Κώστας Πλιάκος
Το Newsbomb.gr έκανε αυτοψία στους ταμιευτήρες του Μόρνου, της Υλίκης, του Μαραθώνα, βρέθηκε στη λίμνη του Σμόκοβου, αλλά και Κάρλας, ταξίδεψε μέχρι τη Σέριφο για να δει το άδειο φράγμα της, ενώ συνομίλησε με πλήθος επιστημόνων και ανθρώπων που βρίσκονται σε καίριες θέσεις για το μέλλον του νερού στη χώρα μας.
Δείτε το ντοκιμαντέρ του Newsbomb.gr:
Μετά από όσα είδαμε, όσα συζητήσαμε και καταγράψαμε, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η χώρα χρειάζεται μία νέα στρατηγική και μία νέα προσέγγιση στη διαχείριση των υδάτινων πόρων της. Στρατηγική που χρειάζεται εκατομμύρια ευρώ για να αποβεί αποτελεσματική. Είναι βέβαιο ότι μέρος αυτού του κόστους θα καταλήξει ως υποχρέωση στις τσέπες των καταναλωτών, αγροτών και επιχειρήσεων. Αυτό που μένει να απαντηθεί είναι το πότε. Πότε θα δούμε αυξήσεις στα τιμολόγια;
Οι φονικές πλημμύρες και η ύπαιθρος που διψά
Όπως λένε χαρακτηριστικά οι αγρότες της Θεσσαλίας στο Newsbomb.gr: «Το χειμώνα πνιγόμαστε και το καλοκαίρι δεν έχουμε νερό να ποτίσουμε τις καλλιέργειές μας». Πέρυσι η Θεσσαλία υπέστη μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές στην ιστορία της με την καταιγίδα Ντάνιελ, ενώ τα όσα δραματικά συνέβησαν πριν μερικές ημέρες στη Βαλένθια της Ισπανίας, μας υπενθυμίζουν ότι τα κλιματικά φαινόμενα είναι απρόβλεπτα και πλέον μπορεί να είναι πολύ έντονα. Αν πάρουμε μόνο αυτά τα δυο παραδείγματα, δηλαδή τον Ντάνιελ και τη Βαλένθια, θα μπορούσε να πει κανείς ότι τελικά η φύση μάς δίνει νερό, απλά δεν μας το δίνει όπως στο παρελθόν, σε βάθος χειμώνα και όχι μόνο δεν μπορούμε να προστατευθούμε από τη ποσότητα και την έντασή του, αλλά δεν μπορούμε ούτε να το αξιοποιήσουμε, με την έννοια της αποθήκευσής και μελλοντικής χρήσης του.
Τελικά έχουμε πρόβλημα με το νερό; Η απάντηση είναι και ναι και όχι. Όχι γιατί προς το παρόν και για το πολύ άμεσο μέλλον, είμαστε εξασφαλισμένοι από τα αποθέματά μας. Από την άλλη όμως ναι, το πρόβλημα είναι μπροστά μας, είναι ήδη ορατό, έχουμε λίγο χρόνο για να αντιδράσουμε και το σημαντικότερο: Είναι περίπλοκο, καθώς αλλού είναι οξύτερο, που σημαίνει στοχευμένες δράσεις, σχετίζεται με την αλλαγή του κλίματος που δεν μπορεί να προβλεφθεί, αφορά και τα υπόγεια ύδατα, που σε πολλές περιοχές είναι εξαντλημένα ή μολυσμένα, σχετίζεται με το αγροτικό μοντέλο στη χώρα μας, που ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει από τη δεκαετία του ’60 και τέλος, είναι ένα πρόβλημα που για να αντιμετωπιστεί θα χρειαστούν πολλά χρήματα για έργα και τεχνολογία σε βάθος ετών.
Με λίγα λόγια, το πρόβλημα θα το αντιμετωπίσουμε, εφόσον πρέπει να έχουμε νερό, αλλά μάλλον θα χρειαστεί να το πληρώσουμε πιο ακριβά, αν ερμηνεύσουμε τις εκτιμήσεις και τους «χρησμούς» των αρμοδίων.
