός είχε ως αποστολή την καθοδήγηση της τουρκικής αεροπορίας για ρίψη αλεξιπτωτιστών και εφοδίων σε καιρό πολέμου, ενώ έδινε καθοδήγηση για στόχους που έχουν επιλεγεί να χτυπηθούν από αέρος.
Στις 19 Ιουλίου, παραμονή της εισβολής, η ΚΥΠ αναφέρει πως ο Τουρκοκύπριος στρατιωτικός διοικητής Λάρνακας έχει δώσει οδηγίες να ενισχυθούν όλοι οι λόχοι με εφέδρους, να οργανωθεί δύναμη κρούσης από Τουρκοκυπρίους κομάντος, οι διοικήσεις των μονάδων να φύγουν από τα στρατόπεδα και να πάνε σε ασφαλείς περιοχές και να κατασκευαστούν παρατηρητήρια. Επίσης, οι Τουρκοκύπριοι της Λεμεσού κατασκεύαζαν ορύγματα και φυλάκια και είχαν αποκόψει κάθε πρόσβαση στον τουρκοκυπριακό τομέα με βαρέλια και φορτηγά. Είχε καταγραφεί ακόμα από την ΚΥΠ ότι όσοι Τουρκοκύπριοι διέμεναν στον ελληνοκυπριακό τομέα της Λεμεσού μετακινήθηκαν με τις οικογένειές τους στον τουρκοκυπριακό θύλακα.
Παρόμοια μέτρα, σύμφωνα με την ΚΥΠ, είχαν ληφθεί σε όλες τις περιοχές της Κύπρου στις οποίες διέμεναν Τουρκοκύπριοι, ενώ παρατηρήθηκε και μετακίνηση Βρετανών που υπηρετούσαν στη Βάση της Δεκέλειας προς τις Βάσεις της Επισκοπής και του Ακρωτηρίου.
Η ατμόσφαιρα στην Τουρκία, από τις 15 Ιουλίου που εκδηλώθηκε το πραξικόπημα στην Κύπρο, ήταν πολεμική. Ολες οι Μονάδες του Α’ Κλιμακίου και της Α’ και Β’ Στρατιάς, μαζί με τις μονάδες κομάντος στο Μπολού και την Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών στην Καισάρεια, είχαν τεθεί σε συναγερμό.
Στις 19 Ιουλίου, απέναντι από την Κύπρο, η 39η Μεραρχία Πεζικού, το 49ο Μηχανοκίνητο Σύνταγμα και αμφίβιες δυνάμεις περιμένουν το πράσινο φως για να ξεκινήσουν την εισβολή.
Την επόμενη μέρα το πρωί, οι Τούρκοι αποβιβάζονταν σε παραλία λίγο έξω από την Κερύνεια σχεδόν χωρίς να βρουν την παραμικρή αντίσταση.
Πορεία προς τον γκρεμό από τον εσωτερικό διχασμό
Στο πρώτο δελτίο της 1ης Ιουλίου 1974 καταγράφονται πληροφορίες για κακομεταχείριση πολιτικών κρατουμένων, οι οποίοι είχαν συλληφθεί από την κυβέρνηση Μακαρίου. Δεν υπήρχε διευκρίνιση αν επρόκειτο για μέλη της ΕΟΚΑ Β’, αλλά αυτό είναι πολύ πιθανόν. Η ΕΟΚΑ Β’ ήταν η οργάνωση που δημιούργησε ο στρατηγός Γρίβας ως συνέχεια της ΕΟΚΑ του αντιαποικιακού αγώνα της περιόδου 1955-1959. Μόνο που τότε ο εχθρός ήταν οι Εγγλέζοι. Το 1974 ο εχθρός ήταν ο Μακάριος, τον οποίο θεωρούσαν ως εμπόδιο για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Η ΕΟΚΑ Β’ είχε τη στήριξη της χούντας Ιωαννίδη και ενισχυόταν οικονομικά από την Αθήνα.
Η ΚΥΠ, καταγράφοντας την ανώμαλη κατάσταση στο εσωτερικό της Κύπρου, από την 1η Ιουλίου 1974 ενημέρωνε και για μετακινήσεις τουρκικών στρατευμάτων στο εσωτερικό της Τουρκίας, χωρίς να αποδίδει όμως ιδιαίτερη σημασία, καθώς κατά τις εκτιμήσεις επρόκειτο για συνηθισμένες κινήσεις, για σκοπούς ασκήσεων.
