Πόσοι ήταν οι Έλληνες αιχμάλωτοι στη Μικρά Ασία; – Οι αποκλίσεις από τους αριθμούς των αιχμαλώτων που δίνουν οι Τούρκοι – Περισσότεροι από τους μισούς αιχμαλώτους δεν επέστρεψαν ποτέ στην Ελλάδα… – Αγριότητες των Τούρκων και φρικτοί θάνατοι Ελλήνων στα βάθη της Ανατολίας…
Πόσοι ήταν οι Έλληνες αιχμάλωτοι στη Μικρά Ασία;
Όπως είχαμε αναφέρει στο άρθρο της 14/09/2025, στις αρχές του 1922 οι Έλληνες αιχμάλωτοι των Τούρκων ήταν μόλις 324. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους όμως, μετά την κατάρρευση του μετώπου και τη διάσπαση στο Αφιόν Καραχισάρ, οι μονάδες του Α’ και Β’ Σώματος Στρατού, που ήταν ενωμένες, διαχωρίστηκαν σε δύο ομάδες: μία υπό τον Υποστράτηγο Νικόλαο Τρικούπη και μία υπό τον Υποστράτηγο Αθανάσιο Φράγκου. Από την ομάδα Τρικούπη στην οποία είχε ενταχθεί και ο διοικητής του Β’ Σώματος Στρατού Κίμων Διγενής αιχμαλωτίστηκαν 190 αξιωματικοί (ανάμεσά τους οι Τρικούπης και Διγενής) και 4.400 οπλίτες.
Καθοριστικής σημασίας για την παράδοση της ομάδας Τρικούπη ήταν οι δύο πολύνεκρες μάχες (Χαμούρκιοι-Ιλμπουλάκ και Αλή Βεράν), η εξάντληση των στρατιωτών και η παντελής έλλειψη πυρομαχικών. Μια μικρότερη φάλαγγα υπό τον Υποστράτηγο Δημήτριο Δημαρά και τον Συνταγματάρχη Περικλή Καλλιδόπουλο αποκόπηκε και έχασε τον προσανατολισμό της περιπλανώμενη στο πυκνό δάσος του Μουράτ Νταγ όπου 84 αξιωματικοί, ανάμεσά τους και ο Δημαράς και 1.600 οπλίτες υποχρεώθηκαν σε παράδοση. Από τις μονάδες του Γ’ Σώματος Στρατού, στον βόρειο τομέα του μετώπου αιχμαλωτίστηκε η ΧΙ (11η) Μεραρχία Πεζικού υπό τον Υποστράτηγο Νικόλαο Κλαδά (4.500 άνδρες). Τέλος, από τις δυνάμεις της Στρατιωτικής Διοίκησης Οδεμησίου υπό τον Συνταγματάρχη Δημήτριο Ζεγγίνη αιχμαλωτίστηκαν 23 αξιωματικοί, ανάμεσά τους και ο Ζεγγίνης με τους άνδρες του, που αντί να κινηθούν προς τη Χερσόνησο της Ερυθραίας, όπου τους περίμεναν πλοία κινήθηκαν προς τη Σμύρνη πέφτοντας στα χέρια των Τούρκων…
Πόσοι ήταν όμως συνολικά οι Έλληνες αιχμάλωτοι στη Μικρά Ασία; Οι αριθμοί, ακόμα κι αυτοί που έδιναν αρχικά η ελληνική και η τουρκική πλευρά, άλλαξαν στη συνέχεια. Τον Νοέμβριο του 1922 η Επιτελική Υπηρεσία Στρατού, δεν μπορούσε να δώσει τον ακριβή αριθμό αξιωματικών και οπλιτών που είχαν αιχμαλωτιστεί. Τους υπολόγιζε σε 30.000-35.000. Το ελληνικό προξενείο στη Βηρυτό, θεωρούσε ότι ο αριθμός των αιχμαλώτων ήταν σχεδόν διπλάσιος: 60.000. Λίγους μήνες αργότερα, το Υπουργείο Στρατιωτικών ανακοίνωσε ότι από την αρχική δύναμη της Στρατιάς Μικράς Ασίας έλειπαν 2.521 αξιωματικοί και 54.000 στρατιώτες. Δεν μπορούσε όμως να προσδιορίσει με ακρίβεια πόσοι από αυτούς ήταν νεκροί, πόσοι αγνοούμενοι και πόσοι αιχμάλωτοι…
