Πέτρος Μολυβιάτης: Ο εξ απορρήτων του Κωνσταντίνου Καραμανλή – Οι επικίνδυνες αποστολές στο εξωτερικό, η στάση του σε Κυπριακό και Μακεδονικό

Σχεδόν κάθε μνεία στον Πέτρο Μολυβιάτη παραπέμπει, κατά κάποιο τρόπο σαν κάτι αυτονόητο, στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, εφόσον η συνεργασία ανάμεσά τους ήταν επί δεκαετίες τόσο στενή, ώστε η ιστορική μνήμη να τους έχει ταυτίσει ως δίδυμο.

Το στοιχείο αυτό όμως δεν μειώνει σε τίποτα τη συμβολή του Μολυβιάτη -αντιθέτως: Η διαμόρφωση του πολιτικού τοπίου στην Μεταπολίτευση και έως εκεί όπου έφτανε η επιρροή του Καραμανλή, οφείλει πάρα πολλά στη συνεισφορά του Πέτρου Μολυβιάτη, στην μεθοδικότητα, στην βαθιά γνώση της διεθνούς πολιτικής και της διπλωματίας, αλλά κυρίως στη σύνεση και την αφοσίωσή του.

Μόνο για το Κυπριακό, ο Πέτρος Μολυβιάτης θα μπορούσε να έχει αφήσει πίσω του τόμους, γεμάτους με ανεκτίμητες για την ιστορία σημειώσεις, με αποκαλύψεις για το παρασκήνιο διεργασιών και αντιπαραθέσεων οι οποίες άλλαξαν -ή, μάλλον, θα μπορούσαν να έχουν αλλάξει- το χάρτη της Μεσογείου. Ο Μολυβιάτης, άλλωστε, ως κορυφαίος διπλωματικός παράγοντας, μετείχε στην προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού ήδη από δεκαετίες, προτού εισβάλλουν οι Τούρκοι.

Και ήταν ο Πέτρος Μολυβιάτης αυτός που έθεσε τις βάσεις για τον ελληνοτουρκικό διάλογο στην περίοδο της Μεταπολίτευσης. Μάλιστα, όπως ο ίδιος είχε περιγράψει σε συνέντευξή του, τον Μάιο του 1975, όταν Ελλάδα και Τουρκία συνυπέγραψαν κοινό ανακοινωθέν, το προσχέδιο αυτού του ιστορικού εγγράφου το είχε γράψει ο Μολυβιάτης, υπό την ιδιότητά του ως Γενικού Διευθυντή του Γραφείου του Πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή σε μια λευκή χαρτοπετσέτα, στην καφετέρια των εγκαταστάσεων του ΝΑΤΟ, στις Βρυξέλλες.

Το 1976 επίσης, λίγο πριν ο Ανδρέας Παπανδρέου κάνει επίδειξη λεονταρισμού, ανακράζοντας το περιβόητο σύνθημα «βυθίσατε το ‘Χόρα’», εννοώντας ότι το ελληνικό πολεμικό ναυτικό έπρεπε να επιτεθεί στο τουρκικό ωκεανογραφικό «Χόρα», το οποίο είχε εισέλθει σε ελληνικά ύδατα, ο Πέτρος Μολυβιάτης ήταν εκείνος που τον είχε καλέσει στο τηλέφωνο εγκαίρως. Προκειμένου να τον διαβεβαιώσει ότι ο Καραμανλής θα τον ενημέρωνε τάχιστα. Ωστόσο, ο Παπανδρέου προχώρησε στην επίμαχη δήλωση, χωρίς καμία συνεννόηση με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, παρά τα αντιθέτως φημολογούμενα.

Γενικότερα για το Κυπριακό, ο Πέτρος Μολυβιάτης δεν υπαναχώρησε ποτέ από την εδραία πεποίθησή του ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής -προφανώς και με τη δική του συμβολή- ήταν ο μόνος Έλληνας πολιτικός, ο οποίος έδωσε μια κάποια λύση στο Κυπριακό. Ο Μολυβιάτης εννοούσε τη Συνθήκη της Ζυρίχης, η οποία υπεγράφη μεν το Φεβρουάριο του 1959, αλλά ουδέποτε εφαρμόστηκε επί της ουσίας και, οπωσδήποτε, καταπατήθηκε βάναυσα τα επόμενα χρόνια.