Χαρακίρι με μείωση θητείας
Στις 2 Ιουλίου η ΚΥΠ θεωρεί ως ιδιαιτέρως σημαντική την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της Κύπρου για μείωση της στρατιωτικής θητείας στην Εθνική Φρουρά (ΕΦ) ακόμα και γι’ αυτούς που ήδη υπηρετούσαν. Η ΕΦ στελεχωνόταν κυρίως από αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού και ο Αρχηγός ήταν (και είναι μέχρι σήμερα) ανώτατος αξιωματικός από την Ελλάδα.
Επίσης, στην ίδια συνεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου αποφασίστηκε η απόλυση μεγάλου αριθμού καθηγητών Μέσης Εκπαίδευσης. Πιθανότατα επρόκειτο για εκπαιδευτικούς που δεν διέκειντο φιλικά στον Μακάριο.
Παράλληλα η κυβέρνηση Μακαρίου αποφάσιζε την πρόσληψη αριθμού αστυνομικών, οι οποίοι κατά την εκτίμηση της ΚΥΠ επρόκειτο να στελεχώσουν το «Εφεδρικό», το οποίο ήταν ένοπλο σώμα που δημιουργήθηκε για να αντιμετωπίσει τις παρακρατικές δυνάμεις που καθοδηγούνταν από τη χούντα των Αθηνών.
Η αποπομπή των αξιωματικών και η ρήξη με Μακάριο
Στις 3 Ιουλίου καταγράφεται το περιεχόμενο συνέντευξης Τύπου που είχε παραχωρήσει ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος της Κύπρου, Μιλτιάδης Χριστοδούλου, ο οποίος είχε αναφερθεί στην απόφαση για μείωση της στρατιωτικής θητείας στους 14 μήνες ώστε να αναγκαστούν να αποχωρήσουν οι Ελληνες αξιωματικοί από την Κύπρο.
Ο Μιλτιάδης Χριστοδούλου, απευθυνόμενος στη χούντα της Αθήνας, ανέφερε πως η Λευκωσία θα αποφασίσει πόσους Ελληνες αξιωματικούς χρειάζεται η ΕΦ και θα γινόταν συνεννόηση με την ελληνική πρεσβεία. Σημείωνε πως αν δεν έφευγαν αυτοβούλως οι Ελληνες αξιωματικοί, η κυπριακή κυβέρνηση θα επέβαλε την ανάκλησή τους. Στο δελτίο της ΚΥΠ της 6ης Ιουλίου 1974 καταγράφονται τα βασικά σημεία συνέντευξης Τύπου που παραχώρησε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο οποίος υποστήριξε πως οι σχέσεις Αθήνας – Λευκωσίας δεν είναι αρμονικές γιατί η ελεγχόμενη από τη χούντα ΕΦ αποτελεί τον βασικό τροφοδότη της ΕΟΚΑ Β’. Τόνισε πως η Ελλάδα έχει ευθύνη για την κατάσταση γιατί στέλνει χρήματα και ενισχύει την ΕΟΚΑ Β’.
Ο Μακάριος επιβεβαίωσε πως από τις 3 Ιουλίου είχε στείλει επιστολή στον Πρόεδρο της Ελλάδας στρατηγό Γκιζίκη, στην οποία ανέφερε την απαίτηση της Λευκωσίας για απόσυρση των Ελλήνων αξιωματικών. Η ΚΥΠ στο ίδιο δελτίο σχολιάζει πως ο Μακάριος με τις αποφάσεις του για την ΕΦ δεν υπολογίζει τις επιπτώσεις για την ασφάλεια σε Κύπρο και Ελλάδα.
Τα 12 ναυτικά μίλια
Στις 11/7/74 έγινε συζήτηση για τα Ελληνοτουρκικά στη Γερουσία της Τουρκίας και ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών είχε πει πως η διεθνής τάση ήταν η επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια και κάτι τέτοιο, αν το έκανε η Ελλάδα, θα σημαίνει «υπεξαίρεση» των δικαιωμάτων της Τουρκίας στο Αιγαίο. Ο Τούρκος υπουργός είχε παραδεχθεί πως οι νέες έννοιες για «οικονομικές ζώνες» και «υφαλοκρηπίδα» δεν ευνοούσαν την Τουρκία. Ωστόσο η Αγκυρα θεωρούσε και θεωρεί πως το Αιγαίο είναι ιδιόμορφη κατάσταση και δεν μπορεί να εφαρμοστεί η επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια.