Οι τουρκικές Αρχές, τον Οκτώβριο του 1922 έκαναν λόγο για 34.050 αιχμαλώτους πολέμου. Μετά τις διαμαρτυρίες και τις καταγγελίες για εξόντωση των Ελλήνων αιχμαλώτων, οι Τούρκοι μείωσαν τεχνηέντως τον αριθμό τους σε 17.000! Πιο αξιόπιστα στοιχεία προκύπτουν από τους επαναπατρισμούς Ελλήνων το 1923-1924. Οι Τούρκοι δεν κατέγραψαν αμέσως όλους τους Έλληνες αιχμαλώτους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, όταν μερικούς μήνες αργότερα έδωσαν τα σχετικά στοιχεία, να έχουν εξοντώσει χιλιάδες από αυτούς. Οι μη καταγεγραμμένοι αιχμάλωτοι πολέμου θεωρούνταν αγνοούμενοι και συνεπώς δεν ενέπιπταν στους κανόνες του ανθρωπιστικού Δικαίου της εποχής για τους αιχμαλώτους πολέμου.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τον Οκτώβριο του 1922, οι αιχμάλωτοι Έλληνες αξιωματικοί ήταν 2.050. Οι επίσημες ελληνικές Αρχές ανέφεραν ότι οι αιχμάλωτοι ήταν 2.541. Ως τον Σεπτέμβριο του 1923 επαναπατρίστηκαν 845 αξιωματικοί στην Ελλάδα (ανάμεσά τους και 18 γιατροί). Δύο ακόμα επέστρεψαν στις 20 Φεβρουαρίου 1924, συνεπώς ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων αξιωματικών που επαναπατρίστηκαν ήταν 847, σύμφωνα με έγγραφο της Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής Πληθυσμών. Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας τους απεβίωσαν 1.203 Έλληνες αξιωματικοί (κατά την τουρκική εκδοχή) ή 1.674 (κατά την ελληνική εκδοχή). Η απόκλιση που παρουσιάζεται ανάμεσα στις ελληνικές και τις τουρκικές πηγές (469 αξιωματικοί) έχει να κάνει είτε με Έλληνες αξιωματικούς που σκοτώθηκαν στη διάρκεια των επιχειρήσεων είτε εκτελέστηκαν εν ψυχρώ από τους Τούρκους λίγους μήνες μετά τη σύλληψή τους και πριν χαρακτηριστούν αιχμάλωτοι πολέμου.
Επιπλέον, μεταξύ Φεβρουαρίου-Απριλίου 1924 επαναπατρίστηκαν 2.009 αιχμάλωτοι, 350 από τους οποίους ήταν οπλίτες και 1.659 πολιτικοί όμηροι. Υπήρχαν όμως και κάποιοι Έλληνες που κατάφεραν να δραπετεύσουν από τα τουρκικά κολαστήρια, προς τη Συρία και επαναπατρίστηκαν. Αυτοί ήταν συνολικά 90, που διέφυγαν τον Ιούλιο του 1923 (32 άτομα), τον Οκτώβριο του 1923 (11 άτομα) και το Δεκέμβριο του 1923 (47 άτομα). Συνολικά, επρόκειτο δηλαδή για 90 Έλληνες αιχμαλώτους που επέστρεψαν στη χώρα μας. Για να μην κουράζουμε με περισσότερους αριθμούς, αναφέρουμε μόνο ότι σύμφωνα με έκθεση της Επιτροπής Ανταλλαγής του ΔΕΣ και ελληνικές πηγές, το 1923 και 1924 επέστρεψαν στη χώρα μας 847 αξιωματικοί και 15.214 οπλίτες, ανάμεσα στους οποίους ήταν και οι 90 που δραπέτευσαν.
