Μαθήματα από τ’ Άγραφα: Κάν’ το όπως η Φουρνά Ευρυτανίας – Πώς θα σταματήσει η ερήμωση των χωριών

Στην αρχή έμοιαζε με μια προσπάθεια πολύ ρομαντική για να έχει αποτέλεσμα. Οκτώ μήνες μετά, η Φουρνά Ευρυτανίας έχει υποδεχθεί τρεις νέες οικογένειες, αναμένει τα εγκαίνια δύο νέων καταστημάτων και μεθαύριο θα γιορτάσει επισήμως την επαναλειτουργία του νηπιαγωγείου της. Πρόκειται ίσως για την πρώτη σχολική μονάδα που, ενώ είχε τεθεί σε αναστολή λειτουργίας μεσούσης της σχολικής χρονιάς, άνοιξε και πάλι τις πόρτες της.

Οταν το Δημογραφικό και η ερήμωση των χωριών είναι το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα, το θαύμα της Φουρνάς προκαλεί την απορία: Είναι τόσο απλό; Τι έγινε στο άλλοτε κεφαλοχώρι της Ευρυτανίας με την πρωτοβουλία ενός παπά και μιας δασκάλας και τι δεν κάνουν Αυτοδιοίκηση και Πολιτεία για να αποκτήσει και πάλι ζωή η ύπαιθρος.

Η δασκάλα

Η Παναγιώτα Διαμαντή έφτασε στη Φουρνά πριν από δύο χρόνια, ως η δασκάλα του μονοθέσιου δημοτικού σχολείου για να αναλάβει τους τρεις μαθητές που είχε τότε. Το σχολείο θα έφτανε του χρόνου να έχει έναν μαθητή και από εκεί και μετά κανέναν. «Δεν υπήρχε παιδί κάτω των πέντε ετών ούτε στη Φουρνά ούτε στη γύρω περιοχή», λέει στο «ΘΕΜΑ» η 32χρονη εκπαιδευτικός. Τρία από τα εννέα παιδιά σχολικής ηλικίας (Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης) στη Φουρνά, εκείνη την περίοδο, ήταν τα παιδιά του ιερέα του χωριού, του πατέρα Κωνσταντίνου. Πολύ γρήγορα η δασκάλα και ο ιερέας έφτασαν να αναρωτιούνται πώς θα επέστρεφε η ζωή στο χωριό, που κάποτε ήταν έδρα δήμου, έδρα δημοσίων υπηρεσιών. Πλέον, τον χειμώνα έχει δεν έχει εκατό κατοίκους, μεγάλης ηλικίας στην πλειονότητά τους. Οι νεότεροι επιλέγουν να στήσουν τις ζωές τους μακριά από το χωριό, παρότι ο δραστήριος και ανθηρός δασικός συνεταιρισμός ξυλείας εξασφαλίζει δύσκολη μεν εργασία, με καλές αποδοχές δε.

Η Νέα Ζωή

Οι συζητήσεις μορφοποιήθηκαν σε σχέδιο δράσης, που πλέον μετρά απτά αποτελέσματα και έχει πάρει τη μορφή ΜΚΟ με την επωνυμία Νέα Ζωή στο Χωριό. Πώς το έκανε όμως η Φουρνά;

«Σκεφτήκαμε πρακτικά. Ποια προβλήματα αντιμετωπίζει ένα ζευγάρι, μια οικογένεια. Να δούμε τι εμπόδιζε και τι θα παρακινούσε για να έρθουν νέοι κάτοικοι. Επρεπε να εξασφαλιστεί στέγη και να βρούμε τρόπους να την επιδοτήσουμε. Να εξασφαλίσουμε θέσεις εργασίας και να έχουμε βεβαιωθεί ότι οι άνθρωποι που θα ήθελαν να έρθουν θα μπορούσαν πράγματι να ζήσουν εδώ. Επρεπε να εξασφαλίσουμε δράσεις για την εκπαίδευση των παιδιών», περιγράφει η κυρία Διαμαντή.