Η πτώση των αποθεμάτων
Το καλοκαίρι του 2024 ήταν το θερμότερο στην Ελλάδα από το 1960. Η μέση θερμοκρασία ήταν κατά μέσο όρο τρεις βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από την μέση τιμή, δηλαδή από τον μέσο όρο των αντίστοιχων θερμοκρασιών την περίοδο 1981- 2010. Την ίδια στιγμή, το 2024 ήταν η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά με ανομβρία, με μείωση δηλαδή των βροχοπτώσεων. Η εικόνα με τις πλημμύρες σε όλη την Ελλάδα το 2024 και ειδικότερα στη Θεσσαλία, παρουσιάζει μια πλαστή εικόνα της πραγματικότητας.
Οι βροχές πέρυσι μειώθηκαν σε ποσοστά από 40% και πάνω και σε κάποιες περιοχές, όπως για παράδειγμα στην Ορεστιάδα κατά 87%. Στην Αττική μειώθηκαν κατά 57%, στη Θεσσαλονίκη κατά 52%, στα Τρίκαλα κατά 73% και στη Νάξο κατά 75%. Ως εκ τούτου, οι ταμιευτήρες και τα φράγματα φέτος έχουν υποστεί μια σημαντική μείωση. Ωστόσο οι αρμόδιοι είναι καθησυχαστικοί. Όπως λέει στο Newsbomb.gr o Γενικός Γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων, του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πέτρος Βαρελίδης, το ίδιο είχε συμβεί και το 2008. Και όχι μόνο το 2008 θα συμπληρώναμε. Με βάση τα επίσημα στοιχεία της ΕΥΔΑΠ, και το 1991 και το 1994 και το 2002.
Αυτό που έχει αλλάξει τώρα είναι οι κλιματικές συνθήκες. Επιπλέον, από το 2002 λειτουργεί και το έργο στον Εύηνο που ενισχύει τον Μόρνο από όπου υδροδοτείται η Αττική. Έχουμε δηλαδή επιπλέον νερό, το οποίο όμως βαίνει μειούμενο. Η στάθμη της λίμνης του Μόρνου σήμερα βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο τα τελευταία 14 χρόνια, με τα αποθέματα της ΕΥΔΑΠ, δηλαδή Εύηνος, Μόρνος, Υλίκη και Μαραθώνας, να έχουν υποχωρήσει κατά 30% την τελευταία διετία. Συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 2022 ήταν 1,1 δισεκατομμύρια κυβικά και τον Οκτώβριο του 2024, 637 εκατομμύρια.
Κάναμε την ίδια ερώτηση, αν δηλαδή η κατάσταση εμπνέει ανησυχία, στον Πρόεδρο της ΕΥΔΑΠ, κ. Γιώργο Στεργίου. «Με δεδομένες τις συνθήκες σήμερα και στην Αττική έχουμε ακόμη νερό για τέσσερα με πέντε χρόνια», ήταν η απάντησή του και για αυτό το λόγο η ΕΥΔΑΠ προχωρά στο σχεδιασμό έργων για τα επόμενα χρόνια, σε δυο κατευθύνσεις.
Το πρώτο έργο είναι η μερική εκτροπή του Αχελώου, συγκεκριμένα δυο παραποτάμων που θα ενισχύσουν το δίκτυο Ευήνου- Μόρνου, και θα χρησιμοποιούνται όταν το επιβάλουν οι συνθήκες. Αυτό το έργο θα δώσει μια προοπτική για την υδροδότηση της Αττικής 30-50 χρόνια, ανάλογα βέβαια με τις κλιματολογικές συνθήκες. Το δεύτερο σενάριο που εξετάζει η ΕΥΔΑΠ είναι η αξιοποίηση αφαλατώσεων για παραγωγή νερού που θα ενισχύσει τα στρατηγικά αποθέματα, ή που να χρησιμοποιηθεί για υδροδότηση, αν οι συνθήκες γίνουν ακόμη χειρότερες.