Ο Πέτρος Μολυβιάτης, εάν το είχε επιλέξει, θα μπορούσε να είναι ένας πρωταγωνιστής της ελληνικής πολιτικής, αφ’ εαυτού και ως εντελώς αυτόφωτος. Για κάτι τέτοιο διέθετε περίσσεια προσόντων και ικανοτήτων, απλώς ο ίδιος προτίμησε να θέση τον εαυτό του στην υπηρεσία της πατρίδας του σε ρόλο δεύτερου βιολιού -αλλά του πλέον φερέγγυου δεξιού χεριού, στο πλευρό του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Το γεγονός ότι ο Καραμανλής, ένας ηγέτης παροιμιωδώς ισχυρογνώμων και εγωκεντρικός, δεν εμπιστεύτηκε ποτέ κανέναν άλλον τόσο ολοκληρωτικά και άνευ οποιασδήποτε δεύτερης σκέψης ή επιφύλαξης, είναι ένα εξαιρετικό προνόμιο, ένας πραγματικά μεγάλος έπαινος για τον Πέτρο Μολυβιάτη. Ο οποίος είχε πλήρη συνείδηση τόσο των δυνατοτήτων, όσο και των φιλοδοξιών του. Ήξερε πολύ καλά ποιος ήταν και έως πού ήθελε να φτάσει στην πολιτική -και πιθανότατα αυτό εκτιμούσε πάνω από όλα ο Καραμανλής, έχοντας πειστεί ότι η αφοσίωση του Μολυβιάτη ήταν άνευ ορίων, οπότε δεν ετίθετο οποιοδήποτε ζήτημα καχυποψίας: Ο Καραμανλής μπορούσε να είναι ήσυχος ότι, ακόμη και εάν όλοι τον εγκατέλειπαν, θα βασιζόταν πάντα στον πιστό του υπασπιστή, τον Πέτρο Μολυβιάτη.

Ο Καραμανλής μπορούσε επίσης, χωρίς φόβο, να αναθέτει στον Μολυβιάτη επικίνδυνες αποστολές κάθε είδους, στο εξωτερικό όπου ήταν το κατ’ εξοχήν πεδίο δράσης του ως ένας από τους καλύτερους διπλωμάτες που είχε ποτέ η Ελλάδα, αλλά και το εσωτερικό. Μπορεί οι αποστολές αυτές να έμεναν στο παρασκήνιο, αθέατες για την κοινή γνώμη, όσοι όμως είχαν πρόσβαση στο πώς λειτουργούσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, είτε ως πρωθυπουργός είτε αργότερα ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αναγνώριζαν τη διακριτική μορφή του Πέτρου Μολυβιάτη πίσω από τις εκάστοτε εξελίξεις.

Ο Μολυβιάτης και η μεταπολιτευτική… περιπέτεια του Καραμανλή

Ο Μολυβιάτης, ως ο εξ απορρήτων και άγρυπνος συνεργάτης, σύμβουλος, σταθερός συνοδοιπόρος αλλά και εχέμυθος εξομολογητής σε πολύ μεγάλο βαθμό, έζησε ολόκληρη τη μεταπολιτευτική περιπέτεια του Κωνσταντίνου Καραμανλή, εξίσου έντονα με τον φύσει πρωταγωνιστή. Ιδιαίτερα, δε, το Μάρτιο του 1985 όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου ουσιαστικά εκπαραθύρωσε τον Καραμανλή, αντικαθιστώντας τον ως ΠτΔ με τον Χρήστο Σαρτζετάκη, ο χολωμένος Καραμανλής είχε αναθέσει κάθε επαφή με την πλευρά του ΠΑΣΟΚ στον Πέτρο Μολυβιάτη.