Τα βήματα άρχισαν να γίνονται αργά, με στόχο να είναι στέρεα. Δασκάλα και ιερέας επικοινώνησαν την ιδέα και τα σχέδιά τους. Τα σπίτια που εντοπίστηκαν διατίθενται με διαφορετικές συμφωνίες μεταξύ των οικογενειών και των ιδιοκτητών: Αλλοι ήθελαν ενοίκιο, άλλοι το διέθεταν έναντι συντήρησης. Τα ενοίκια, πάντως, στα 150-200 ευρώ δεν έχουν καμία σχέση με τα τουλάχιστον 700 που απαιτούνται στην Αττική για τη στέγαση μιας οικογένειας, πόσο μάλλον πολυμελούς, όπως οι τρεις οικογένειες που εγκαταστάθηκαν σταδιακά από τις αρχές του φθινοπώρου στο χωριό. Για τον πρώτο χρόνο της εγκατάστασης, μάλιστα, το ενοίκιο καλύπτεται από τον «κουμπαρά» της Νέας Ζωής στο Χωριό.

Η πρώτη κίνηση έγινε με μια ανάρτηση στα social media. Αποτελούσε την πρόσκληση για «νέα ζωή στο χωριό» και η ανταπόκριση ήταν πέρα από τις πιο τρελές προσδοκίες των δύο πρωτεργατών της πρωτοβουλίας, που δέχθηκαν πάνω από 1.000 τηλεφωνήματα τις πρώτες μέρες και παράλληλα προσφορές για βοήθεια στο όλο εγχείρημα. Η πρωτοβουλία δεν χρηματοδοτείται από πουθενά, δεν είναι ενταγμένη σε κανένα πρόγραμμα, στηρίζεται ωστόσο στις δράσεις της σε χορηγίες και δωρεές, πολλές εκ των οποίων είναι σε είδος. «Παιδί» της προσπάθειας είναι η «Κοινωνική Ντουλάπα Αλληλεγγύης» που λειτουργεί στη Φουρνά, όπου συγκεντρώνονται από σχολικά είδη, ρούχα, οικιακές συσκευές και κάθε λογής προσφορές, πράγματα που διατίθενται όχι μόνο στους νεοφερμένους, αλλά σε όσους από το χωριό τα χρειάζονται.

Οι νεοφερμένοι, πάντως, έχουν εξασφαλισμένα τα σχολικά είδη των παιδιών, λαμβάνουν επιδότηση για τη θέρμανσή τους μέσω των δωρεών που συγκεντρώνονται, ενώ τα παιδιά έχουν εξασφαλισμένα μαθήματα αγγλικών online και παράλληλα φροντιστηριακά μαθήματα, αλλά και ένα γεύμα την ημέρα. Προσφορά σε είδος, και μάλιστα με σημαντικό αντίκτυπο, είναι η απόφαση εταιρείας (Κουλουράδες) να ανοίξει φούρνο-υποκατάστημα στη Φουρνά, που αν και είχε πάρει το όνομά της από τον πρώτο φούρνο που είχε λειτουργήσει στην περιοχή, εδώ και χρόνια οι κάτοικοί της προμηθεύονται ψωμί από «το αυτοκίνητο»: Οπως συμβαίνει σε αναρίθμητα χωριά στην Περιφέρεια, ένα φορτηγάκι γεμάτο ψωμιά, κουλούρια και άλλα προϊόντα αρτοποιίας γυρνάει τα χωριά και πουλάει τα αναγκαία -εν προκειμένω το ψωμί φτάνει στη Φουρνά από τη Μακρακώμη. «Θα έχουμε εγκαίνια μαγαζιού στο χωριό», λέει με έκδηλη χαρά η κυρία Διαμαντή, που εξηγεί ότι εκεί θα εργαστεί η μητέρα της δεύτερης οικογένειας που εγκαταστάθηκε με τα τρία από τα τέσσερα παιδιά της στο χωριό (το μεγαλύτερο σπουδάζει).

Πολύτεκνες… ευκαιρίες

Η πρώτη οικογένεια που αναζήτησε νέα ζωή στο χωριό έχει έξι παιδιά και μια μεγάλη περιπέτεια που περιλαμβάνει προσπάθεια μετανάστευσης στη Γερμανία, επιστροφή, νέα απόπειρα με μόνο τον πατέρα να φεύγει στη Γερμανία και συνεχή προσπάθεια να αντεπεξέλθει στις ανάγκες των παιδιών και στη «φτώχεια της πόλης». Οκτώ μήνες μετά, το ζευγάρι, με τη στήριξη που είχε, ανοίγει την πρώτη 12μηνης λειτουργίας ταβέρνα-μεζεδοπωλείο στο χωριό, όπου λειτουργεί μεν ένα ακόμη κατάστημα εστίασης, αλλά όχι τον χειμώνα. Για τους γονείς της τρίτης οικογένειας πριν από την εγκατάσταση είχε εξασφαλιστεί δουλειά στον ξενώνα που λειτουργεί στη Φουρνά.