«Στην Ανατολική Θράκη οι Τούρκοι παραμένουν σε ετοιμότητα»
Ενώ η ΚΥΠ προειδοποιούσε για την επερχόμενη τουρκική εισβολή, οι πραξικοπηματίες στην Κύπρο είχαν άλλες έγνοιες. Να κλείσουν λογαριασμούς με τους Μακαριακούς.
Ο Σαμψών παρέδωσε τον οπλισμό που κατασχέθηκε από το Εφεδρικό στους οπαδούς του στη Λεμεσό, όπου συγκροτήθηκε τάγμα οπαδών της ΕΟΚΑ Β’.
Στις 20, 21 και 22 Ιουλίου η ΚΥΠ δεν ετοίμασε δελτίο πληροφοριών και επανήλθε στις 23, καταγράφοντας την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί μετά την εκδήλωση της εισβολής και την επίτευξη συμφωνίας εκεχειρίας στις 22 Ιουλίου, η οποία δεν τηρήθηκε από την Τουρκία.
Σε άλλο δελτίο που καλύπτει την 23η και 24η Ιουλίου 1974, η ΚΥΠ καταγράφει σποραδικές συγκρούσεις και εκρήξεις σε ολόκληρη τη Λευκωσία, ενώ σημειώνει πως προκλήθηκαν ζημιές στο κτίριο της πρεσβείας της Ελλάδας από ρίψη όλμων. Δεν γίνεται καμία αναφορά στην επιχείρηση «Νίκη» με την άφιξη καταδρομέων από την Κρήτη, ούτε στις μάχες στο αεροδρόμιο Λευκωσίας. Το μόνο που καταγράφεται είναι πως το αεροδρόμιο Λευκωσίας ελέγχεται από την ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ.
Στην Ανατολική Θράκη οι Τούρκοι παρέμειναν σε ετοιμότητα και το βράδυ της 23ης προς 24η Ιουλίου οι άνδρες της 4ης Μεραρχίας Πεζικού κλήθηκαν να παραμείνουν ξάγρυπνοι.
Στο Αιγαίο καταγράφηκαν κινήσεις στρατιωτικών οχημάτων, ενώ σε νησίδες παραδίδονταν με αλιευτικά σκάφη κιβώτια με πυρομαχικά.
«Η ΕΣΣΔ επέδειξε σαφώς ανθελληνικήν στάσιν»
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θέσεις των ξένων χωρών τις πρώτες ημέρες μετά την τουρκική εισβολή, με τη Βρετανία να τάσσεται υπέρ της συνέχισης των συνομιλιών, από το σημείο που διακόπηκαν, ώστε να υπάρχει βάση για πρόοδο.
Κατά την ΚΥΠ, η κυβέρνηση της ΕΣΣΔ σε όλη τη διάρκεια της κρίσεως επέδειξε «σαφώς ανθελληνικήν στάσιν», επιρρίπτοντας την ευθύνη για τις ωμότητες και την τουρκική εισβολή στους Ελληνες αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς.
Η ΚΥΠ εκτιμούσε πως η στάση της Σοβιετικής Ενωσης ήταν πως έπρεπε να παραμείνει σε εκκρεμότητα η κατάσταση στην Κύπρο «φοβούμενη ότι τυχόν επίλυσις του Κυπριακού θα συνεπήγετο έξοδον της Νήσου εκ της ουδετερότητος και θα δημιουργούσε νέαν κατάστασιν, δυσμενή δι’ αυτήν (ΕΣΣΔ), εις την Ανατολκήν Μεσόγειον».
Επίσης, η κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας θεωρούσε πως με την πτώση της χούντας οι σχέσεις με την Ελλάδα θα μπορούσαν να αποκατασταθούν όπως παλαιότερα, που υπήρξαν φιλικές.
Πάντως η ΚΥΠ στις 26 Ιουλίου καταγράφει ως φιλοτουρκική τη στάση της Γιουγκοσλαβίας, σημειώνοντας πως καθιέρωσε στην κρατική τηλεόραση δελτίο ειδήσεων στα τουρκικά.