Η κατάσταση στα νησιά
Πιο πολύπλοκη είναι ωστόσο η κατάσταση στα νησιά. Ο Γενικός Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής Μανώλης Κουτουλάκης, τη χαρακτηρίζει «πολεμική», προσθέτοντας ότι έχουν γίνει τα τελευταία τρία χρόνια πάνω από 350 έργα στα νησιά και συνεχίζουν να γίνονται, λειτούργησαν πάνω από 25 νέες αφαλατώσεις και έγιναν πάνω από 35 έργα αντικατάστασης του δικτύου. Αυτό δεν απέτρεψε την «πολεμική κατάσταση» του καλοκαιριού, έδωσε τη δυνατότητα όμως στα περισσότερα νησιά να μην αντιμετωπίσουν προβλήματα λειψυδρίας. Το καλοκαίρι του 2024 κηρύχθηκαν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης 13 νησιά και δήμοι νησιών λόγω λειψυδρίας. Συγκεκριμένα: Σίφνος, Λέρος, Σέριφος, Πόρος, Κεφαλονιά (Δήμος Σάμης), Κρήτη (Δήμοι: Βιάνου, Μίνωα Πεδιάδας, Φαιστού, Γόρτινας, Κισσάμου, Πλατανιά, Μυλοποτάμου, Αρχάνων- Αστερουσίων).
Με το Newsbomb.gr, βρεθήκαμε στη Σέριφο όπου αντικρίσαμε έναν άδειο ταμιευτήρα. Ο ταμιευτήρας της Σερίφου, έχει να κάνει υπερχείλιση από το 2018, δηλαδή το νησί αντιμετωπίζει λειψυδρία εδώ και έξι χρόνια και τώρα εξυπηρετείται με κάποιες γεωτρήσεις και αφαλάτωση. Το νερό που έχει απομείνει στον ταμιευτήρα του είναι μη αξιοποιήσιμο και το νησί «περιμένει», αν και πότε θα βρέξει μέσα στον χειμώνα για να γεμίσει έστω λίγο.
Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Ρεβύνθη, δήμαρχο της Σερίφου, «η κατάσταση δεν είναι βιώσιμη» και για του χρόνου το καλοκαίρι θα χρειαστούν κι άλλες μονάδες αφαλάτωσης προκειμένου να καλυφθεί η ζήτηση, που σημαίνει μεγαλύτερο κόστος, εκτός και αν αυτό το κόστος το καλύψει η πολιτεία. Όπως λέει ο κ. Ρεβύνθης, «το κόστος της αφαλάτωσης είναι πέντε φορές υψηλότερο σε σχέση με το κόστος της ταχυδιύλισης». Τα υπουργεία Αιγαίου και Περιβάλλοντος πάντως για φέτος κάλυψαν αυτό το κόστος.
Μπορεί να ακούγεται παράδοξο για μια ευρωπαϊκή χώρα το 2024, αλλά αναφορικά με τις ανάγκες και τις καταναλώσεις νερού στα νησιά, το υπουργείο μέχρι φέτος δεν διέθετε στοιχεία, ομολογεί ο κ. Κουτουλάκης. Για πρώτη φορά τον Απρίλιο, το υπουργείο έλαβε στοιχεία από 74 νησιωτικούς φορείς και είχε πρώτη φορά επαρκή εικόνα του υδατικού ισοζυγίου, όπως και όλων των υποδομών. Σε συνεργασία με την Amazon, το υπουργείο έχει προχωρήσει σε ένα σύστημα ψηφιοποίησης και άμεσης ενημέρωσης των δεδομένων, για να μπορεί να σχεδιάζει στο μέλλον σύμφωνα με τις ανάγκες.
Το πρόβλημα διαφέρει από νησί σε νησί. Για παράδειγμα στη Νίσυρο λόγω του εδάφους, η αφαλάτωση είναι η μόνη λύση. Στη Νάξο, ενώ υπάρχει νερό στους ορεινούς όγκους, δεν υπάρχει το δίκτυο για να πάει αυτό το νερό στις παράκτιες περιοχές. Σε άλλα νησιά ενώ υπήρχαν οι χρηματοδοτήσεις για να γίνουν έργα, δεν έγιναν ποτέ, επισημαίνει ο κ. Κουτουλάκης.
Υπόγεια ύδατα – Αγροτική παραγωγή
Τα υπόγεια ύδατα είναι μια άλλη κατηγορία που χρειάζεται ειδική διαχείριση. Το σύστημα παρουσιάζει πολλά προβλήματα σε κάποιες περιοχές και σχετίζεται κυρίως με την αγροτική παραγωγή. Δεν αφορά όμως μόνο στην αγροτική παραγωγή, αλλά και στην υδροδότηση, καθώς πολλές αστικές περιοχές υδροδοτούνται από γεωτρήσεις. Ακόμη και η Αττική το τελευταίο διάστημα χρησιμοποιεί νερό από τις γεωτρήσεις της Μαυροσουβάλας και του βοιωτικού Κηφισού.