«Οταν μας έστειλαν την αγγελία, αρχικά σκέφτηκα μήπως ήταν απάτη», λέει η κυρία Βάσω Εμμανουήλ, που μαζί με τον σύζυγό της Στέφανο Κωστόπουλο και τα έξι παιδιά τους, ηλικίας από 2 έως 14 ετών, ήταν οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν στη Φουρνά. Η οικογένεια είχε ζήσει τη μετανάστευση στη Γερμανία, είχε επιστρέψει στην Ελλάδα, αφού για τα παιδιά η ζωή εκεί αποδείχθηκε εξαιρετικά δύσκολη, και ο πατέρας είχε κάνει δεύτερη απόπειρα να δουλέψει στη Γερμανία, μόνος του αυτή τη φορά. «Ημασταν η τρίτη οικογένεια που στείλαμε μήνυμα και η πρώτη που εγκαταστάθηκε στη Φουρνά», λέει η Βάσω Εμμανουήλ, ενώ βρίσκεται στο κατάστημά της, που εγκαινιάζεται επίσημα στις 15 Ιουνίου. «Η πρώτη εντύπωση ήταν ότι δεν υπήρχε περίπτωση να μείνουμε. Καθίσαμε να πιούμε έναν καφέ με τον πατέρα Κωνσταντίνο, κυρίως από ευγένεια. Ο γιος του ιερέα, συνομήλικος του μεγάλου μας τον πήρε να πάνε βόλτα. Είπαμε να μείνουμε μισή ώρα και μείναμε εξίμισι. Το μεγάλο μας παιδί έδειξε τόσο χαρούμενο εκεί, που ήταν ο καταλυτικός παράγοντας για να πάρουμε την απόφαση». Οκτώ μήνες μετά, ο Στέφανος Κωστόπουλος, με καταγωγή από τη Νάξο, δηλώνει πλέον Ευρυτάνας.

Οταν έφτασαν στη Φουρνά, εκείνος είχε επιστρέψει από τη Γερμανία έχοντας έναν κουμπαρά από τα επιδόματα για τα έξι παιδιά. Αυτά τα χρήματα χρησιμοποιήθηκαν για το μαγαζί «Λίγο απ’ όλα» (καφές, γλυκά από το πρωί, μεζέδες, φαγητό και ποτό αργά το βράδυ), ενώ η οικογένεια αναμένει και την επιδότηση από το πρόγραμμα της ΔΥΠΑ για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα, ποσό ικανό για να στηθεί η επιχείρηση. Οσο για το ενοίκιο που θα πληρώνουν από τον Σεπτέμβριο: 150 ευρώ για ένα σπίτι με τέσσερα υπνοδωμάτια… «Στην Αθήνα μάς φιλοξενούσαν οι γονείς μου, αφού θέλαμε -αν μας έβαζαν με τα έξι παιδιά- σχεδόν χίλια ευρώ…» λέει η Βάσω Εμμανουήλ.

Η Περιφέρεια

Φτάνει όμως ένα πρόγραμμα που κατ’ ουσίαν είναι το όραμα μιας εκπαιδευτικού και ενός ιερέα, που δεν έμειναν στη διαπίστωση ότι το χωριό ερήμωνε για να λυθεί το πρόβλημα; Ο κ. Αρης Τασιός, αντιπεριφερειάρχης Ευρυτανίας, που έχει παρακολουθήσει από κοντά το εγχείρημα, στο ερώτημα γιατί μπορεί ή δεν μπορεί το παράδειγμα της Φουρνάς να αποτελέσει οδηγό για κάτι ευρύτερο, σημειώνει ότι υπάρχουν τέσσερες παράμετροι που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη: κατοικία, παιδεία, υγεία, εργασία. «Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ευκαιρίες στέγασης υπάρχουν, σχολικές μονάδες και στις δύο βαθμίδες επίσης, όπως υπάρχουν και δυνατότητες απασχόλησης -υπάρχει για παράδειγμα ο δασικός συνεταιρισμός. Εμείς ως Περιφέρεια, και προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι τα αγροτικά μας ιατρεία θα έχουν γιατρούς, προσφέρουμε επιπλέον 400 ευρώ τον μήνα στις 16 από τις συνολικά 26 θέσεις αγροτικών γιατρών στις πιο δυσπρόσιτες περιοχές. Και έτσι έχουν καλυφθεί οι μισές». Η ερήμωση των χωριών, πάντως, ειδικά στους ορεινούς όγκους της χώρας, αποτυπώνεται και στους αριθμούς. Στην Ευρυτανία, όπως λέει ο κ. Τασιός, η μείωση του πληθυσμού μεταξύ των δύο απογραφών αγγίζει το 11%. «Εμείς ως Αυτοδιοίκηση επενδύουμε στη βελτίωση των υποδομών, με στόχο να κάνουμε πιο εύκολη τη ζωή των κατοίκων. Ο Δήμος Αγράφων, για παράδειγμα, έχει ενταχθεί σε πρόγραμμα βελτίωσης υποδομών και άλλων δράσεων, ύψους 30 εκατ. Το ζητούμενο είναι αρχικά οι άνθρωποι να μένουν στον τόπο τους και αυτό δεν μπορεί να γίνει αν δεν έχουν δρόμο, σχολείο, δουλειά, γιατρό».