Η Τσεχοσλοβακία, στις 22 Ιουλίου, είχε καταδικάσει την επέμβαση της Ελλάδας στην Κύπρο (παραβλέποντας την τουρκική εισβολή) και τασσόταν υπέρ της επανόδου του Μακαρίου, με αποχώρηση των Ελλήνων αξιωματικών από την Κύπρο.
Ως προς τη στάση του ΝΑΤΟ και της ΕΟΚ, η ΚΥΠ εκτιμούσε πως υπήρξε ανθελληνική, αλλά μετά την ενημέρωση για τις επιθέσεις των τουρκικών στρατευμάτων στην ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ στο αεροδρόμιο Λευκωσίας και τη ρίψη όλμων στην ελληνική πρεσβεία στη Λευκωσία, άρχισαν να προβληματίζονται και να δείχνουν διάθεση αλλαγής στάσης.
Το Πακιστάν, το Ιράν, το Ιράκ, η Λιβύη και το Αφγανιστάν τάχθηκαν στο πλευρό της Τουρκίας, εκφράζοντας πρόθεση να αποστείλουν βοήθεια. Το Μαρόκο καταδίκασε την ελληνική επεκτατική πολιτική, θεωρώντας την τουρκική επέμβαση επιβεβλημένη και δίκαιη.
«Η επιστροφή Μακαρίου δεν θα ήταν συνετή ενέργεια»
Ο Γλαύκος Κληρίδης, ο οποίος ως πρόεδρος της Βουλής εκτελούσε καθήκοντα προεδρεύοντος της Δημοκρατίας, στις 25 Ιουλίου, σύμφωνα με την ΚΥΠ, διεμήνυσε πως η Κύπρος δεν πρόκειται να δεχθεί διχοτόμηση και δεν σκοπεύει να αλλάξει εξωτερική πολιτική. Υποστήριξε πως το θέμα επανόδου του Μακαρίου πρέπει να το αποφασίσει ο κυπριακός λαός, ενώ τάχθηκε υπέρ της διενέργειας εκλογών το συντομότερο δυνατόν. «Η επιστροφή Μακαρίου πριν τη διενέργεια εκλογών δεν θα ήταν συνετή ενέργεια», κατά τον Γλαύκο Κληρίδη.
Η ΚΥΠ εκτιμούσε σε δελτίο της στις 26 Ιουλίου 1974 πως οι ΗΠΑ πάντα είχαν προτίμηση στο πρόσωπο του Κληρίδη για την Προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά για πολιτικούς λόγους επισήμως δεν έπαιρναν θέση υπέρ του. Στις 25 Ιουλίου ο Γλαύκος Κληρίδης κάλεσε τους διευθυντές και τους αρχισυντάκτες των εφημερίδων και ζήτησε να μην κυκλοφορήσουν εφημερίδες για λίγες ημέρες ώστε να αποφευχθεί η ένταση μεταξύ των Ελληνοκυπρίων.
Είχε επισείσει τον κίνδυνο εμφυλίου πολέμου καθώς, όπως είχε πει, υπάρχουν αντιμαχόμενες παρατάξεις που είναι έτοιμες να στρέψουν όπλα η μία κατά της άλλης.
Εκεχειρία μόνο στα χαρτιά
Τα δελτία της ΚΥΠ, για όλες τις ημέρες που ακολούθησαν τη συμφωνία εκεχειρίας, κατέγραφαν συνεχείς παραβιάσεις εκ μέρους των τουρκικών στρατευμάτων. Στις 26 Ιουλίου σημειώθηκαν μικρής έκτασης συγκρούσεις στην περιοχή Αγίου Παύλου στη Λευκωσία, ενώ το προσωπικό της πρεσβείας της ΕΣΣΔ και οι οικογένειες των διπλωματών, μαζί με το προσωπικό των πρεσβειών των χωρών του ανατολικού μπλοκ, αναχώρησαν από την Κύπρο από το λιμάνι Λάρνακας.
Στο αεροδρόμιο Λευκωσίας ο ΟΗΕ είχε απαγορεύσει κάθε απογείωση και προσγείωση αεροσκάφους.
Στο δελτίο της 26ης Ιουλίου η ΚΥΠ αναφέρει ότι έφτασαν στη Μόρφου 35 γυναικόπαιδα από το χωριό Φτερύχα Κερύνειας «οίτινα εν πλήρη ταραχή ανέφεραν ότι ο εχθρός καταλαβών το χωρίον προέβη εις βιασμούς δημοσίως, εκτελέσεις αρρένων δημοσίως και παρουσία οικείων των, λεηλασίας, ακρότητας κ.λπ.».