Ο Μένιος Κουτσόγιωργας, ο Αντώνης Λιβάνης κ.ά., δηλαδή οι κύριοι αγγελιοφόροι του Ανδρέα Παπανδρέου, έβρισκαν μονίμως απέναντί τους το τείχος κοσμιότητας που ύψωνε ο Μολυβιάτης, ως κυματοθραύστης για λογαριασμό του Καραμανλή. Έναν ρόλο που ενσάρκωνε άριστα, με ικανότητες τις οποίες ο Μολυβιάτης τελειοποίησε στην πορεία του χρόνου, συμμετέχοντας σε αναρίθμητες διπλωματικές αποστολές δίπλα στον Καραμανλή, τόσο επί πρωθυπουργίας όσο και επί προεδρίας του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα και μια πρώτης τάξεως απόδειξη της εμπιστοσύνης που έδειχνε ο Καραμανλής στον Μολυβιάτη, η οποία έφτανε έως και την ανάθεση καθηκόντων «αντ’ αυτού» εκπροσώπησης, είναι το εξής περιστατικό: Τον Οκτώβριο του 1979 ο Καραμανλής, ως πρωθυπουργός της Ελλάδας, πραγματοποιεί επταήμερη περιοδεία στις κορυφαίες ευρωπαϊκές δυνάμεις, δηλαδή τη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Βρετανία και την Ιταλία. Ξεκινώντας από τη Γερμανία, ο Καραμανλής συναντήθηκε με τον τότε Καγκελάριο, Χέλμουτ Σμιτ.

Αφού διεξήλθαν συνοπτικά τα διεθνή τεκταινόμενα, οι δύο ηγέτες πέρασαν σε πιο εξειδικευμένα ζητήματα, όπως τα Ελληνοτουρκικά.

– «Ποιος ελέγχει το Αιγαίο τώρα;» ρώτησε ο Σμιτ.

– «Κανένας, εμείς το έλέγχουμε» απάντησε αμέσως ο Καραμανλής, συμπληρώνοντας «αλλά εθνικά, όχι για λογαριασμό του ΝΑΤΟ. Σήμερα δεν υπάρχει κυβέρνηση στην Τουρκία. Θα πρέπει να περιμένουμε λίγο καιρό και μετά θα σας παρακαλέσω να δεχθείτε μία μέρα τον κ. Μολυβιάτη, που θα σας πει πώς θα μπορέσετε να βοηθήσετε. Επειδή έχω εμπιστοσύνη στην κρίση και το κύρος σας και γιατί οι Τούρκοι κυρίως εσάς ακούνε».

Ο Σμιτ αντέτεινε στον Καραμανλή ότι ο Μπουλέντ Ετσεβίτ [σσ: πρωθυπουργός της Τουρκίας την περίοδο της εισβολής στην Κύπρο] τον είχε ήδη εξαπατήσει, αλλά ο Καραμανλής επέμεινε: «Δεν μιλάω για τον Ετσεβίτ, που δεν λογάριαζε κανέναν και έκανε τον τρελό. Η ηγεσία στην Τουρκία λογαριάζει τη Γερμανία και γι’ αυτό επαναλαμβάνω την παράκλησή μου, να δεχθείτε τον κ. Μολυβιάτη -γιατί θα γίνει θόρυβος εάν έρθω εγώ- για να σας πούμε που βρίσκεται η κατάσταση και πώς μπορείτε να βοηθήσετε». Ο Σμιτ συγκατένευσε, λέγοντας «τότε θα χαρώ να δω τον κ. Μολυβιάτη. Θα προσπαθήσω να βοηθήσω» κ.λπ.

Το 1979 ο Πέτρος Μολυβιάτης αναλάμβανε τη δύσκολη αποστολή να υποκαταστήσει τον πρωθυπουργό, σε ανώτατου επιπέδου συνεννοήσεις με τη Γερμανία. Τότε ο Μολυβιάτης ασκούσε καθήκοντα διευθυντή του πολιτικού γραφείου του πρωθυπουργού. Το 1993, όμως, είχε εγκατασταθεί στο Προεδρικό Μέγαρο, αναλαμβάνοντας τη θέση του Γενικού Γραμματέα της Προεδρίας της Δημοκρατίας ακολουθώντας τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος ήταν πλέον ΠτΔ.