Συνολικά, η θνησιμότητα στους Έλληνες αιχμαλώτους πολέμου, με βάση τα αρχικά στοιχεία των Τούρκων, ήταν 53% συνολικά, στους δε αξιωματικούς, 58%! Τα ποσοστά αυτά ξεπερνούν κάθε γνωστό ποσοστό αιχμαλωσίας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μια από τις γνωστές περιπτώσεις είναι αυτή της παράδοσης των Βρετανών στους Τούρκους, μετά την ήττα τους στο Κουτ-αλ-Αμάρα. Εκεί το ποσοστό θνησιμότητας έφτασε το 35,7%. Να σημειώσουμε τέλος, ότι ανάμεσα σε όσους συλλαμβάνονταν ήταν πολλοί Έλληνες Μικρασιάτες, που εκτελούνταν αμέσως και κάποιοι λίγοι, βουλγαρόφωνοι Έλληνες, οι οποίοι μετά τη σύλληψή τους μεταφέρθηκαν στη Βουλγαρία. Κλείνοντας, να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με την Ελληνική Διεύθυνση Στρατού, οι αγνοούμενοι ήταν 450 αξιωματικοί και 17.100 οπλίτες. Πάντως, υπάρχουν αναφορές για επιστροφή Ελλήνων στρατιωτών από τη Μικρά Ασία ως και το 1931, ενώ κάποιοι ανεβάζουν τον συνολικό αριθμό των αγνοουμένων σε 40.000.
Κτηνωδίες Τούρκων σε βάρος Ελλήνων αιχμαλώτων: πεθαίνοντας στα βάθη της Ανατολίας
Μετά την τουρκική αντεπίθεση της 13ης Αυγούστου 1922 και ενώ ο Ελληνικός Στρατός υποχωρούσε άτακτα και ασύντακτα, περισσότεροι από 34.000 Έλληνες αξιωματικοί και οπλίτες που συνελήφθησαν ή παραδόθηκαν στον εχθρό οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η αιχμαλωσία αυτή μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους. Στην πρώτη σημειώθηκαν ομαδικές εκτελέσεις και βιαιότητες από Τούρκους στρατιώτες, δολοφονίες και λιντσαρίσματα από άμαχους τουρκικούς πληθυσμούς, μαζικοί θάνατοι αιχμαλώτων από επιδημίες, ασθένειες, κακουχίες και ελλείψεις σε τρόφιμα, νερό κ.ά. Αυτή είχε διάρκεια τουλάχιστον 6-8 εβδομάδων και σχετίζεται άμεσα με τις πολύωρες πεζοπορίες των αιχμαλώτων προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου θα παρέμεναν.
Στο διάστημα αυτό, τα ποσοστά θνησιμότητας των Ελλήνων αιχμαλώτων πολέμου ήταν 30% – 50%. Ονομάστηκε απ’ όσους τη βίωσαν, αλλά και από τη Διεθνή Επιτροπή που συγκρότησε το 1923 ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός «ερυθρός θάνατος». Η επόμενη χρονική περίοδος, που είχε μέγιστη διάρκεια, για κάποιους αιχμαλώτους από τον Νοέμβριο του 1922 και ως τον Απρίλιο του 1924, σχετίστηκε με τη βραδεία εξόντωση των αιχμαλώτων. Ονομάστηκε «λευκός θάνατος» και τα ποσοστά θνησιμότητας εξακολουθούσαν να είναι υψηλά.