Την προηγούμενη ημέρα (25 Ιουλίου) τουρκικά αεροσκάφη έριξαν φυλλάδια γραμμένα στα ελληνικά και καλούσαν τους Ελληνοκυπρίους να καταθέσουν τα όπλα για να μη θεωρηθούν εχθροί. Τα φυλλάδια υπέγραφε ο Τούρκος στρατηγός, διοικητής της «ειρηνευτικής» επιχείρησης. Οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν επίσης Ελληνοκυπρίους αιχμαλώτους ως ανθρώπινες ασπίδες. Τους είχαν μεταφέρει σε στρατιωτικές περιοχές προειδοποιώντας πως αν βομβαρδιστούν, οι αιχμάλωτοι θα εξολοθρευθούν.
«Με αίμα αρχίσαμε, με αίμα θα τελειώσουμε»
Η τελευταία ημέρα του Ιουλίου του 1974 ξημερώνει στην Κύπρο με συμφωνία των τριών εγγυητριών δυνάμεων, στις συνομιλίες της Γενεύης, για ειρήνη. Η συμφωνία μεταξύ άλλων προέβλεπε σταδιακή αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων από την Κύπρο και έναρξη συνομιλιών στις 8 Αυγούστου για συνολική επίλυση του Κυπριακού. Από τότε πέρασαν 50 «Αύγουστοι» και οι αναρίθμητοι κύκλοι συνομιλιών δεν κατέληξαν σε λύση.
Πάντως η Τουρκία αποχώρησε από τη Γενεύη γιατί διαφωνούσε με την απόσυρση των στρατευμάτων της επικαλούμενη την ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων.
Ο Τούρκος πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετζεβίτ δήλωσε πως οι συνομιλίες στη Γενεύη διεκόπησαν γιατί η Ελλάδα αξίωσε την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από την Κύπρο. Ο Ετζεβίτ είπε ότι όχι μόνο δεν θα φύγουν τα τουρκικά στρατεύματα, αλλά θα «ελευθερώσουν» 75 χωριά ακόμα που έχουν καταλάβει οι Ελληνοκύπριοι, καταλήγοντας: «Με αίμα αρχίσαμε και με αίμα θα τελειώσουμε»…
Κίνδυνος για Θράκη και Αιγαίο
Στο δελτίο της 28ης Ιουλίου 1974 η ΚΥΠ αναφέρεται σε συνομιλία του Υπατου Αρμοστή της Βρετανίας με τον Γλαύκο Κληρίδη, κατά την οποία ειπώθηκε από τον Βρετανό διπλωμάτη ότι όπως είχε διαμορφωθεί η κατάσταση, οι μόνες εφικτές λύσεις ήταν η διπλή ένωση ή η ομοσπονδία.
Ο ίδιος διπλωμάτης είχε αναφέρει πως η Τουρκία μπορούσε πλέον να καταλάβει εύκολα ολόκληρο το νησί. Μάλιστα ο Τούρκος διοικητής των δυνάμεων εισβολής σκόπευε να προελάσει τόσο ανατολικά όσο και δυτικά της Κερύνειας, αλλά τον εμπόδισαν.
Η ΚΥΠ, σε μια λανθασμένη εκτίμηση, πίστευε πως ο Βρετανός Υπατος Αρμοστής διοχέτευσε την πληροφορία για περαιτέρω προέλαση των Τούρκων για να εκβιάσει την ελληνική πλευρά ώστε να είναι πιο διαλλακτική στις συνομιλίες. Η ΚΥΠ έγραφε στο δελτίο της: «Η βρετανική διπλωματία, συνεχίζουσα την ύπουλον πολιτικήν της εις βάρος της ελληνικής πλευράς, προσπαθεί να επιβάλη ομοσπονδιακήν λύση του Κυπριακού…».
Εσωτερικός διχασμός
Με τα τουρκικά στρατεύματα να καταλαμβάνουν καθημερινώς περισσότερο έδαφος κατά παράβαση της εκεχειρίας, το εσωτερικό μέτωπο της ελληνοκυπριακής πλευράς παρέμενε διχασμένο μεταξύ «ενωτικών» και «μακαριακών». Οι ενωτικοί κατά βάση ήταν αυτοί που στήριξαν το πραξικόπημα και θεωρούσαν ότι ο Μακάριος είχε προδώσει το όραμα της ένωσης με την Ελλάδα.