Το Μακεδονικό

Τον Μάιο εκείνης της χρονιάς και ενώ ο πρωθυπουργός της χώρας -μετά από το «βρώμικο ’89» κ.λπ), Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, δεν γνώριζε ότι η κυβέρνησή του θα υπονομευόταν εκ των έσω και θα έπεφτε μερικούς μήνες αργότερα, ο Καραμανλής συγκαλεί σύσκεψη πολιτικών αρχηγών για το Μακεδονικό.

Στο ημερολόγιο που τηρούσε με ευλαβική επιμέλεια καθ’ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του, ο Πέτρος Μολυβιάτης έγραψε: «Ο Πρόεδρος απεφάσισε, στις 7 Μαΐου, να καλέσει σύσκεψη των πολιτικων αρχηγών για τις 10 Μαΐου, με θέμα την κατάσταση στα Βαλκάνια και την θέση της Ελλάδος. Την πρόσκληση απεδέχθησαν αμέσως, τόσο ο πρωθυπουργός όσο και οι αρχηγοί των κομμάτων, με τους οποίους επεκοινώνησα. Μόνον ο κ. Παπανδρέου διατύπωσε την επιφύλαξη ότι δεν θα ήθελε στη σύσκεψη να συζητηθεί το θέμα των Σκοπίων. Toυ είπα ότι η επιφύλαξή του είναι σεβαστή και ότι θα εξευρίσκετο διαδικαστικός τρόπος για να τηρηθεί στην πράξη. Η σύσκεψη αυτή, της 10ης Μαΐου, ήταν ίσως η επιτυχέστερη όλων, αφoύ επιτεύχθηκε ομοφωνία της πολιτικής ηγεσίας για την χάραξη κοινής ελληνικής πολιτικής στα Βαλκάνια. Η ομοφωνία όμως αυτή όφείλετο στο γεγονός ότι δεν συζητήθηκε το θέμα των Σκοπίων, για το οποίο ύπηρχε βαθειά και έντονη διαφωνία μεταξύ κυρίως κυβερνήσεως και ΠΑΣΟΚ, αλλά και μέσα στους κόλπους του κυβερνωντος κόμματος. Το γεγονός αυτό δείχνει και την δυσχερή θέση στην οποία βρισκόταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Από τη στιγμή που η ενιαία εθνική γραμμή έσπασε, ο Πρόεδρος βρέθηκε σε δυσχερέστερη θέση, τόσο συνταγματικά, όσο και συναισθηματικά. Γιατί, πέραν των προσωπικών του συναισθημάτων, ως Μακεδόνος, η συνταγματική τάξη δεν του επέτρεπε να πάρει θέση σ’ ένα σοβαρό θέμα που αποτελούσε αντικείμενο οξύτατης διαμάχης μεταξύ κυβερνήσεως και αντιπολιτεύσεως, με ενδεχόμενες μάλιστα σοβαρές εσωτερικές επιπτώσεις».

Πίσω από την προσεκτική επιλογή μιας κομψής και ευπρεπούς φρασεολογίας, ο Πέτρος Μολυβιάτης κατέγραφε την απογοήτευση που μοιραζόταν με τον Καραμανλή για την τροπή που έπαιρνε το Μακεδονικό. Είναι σαφές, επίσης, ότι ο Μολυβιάτης έχει αντιληφθεί ότι οι κλυδωνισμοί που επίκειντο σε κυβερνητικό επίπεδο, καθώς ο υπουργός Εξωτερικών Αντώνης Σαμαράς σήκωνε το δικό του αντάρτικο κατά του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, οδηγούσαν σε όλο και πιο δύσκολη θέση τον Καραμανλή. Για τον οποίον ανησυχούσε κατεξοχήν ο Πέτρος Μολυβιάτης, όπως φαίνεται καθαρά στις σημειώσεις του.