Η Φουρνά, πάντως, είναι έτοιμη να μεταδώσει την εμπειρία της: Οπως λέει η κυρία Διαμαντή, άνθρωποι από χωριά με αντίστοιχο πρόβλημα ερήμωσης έχουν επικοινωνήσει μαζί τους ζητώντας καθοδήγηση. Σε αυτό το πλαίσιο, η Νέα Ζωή στο Χωριό θα «υιοθετήσει» το επόμενο διάστημα ένα χωριό στην Ηπειρο, το οποίο θέλει να ενισχύσει τον πληθυσμό του. Η Νέα Ζωή στο Χωριό, με προσεκτικά βήματα, συνεχίζει να εξετάζει αιτήματα οικογενειών. Σύντομα η Φουρνά θα υποδεχθεί πίσω οικογένεια που είχε μετεγκατασταθεί σε πόλη. «Πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι οι υποψήφιοι δεν θα κάνουν βήμα στο κενό, ότι είναι άνθρωποι της πόλης μεν, που μπορούν όμως να προσαρμοστούν στα δεδομένα μιας διαφορετικής ζωής», εξηγεί.

Η αρωγή της Πολιτείας

Η προσπάθεια, εκτός από αποτελέσματα όμως, φέρνει και βοήθεια: Βιβλιοθήκη, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας σε έναν τόπο που βλέπει και τις δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης έρχονται στη Φουρνά. Τι θα γίνει όμως με τη δασκάλα; Η κυρία Διαμαντή, που είναι υποψήφια διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, μεγάλωσε μεν στη Μακρακώμη, είχε ρίζες από την περιοχή της Φουρνάς, ο σύζυγός της όμως είναι εγκατεστημένος στον Βόλο και το στήσιμο οικογένειας φαίνεται ότι θα έχει εκεί «έδρα». Η ίδια έχει όμως ήδη πολύτιμη εμπειρία να καταθέσει και να μεταφέρει, ενώ ήδη έχει μια σημαντική παρατήρηση για τον τρόπο που εκπαιδεύονται οι μελλοντικοί δάσκαλοι σε μονοθέσια σχολεία με ελάχιστα παιδιά. «Ποτέ στη διάρκεια των σπουδών μου, προπτυχιακά, μεταπτυχιακά, εξειδικεύσεις, δεν είχα προετοιμαστεί για το πραγματικό σοκ τού να μπεις στην τάξη και να έχεις δυο-τρεις μαθητές», λέει. Ισως, μάλιστα, το θέμα να είναι από όσα θα θέσει στην υπουργό Παιδείας (και συνάδελφό της εκπαιδευτικό) η κυρία Διαμαντή, την Τρίτη, όταν η Φουρνά θα γιορτάσει, παρουσία της κυρίας Σοφίας Ζαχαράκη, την επαναλειτουργία του νηπιαγωγείου της. H υπουργός Παιδείας, πάντως, που κατάγεται από την Ευρυτανία, έχει ήδη δεσμευτεί για τη στήριξη του νηπιαγωγείου. Αλλωστε, με την προηγούμενη ιδιότητά της, της υπουργού Οικογένειας, είχε θέσει το ζωντάνεμα της Περιφέρειας ως έναν από τους πυλώνες του εθνικού σχεδίου για το Δημογραφικό.