Με τα υπόγεια ύδατα παρουσιάζεται το εξής φαινόμενο, εξηγεί στο Newsbomb.gr ο προϊστάμενος του τμήματος Υδρογεωλογίας και Υδρολογίας του ΕΑΓΜΕ Βασίλης Ζόραπας: «Πρώτον έχουμε το φαινόμενο της υφαλμύρυνσης σε πολλές περιοχές, σε συνδυασμό με την πτώση της στάθμης των υπογείων υδάτων και το φαινόμενο της ρύπανσης με νιτρικά ιόντα, ειδικά σε αγροτικές περιοχές λόγω των λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται».
Οι περιοχές με τα μεγαλύτερα προβλήματα αναφορικά με τη στάθμη των υπογείων υδάτων είναι η Θεσσαλία, η Κεντρική και η Δυτική Μακεδονία. Αναφορικά με τη μόλυνση με νιτρικά, οι πιο προβληματικές περιοχές είναι η Θεσσαλία, η Αττική και η Βοιωτία, η Κεντρική Μακεδονία, η Θράκη και η ανατολική Πελοπόννησος.
Το ΕΑΓΜΕ διαθέτει 1.896 σταθμούς δειγματοληψίας σε όλη την Ελλάδα. Στο 27% εξ αυτών, τα πιο πρόσφατα δείγματα έδειξαν κακή ποιότητα νερού και 11% κακή ποιότητα από φυσικά αίτια. Στην Ευρώπη το όριο για τα νιτρικά στο νερό είναι 50mg ανά εκατομμύριο. Ωστόσο και 25mg επί μακρό χρονικό διάστημα μπορεί να επιφέρει βλάβες στην υγεία των ανθρώπων. Πολλές περιοχές της Ελλάδας κατά καιρούς ξεπερνούν το όριο των 20mg.
Η υφαλμύρυνση στην Ελλάδα είναι ανθρωπογενής με την έννοια ότι προκαλείται από τις γεωτρήσεις και τις υπεραντλήσεις για αγροτική χρήση, σημειώνει ο κ. Ζόραπας.
Το πρόβλημα όμως δεν το έχουν μόνο οι πολίτες που πίνουν υφάλμυρο νερό, όπως για παράδειγμα στο Βόλο. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και διευθυντής του εργαστηρίου Αγροτικής Οικονομίας και Καταναλωτικής Συμπεριφοράς , Γιώργος Βλόντζος, τονίζει ότι και τα χωράφια ποτίζονται με υφάλμυρο νερό και αυτό βαθμιαία δημιουργεί μια υποβάθμιση του εδάφους που στο τέλος θα καταλήξει στην ερημοποίηση. Στη Δυτική Θεσσαλία κυρίως, δηλαδή στους νομούς Καρδίτσας και Τρικάλων, το φαινόμενο της υφαλμύρυνσης ουσιαστικά δεν υφίσταται εξηγεί ο κ Βλόντζος, διότι υπάρχουν σημαντικές υδρομαστεύσεις, ενώ γίνεται μεγάλη χρήση του νερού από τη λίμνη Πλαστήρα. Το πρόβλημα γίνεται ολοένα και πιο έντονο στους νομούς Λάρισας και Μαγνησίας.
Για να γίνει κατανοητό το πρόβλημα, αρκεί να πούμε ότι στη Θεσσαλία μόνο έχουν γίνει πάνω από 30.000 γεωτρήσεις.
Η επανασύσταση του ταμιευτήρα της Λίμνης Κάρλας έχει στόχο να σταματήσει μια σειρά γεωτρήσεων. Ωστόσο και η στάθμη της λίμνης Κάρλας όπως διαπιστώσαμε με το Newsbomb.gr έχει υποχωρήσει αρκετά σε σχέση με πέρυσι.