Ο Γλαύκος Κληρίδης, έχοντας να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση, στις 30 Ιουλίου απείλησε να συλλάβει όλους τους μητροπολίτες αν συνέχιζαν την αντιπαράθεση επί πολιτικού πεδίου. Ολα αυτά τα κατέγραφε η ΚΥΠ χωρίς σχολιασμό, καθώς πριν από το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου είχε προηγηθεί σοβαρή εκκλησιαστική κρίση, με τον Μακάριο να συγκαλεί διευρυμένη Σύνοδο η οποία καθαίρεσε τρεις μητροπολίτες που τον αμφισβητούσαν.
Ο Κληρίδης είχε απαγορεύσει επίσης την άσκηση κάθε κριτικής για τους Ελληνες αξιωματικούς ώστε να αποτραπεί η όξυνση στο εσωτερικό της ελληνοκυπριακής κοινότητας και ζήτησε από τους δημοσιογράφους προσεκτική παρουσίαση των ωμοτήτων (εναντίον Τουρκοκυπρίων) για «να αποφευχθεί ο ερεθισμός των Τούρκων».
Η ΚΥΠ, στα δελτία των τελευταίων ημερών του Ιουλίου 1974, ανέφερε πως Ελληνες αξιωματικοί, με τις οικογένειές τους, είχαν καταφύγει στο ξενοδοχείο «Κλεοπάτρα» στο κέντρο της Λευκωσίας γιατί υπήρχε κίνδυνος από τις ένοπλες ομάδες του Βάσου Λυσσαρίδη να δεχθούν επίθεση. Η ΚΥΠ δεν επιβεβαίωνε αυτή την πληροφορία, σημειώνοντας πως την ερευνούσε.
Η ΚΥΠ στα τέλη του Ιουλίου 1974 και μέχρι το τέλος Αυγούστου καταγράφει κινήσεις των τουρκικών στρατευμάτων απέναντι από τα νησιά του Αιγαίου και στην περιοχή της ανατολικής Θράκης. Για μεγάλο χρονικό διάστημα γινόντουσαν κλήσεις εφέδρων, αλλά κατά την ΚΥΠ το σύστημα επιστράτευσης της Τουρκίας δεν λειτούργησε ικανοποιητικά.
Στις 27 Ιουλίου υπήρξαν αναφορές για ενίσχυση των τουρκικών θέσεων στον Εβρο και για ένα μικροεπεισόδιο με ρίψη τεσσάρων πυροβολισμών από Ελληνες στρατιώτες εναντίον τουρκικής περιπόλου, η οποία είχε λάβει θέσεις μάχης κοντά στο χωριό Καστανιές.
Μετά την εισβολή της 20ής Ιουλίου αναφέρθηκε πως στην Κωνσταντινούπολη οι τουρκικές αρχές άρχισαν να εισπράττουν υποχρεωτική εισφορά για τον πόλεμο από τους Ελληνες, τους Εβραίους και τους Αρμένιους. Τα ποσά που εισέπρατταν από τα μέλη των μειονοτήτων ήταν πολλαπλάσια από αυτά που έδιναν οι Τούρκοι.
Και ενώ η κρίση στις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ για την καλλιέργεια του οπίου βρισκόταν σε εξέλιξη εντεινόμενη, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ άλλαξε στάση και ζήτησε να συνεχιστεί η παροχή στρατιωτικής βοήθειας στην Αγκυρα, παρά το ότι είχε αποφασιστεί η διακοπή της. Οι Αμερικανοί θεωρούσαν, κατά την ΚΥΠ, πως η βοήθεια προς την Τουρκία δινόταν λόγω της στρατηγικής της θέσης και για εξυπηρέτηση αποκλειστικά των αμερικανικών συμφερόντων, αφού βρισκόταν σε εξέλιξη ο Ψυχρός Πόλεμος με τη Σοβιετική Ενωση.