Οι Έλληνες τραυματίες, που δεν μπορούσαν να αφεθούν από τους συναδέλφους τους σε ασφαλές μέρος αφέθηκαν στις τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις που όφειλαν να τους παράσχουν άμεσα ιατροφαρμακευτική βοήθεια και στη συνέχεια να τους οδηγήσουν σε νοσοκομεία, στρατόπεδα συγκεντρώσεως ή και να τους βοηθήσουν να επαναπατριστούν. Δυστυχώς, οι περισσότεροι από τους τραυματίες εκτελέστηκαν εν ψυχρώ από τους Τούρκους. Ο στρατιώτης Κων/νος Πολίτης ήταν ένας από τους αιχμαλώτους που επέστρεψαν στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1924. Στο βιβλίο του «Μικρά Ασία» περιγράφει συγκλονιστικά γεγονότα: «Έξω όμως τα πτώματα ήταν πολλά και πολλοί τραυματίες βογκούσαν και ζητούσαν βοήθεια. Πώς όμως να τους βοηθήσεις, με τι τρόπο; Όσοι φώναζαν, τους έμπηγαν (οι Τούρκοι στρατιώτες) το μαχαίρι στον λαιμό και τελείωναν». Όποιοι Έλληνες συλλαμβάνονταν δεν ήταν βέβαιο ότι θα μεταφερθούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Εμμανουήλ Κελαϊδής (μετέπειτα Πτέραρχος και Αρχηγός της Αεροπορίας, στην οποία μετατάχθηκε όταν επέστρεψε στην Ελλάδα) πολέμησε σαν οπλίτης του 7ου Συντάγματος Πεζικού της IV Μεραρχίας. Σύμφωνα με αυτόν, στην περιοχή του Ουτς Σεράι: «Μετά την μάχην ευρέθημεν προ του εξής φρικιαστικού θεάματος: 15-20 στρατιώται οι οποίοι είχαν συλληφθεί αιχμάλωτοι, είχον τεθεί σε σειρά, γυμνοί και με κομμένα τα γεννητικά τους όργανα». Στις φρικαλεότητες αυτές, εκτός από τους Τούρκους στρατιώτες συμμετείχαν, ίσως και σε μεγαλύτερο βαθμό, οι τσέτες, άτακτες τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις, που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην τουρκική νίκη.
Σχετικά με τη συμπεριφορά των Τούρκων απέναντι στους Έλληνες τραυματίες, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν όσα γράφει ο Συνταγματάρχης Παναγιωτάκος σε «Έκθεση Πεπραγμένων» για επιχειρήσεις των Ελλήνων εναντίον των τσετών τον Απρίλιο του 1922: «Ούτω καθ’ όλον σχεδόν το μήκος της στενωπού υπήρχον πτώματα Στρατιωτών μας. Πάντα ήταν άταφα, τελείως απογυμνωμένα. Πάντα σχεδόν έφερον απανθρώπους κακώσεις, αποτμήσεις (κοψίματα) γεννητικών οργάνων, του οπισθίου μέρους του Σώματος, χειρών, εξορυγμένους (βγαλμένους) οφθαλμούς, τραύματα δια μαχαιρών και πελέκεων, τινά έφερον δεδεμένους τους δύο πόδας. Προφανώς ούτοι, τραυματίαι όντες υπεβλήθησαν εις ακατονόμαστους βασάνους. Εις υπόγειον οικίας του χωρίου Σούλια ευρέθησαν δύο πτώματα Στρατιωτών μας κρεουργημένα. Ούτοι πιθανώς ελαφρώς τραυματίαι εκ του αποσπάσματος του Ανθ/γού Κυρκίδου κατέφυγον εκεί, όπως διασωθώσιν και κατεκρεουργήθησαν υπό των κατοίκων. Επίσης ανευρέθησαν είδη ιματισμού αξιωματικών και οπλιτών προερχόμενα εκ σκυλεύσεως των νεκρών» (ΔΙΣ, «Μικρασιατική Εκστρατεία Φ. 256 – Α – 1, φ. 90-91).