Στη Θεσσαλία κάποιες γεωτρήσεις φτάνουν σε βάθος και 300 μέτρων που σημαίνει ότι αυτή τη στιγμή παίρνουμε νερό από τα στρατηγικά αποθέματα του υπόγειου υδροφορέα, τα οποία δεν αναπληρώνονται εύκολα και σε μια παρατεταμένη ξηρασία το πρόβλημα θα γίνει πολύ έντονο.
Αυτήν τη στιγμή το 85% του νερού που χρησιμοποιούμε κατευθύνεται για την άρδευση, ένα 5% για ύδρευση και το υπόλοιπο 10% (τα ποσοστά κατά προσέγγιση) για βιομηχανική χρήση.
Ο κ. Βλόντζος αναφέρει ότι για τη Θεσσαλία ειδικότερα, τα έργα που μπορούν να γίνουν για να αντιμετωπιστεί η λειψυδρία στην περιοχή, είναι η κατασκευή φραγμάτων, η κατασκευή έργων ορεινής υδρονομίας για να συγκρατούνται τα νερά στους ορεινούς όγκους που περιβάλουν τον κάμπο και έργα για να σταματήσουν τις απώλειες, όσο το νερό μεταφέρεται από τη μια περιοχή στην άλλη.
Οι λύσεις αλλά και το κόστος
Λύσεις υπάρχουν, αλλά δεν είναι φθηνές και χρειάζονται χρόνο. Για την περίπτωση της Αττικής ο κ. Στεργίου έκανε λόγο για ένα διπλό σχέδιο με εκτροπή του Αχελώου και αφαλατώσεις. Αυτό σημαίνει ότι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα υπάρξει και αναπροσαρμογή των τιμολογίων. Μπορεί «σε κανέναν από τους 280 και πλέον παρόχους να μην αρέσει να αυξάνει τα τιμολόγια» μας λέει ο Πέτρος Βαρελίδης, ωστόσο οι εξηγήσεις του και οι διαβεβαιώσεις του, συνοδεύονται από ένα «μακάρι»: «Μακάρι να έχουμε επάρκεια νερού και να μη χρειαστεί να προβούμε σε έργα που θα αυξάνουν το κόστος».
Για τη Θεσσαλία έχουν δρομολογηθεί ήδη πέντε φράγματα που θα έχουν διπλό ρόλο. Αυτό της παροχής νερού για άρδευση, αλλά ταυτόχρονα και για να συγκρατούν τα νερά σε μεγαλύτερα ύψη, ώστε να μην επαναληφθεί ό,τι συνέβη με τον Ντάνιελ.
Σύμφωνα με τον κ. Κουτουλάκη, δεν λείπουν οι χρηματοδοτήσεις για τα νησιά αλλά η ικανότητα να υλοποιηθούν τα κατάλληλα έργα. Τα μεγάλα φράγματα δεν είναι πλέον η λύση με δεδομένες τις κλιματολογικές συνθήκες. Οι αφαλατώσεις και τα υπόγεια ύδατα είναι λύσεις που θα τεθούν σε εφαρμογή, αλλά δεν μπορεί αυτό δεν είναι αυτοσκοπός, γιατί τα υπόγεια ύδατα είναι περιορισμένα.
Για το επόμενο καλοκαίρι το Υπουργείο Περιβάλλοντος έχει προβλέψει ένα κονδύλι 80 εκατομμυρίων ευρώ για έργα άμεσης ανάγκης.
Επιπλέον, στις δημοτικές επιχειρήσεις των νησιών, με το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, μπαίνει στη διοίκηση και η ΕΥΔΑΠ, καθώς έχει την απαραίτητη τεχνογνωσία, αλλά και πρόσβαση σε κεφάλαια καθότι είναι εισηγμένη στο Χρηματιστήριο. Το επόμενο καλοκαίρι θα είναι το πρώτο, μετά από το νέο διοικητικό και οργανωτικό σχέδιο της κυβέρνησης για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων στη χώρα. Με πρόσφατο νομοσχέδιο η ΡΑΑΕΥ (Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων) είναι πλέον αρμόδια και για τον έλεγχο, την εποπτεία και την ρύθμιση της παροχής υπηρεσιών ύδατος και της διαχείρισης αστικών αποβλήτων. Ακόμη και αν οι κλιματολογικές συνθήκες παραμείνουν ίδιες, το νερό δεν θα μας λείψει. Το αν θα το πληρώνουμε ακριβότερα όμως μένει να το δούμε.