Κάθε μέρα και ένα αντιφατικό σήμα
Η ΚΥΠ στις 3 Αυγούστου αναφέρει πως το λιμάνι της Αμμόχωστου έχει τεθεί υπό τον έλεγχο των Τουρκοκυπρίων (τα τουρκικά στρατεύματα δεν είχαν φτάσει στην Αμμόχωστο). Μάλιστα οι Τούρκοι ισχυρίζονταν πως ο ΟΗΕ είχε αποδεχθεί τον έλεγχο του λιμανιού της πόλης από ένοπλους Τουρκοκυπρίους και δεν επιτρεπόταν οποιαδήποτε είσοδος ή έξοδος πλοίου.
Στις 11 Αυγούστου η ΚΥΠ ενημερώνει με σημείωμά της πως η στρατιωτική ηγεσία της Τουρκίας ασκούσε πίεση στον Ετζεβίτ για να προχωρήσει με νέες στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Η ΚΥΠ εκτιμά πως λόγω της πιθανότητας κατάρρευσης του δεύτερου γύρου των συνομιλιών στη Γενεύη, οι Τούρκοι είναι έτοιμοι για επίθεση στην Αμμόχωστο από ξηρά και θάλασσα.
Μάλιστα Τούρκοι δημοσιογράφοι φέρονται να ενημέρωσαν Βρετανούς συναδέλφους τους στην Κερύνεια ότι τα τουρκικά στρατεύματα θα προχωρήσουν ως την Αμμόχωστο.
Η ΚΥΠ και πάλι κάνει λάθος εκτίμηση, θεωρώντας πως αυτές οι πληροφορίες εξυπηρετούν εκβιαστικούς προπαγανδιστικούς σκοπούς της Τουρκίας για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης. Λίγες ημέρες αργότερα οι πληροφορίες για κατάληψη της Αμμοχώστου θα επιβεβαιωθούν.
Πάντως η ΚΥΠ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να υλοποιηθούν οι απειλές σε περίπτωση που δεν απέδιδαν τα αναμενόμενα οι διπλωματικές και πολιτικές διεργασίες.
Μία μόλις ημέρα μετά το επόμενο δελτίο της ΚΥΠ, αλλάζει την εικόνα αφήνοντας ανοιχτό ακόμα και το ενδεχόμενο κατάληψης ολόκληρης της Λευκωσίας από τους Τούρκους ώστε να καταλυθεί πλήρως το κράτος και να δημιουργηθούν τετελεσμένα.
Οι Ελληνες εγκατέλειψαν την Αμμόχωστο όταν έφυγαν οι Βρετανοί
Για την ΚΥΠ, η πρόθεση των Τούρκων να κινηθούν προς την επαρχία Αμμοχώστου ήταν προφανής από τις 13 Αυγούστου.
Μετά την αποχώρηση των Βρετανών που διέμεναν στην πόλη προς τη Βρετανική Βάση της Δεκέλειας, άρχισαν να εγκαταλείπουν την Αμμόχωστο και οι Ελληνοκύπριοι, θεωρώντας πως οι Αγγλοι ήξεραν τι επρόκειτο να συμβεί.
Στις 14 Αυγούστου ξεκινά η επιχείρηση «Αττίλας 2» και η ΚΥΠ καταγράφει την απογείωση πολεμικών αεροσκαφών από την Τουρκία και την κίνηση στρατευμάτων και αρμάτων.
Τα 13 αεροσκάφη F-100 και τα 4 τύπου F-84 απογειώθηκαν από τα Αδανα στις 4.30 τα ξημερώματα και μισή ώρα αργότερα βομβάρδιζαν το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) στη Λευκωσία, τα κτίρια του ΡΙΚ, της Αρχής Τηλεπικοινωνιών και την Αστυνομική Διεύθυνση Λευκωσίας.
Την ίδια ώρα χτυπήθηκε με όλμους το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ και άλλα σημεία που ελέγχονταν από την κυπριακή Εθνική Φρουρά.
Ο Ετζεβίτ ισχυρίζεται πως η επιχείρηση «Αττίλας 2» είναι νόμιμη.
Η ΚΥΠ εκτιμά πως οι Βρετανοί διευκόλυναν την Τουρκία για να βελτιώσει τη θέση της στην Κύπρο, καθώς δεν έδειξε διάθεση για οποιαδήποτε αντίδραση. Δεν αποκλειόταν το ενδεχόμενο η βρετανική στάση να είχε τη σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ και να σχετιζόταν και με την απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να αποχωρήσει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ.
Η όλη κατάσταση δημιούργησε εύλογο φόβο στη Συμμαχία για ελληνοτουρκική σύρραξη.