Μετά την καταστροφική μάχη του Αλή Βεράν (17/8/1922) όσοι Έλληνες στρατιώτες τραυματίστηκαν και δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν τους συστρατιώτες τους που προχωρούσαν παρέμειναν στην ομώνυμη κοιλάδα όπου και σκοτώθηκαν από τους Τούρκους. Ο Δημήτριος Καρυοφυλλάκης, που καταγόταν από την Ανατολική Θράκη στα «Απομνημονεύματα αιχμαλωσίας» γράφει: «Ούτε ένας τραυματίας δεν γλίτωσε από την κοιλάδα του Αλή Βεράν για αιχμαλωσία». Ο τουρκομαθής Καρυοφυλλάκης αιχμαλωτίστηκε, γλίτωσε τέσσερις φορές την εκτέλεση και σώθηκε χάρη σε έναν Τούρκο Λοχία. Αυτός, πληροφορήθηκε ότι ο αδελφός του που είχε αιχμαλωτιστεί βρισκόταν στην Ελλάδα και οι συνθήκες διαβίωσής του ήταν πολύ καλές και θέλησε να «ευεργετήσει» ένα Έλληνα. Αυτός ήταν ο Καρυοφυλλάκης που δηλώθηκε από τον Λοχία, ως «Τούρκος τραυματίας». Ο Καρυοφυλλάκης είχε τη δυνατότητα έτσι να γίνει μάρτυρας πολλών εγκλημάτων των Τούρκων. Έτσι είδε το τραγικό τέλος των τραυματιών της ΙΧ Μεραρχίας που είχαν εγκαταλειφθεί στα χειρουργεία της.
Οι Τούρκοι, αφού τους σκότωσαν, τους πέταξαν σε μια χαράδρα! Γράφει χαρακτηριστικά ο Καρυοφυλλάκης: «Με είχαν τραβήξει κοντά σε μια χαράδρα που ήταν γεμάτη από σκοτωμένους (εκ των υστέρων βέβαια) τραυματίες δικούς μας… Τους είχαν σκοτώσει όλους και τους είχαν πετάξει μέσα στη χαράδρα που έσυραν και μένα για να με πετάξουν σκοτωμένο ή και ζωντανό ακόμα. Ανάμεσα στα πτώματα των σκοτωμένων ακούγονταν μερικά αδύνατα βογγητά». Αργότερα, ο Καρυοφυλλάκης, που πλέον νοσηλευόταν σε νοσοκομείο με Τούρκους τραυματίες έγινε μάρτυρας πολλών σφαγών Ελλήνων από απλούς πολίτες: «Έμεινα κόκαλο. Είδα να φέρνουν τρεις τραυματίες δικούς μας και να είναι παρατεταγμένη η νεολαία του χωριού με τσεκούρια και με μαχαίρια. Κατάλαβα τι επρόκειτο να γίνει και έκλεισα τα μάτια μου από τη φρίκη. Τους κάμανε κιμά. Χτυπούσαν με τόση λύσσα που δεν μπορώ να την περιγράψω». Δ. Καρυοφυλλάκης, «Απομνημονεύματα αιχμαλωσίας», ό,π, σ.25.