Σε μεταγενέστερα κείμενά του ο Μολυβιάτης είχε γράψει γι’ αυτή την ταραγμένη περίοδο ότι «το θέμα της αναγνωρίσεως ή μή τωv Σκοπίων και υπό ποιες προϋποθέσεις, είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετώπισε ο Πρόεδρος στη δεύτερη θητεία του [σσ: Ο Καραμανλής διετέλεσε ΠτΔ σε δύο περιόδους, i) 1980-1985 και ii) 1990-1995]. Και τούτο για δύο λόγους: Πρώτον, ο ίδιος, ως Μακεδών, είχε έντονο πρόβλημα συνειδήσεως, και δεύτερον, δεν υπήρχε ενιαία αντιμετώπιση του θέματος από την πολιτική ηγεσία. Τα προσωπικά αισθήματα του Προέδρου τον ώθουσαν στην πλήρη άρνηση της αναγνωρίσεως ενός κράτους που θα έφερε στο όνομά του τη λέξη ‘Μακεδονία’, υπό οποιανδήποτε μορφή. Θα ήθελε επίσης ο Πρόεδρος να μπορούσε να αποδοκιμάσει δημόσια τη στάση της ΕΟΚ και των ΗΠΑ. Γιατί δεν μπορουσε να αντιληφθεί πως ήταν δυνατό να έχουν δίλημμα οι σύμμαχοι και εταίροι της Ελλάδος, όταν επρόκειτο να επιλέξουν μεταξύ Ελλάδος και Σκοπίων».

Συνοπτικό βιογραφικό σημείωμα

Περίπου κατά 21 χρόνια νεότερος του Κωνσταντίνου Καραμανλή, Πέτρος Μολυβιάτης γεννήθηκε στη Χίο στις 12 Ιουνίου 1928. Η μητέρα του, η Αγάπη, καταγόταν από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας και ήταν αδελφή του συγγραφέα Ηλία Βενέζη. Μάλιστα, με ένα δικό του εισαγωγικό σημείωμα είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο «Το Χρονικό των Δέκα Ημερών», με τις αναμνήσεις της μητέρας του.

Στο συγκεκριμένο κείμενο, ο Πέτρος Μολυβιάτης έγραφε ότι «τέτοιες μαρτυρίες αξίζουν πράγματι να ανανεώνονται για να διατηρούνται ζωντανές στη μνήμη και των νέων ανθρώπων. Γιατί το μήνυμά τους είναι ότι, ακόμη και μέσα στις πιο τραγικές στιγμές της ιστορίας, μπορεί να λάμπουν πράξεις ανθρωπιάς, αγάπης και αλληλεγγύης. Η Αγάπη Μολυβιάτη-Βενέζη ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος, που είχε πολύ βαθιά συνείδηση του χρέους. Του χρέους προς τον αδελφό της Ηλία Βενέζη, του οποίου προσπάθησε να σώσει τη ζωή μέσα στην καταστροφή του 1922, διακινδυνεύοντας τη δική της ζωή».

Ο Πέτρος Μολυβιάτης σπούδασε νομικά στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ακολούθησε καριέρα στο διπλωματικό σώμα, με θητεία σε θέσεις υψηλής ευθύνης, όπως στις μόνιμες αντιπροσωπείες της Ελλάδας στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη και την έδρα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, καθώς και στις ελληνικές πρεσβείες της Μόσχας (ΕΣΣΔ), της Άγκυρας (Τουρκία) και της Πρετόριας (Νότια Αφρική).

Εκτός από στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο Μολυβιάτης διετέλεσε τρεις φορές υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας (2004-2006, 2012 και 2015), διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του Πρωθυπουργού (1974-1980), Γενικός Γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας (1980-1985, 1990-1995) και βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας (1996-2004).

Το 2004, στην πρώτη κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή, ο Μολυβιάτης ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών, επικεφαλής του οποίου παρέμεινε έως και τις 14 Φεβρουαρίου του 2006. Παράλληλα, ήταν πρόεδρος του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής».

Στις 17 Μαΐου 2012, κατά τον διορισμό της Υπηρεσιακής Κυβέρνησης Παναγιώτη Πικραμμένου από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια, ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών μέχρι τη διενέργεια εκλογών στις 17 Ιουνίου 2012.

Στις 28 Αυγούστου 2015, κατά τον διορισμό της Υπηρεσιακής Κυβέρνησης Βασιλικής Θάνου από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο, ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών έως τη διενέργεια των εκλογών της 20ης Σεπτεμβρίου 2015.

Ο Πέτρος Μολυβιάτης ήταν παντρεμένος και πατέρας δύο τέκνων. Απεβίωσε σήμερα, 4 Μαΐου 2025, σε ηλικία 97 ετών.