Ο γιατρός Πέτρος Αποστολίδης από τα Ζαγοροχώρια (1896-1988) που αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους στο Αφιόν Καραχισάρ και για ένα χρόνο (επαναπατρίστηκε το 1923) ήταν γιατρός Ελλήνων τραυματιών σε διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης γράφει στο βιβλίο του «Όσα θυμάμαι»: «Στην καταραμένη αυτή χαράδρα (Αλή Βεράν ή χαράδρα του Τσάλκιοϊ), μέσα στα νοσοκομειακά αυτοκίνητα βρίσκονταν, λέγαν, 4.000 τραυματίες. Αυτοκίνητα και τραυματίες έμειναν όλοι εκεί, καθώς και όλοι οι τραυματίες της μάχης – βομβαρδισμού! Τι απέγιναν όλοι αυτοί; – Από Τούρκους άκουσαν μερικοί αιχμάλωτοι ότι αφού φύγαμε εμείς, τους συγκέντρωσαν όλους σε ένα ρέμα, τους περιέλουσαν με βενζίνα και τους έκαψαν ζωντανούς. Είναι αλήθεια; Δεν μπορώ να ξέρω. Δεν μπορώ να το ξέρω, ούτε το αποκλείω, με τον φανατισμό και την αγριότητα που είχαν. Το γεγονός είναι ότι όλους τους σκότωσαν: Πώς; Ένας Θεός ξέρει. Πάντως εγώ τον ένα χρόνο που έμεινα σαν γιατρός των αιχμαλώτων και όχι σε ένα μέρος αλλά κατά διαστήματα από τη Φιλαδέλφεια (Αλά Σεχίρ) μέχρι και το Αφιόν (Καραχισάρ) δεν συνάντησα κανέναν».
Ανάλογες πληροφορίες έδωσαν στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας αξιωματικοί που επαναπατρίστηκαν. Ενδεικτικά, ο Υπολοχαγός (ΠΒ) Δημήτριος Σβάρνας, που αιχμαλωτίστηκε με την ομάδα του Στρατηγού Τρικούπη κατέθεσε ότι όσοι τραυματίστηκαν στη μάχη του Αλή Βεράν σφαγιάστηκαν από Τούρκους χωρικούς: «… έτι δε και απανθρωπότερον, κατά εκατοντάδες εγκατελήφθησαν οι τραυματίες οίτινες και κατεσφάγησαν υπό των χωρικών καθ’ ην όλα τα κτήνη των πεδινών Πυροβολαρχιών και λοιπών σχηματισμών ήσαν υπεραρκετά όπως μεταφερθώσιν ούτοι» (ΔΙΣ, «Μικρασιατική Εκστρατεία, φ. 361-Γ-2, φ. 51). Ο έφεδρος ιατρός Γ. Ανδρέου της ΧΙ ΜΠ που παρέμεινε, μετά την αιχμαλωσία του, στα Μουδανιά για να περιθάλψει Έλληνες και Τούρκους τραυματίες είπε: «… οι διακομισθέντες εκ σταθμού Μουδανιών εις Προύσαν τραυματίαι εληστεύθησαν και πολλοί θανατώθησαν καθ’ οδόν». Κάποιες μαρτυρίες αυξάνουν τον αριθμό των εκτελεσθέντων: «Εξ όσων αντελήφθην και εξ όσων ήκουσα μετά την παύσιν του πυρός και κατά την ώρα της αιχμαλωσίας της (ΧΙ, Ενδεκάτης δηλαδή) Μεραρχίας εσφάγησαν περί των 1.500 εκ. των οπλιτών μας» (ΔΙΣ, «Μικρασιατική Εκστρατεία», φ. 361-Γ-2, φ. 97). Τέλος, ο έφεδρος ιατρός Περικλής Ζήκας της ίδιας Μεραρχίας κατέθεσε ότι όταν την επόμενη της παράδοσής της πήγε στο πεδίο της μάχης για την περισυλλογή τραυματιών, δεν βρήκε κανέναν ζωντανό, με τους περισσότερους νεκρούς να φέρουν τραύματα από ξιφολόγχη…
Επίλογος
Όσα υπέστησαν οι Έλληνες αιχμάλωτοι στρατιωτικοί στη Μικρά Ασία είναι απίστευτα. Εκτός από όσα αναφέραμε παραπάνω έγιναν τεμαχισμοί με πριόνια, θάψιμο ζωντανών, μαζικοί απαγχονισμοί, κατακρεούργηση με φαλτσέτες μέσα σε στάβλους, ακρωτηριασμοί με χασαπομάχαιρα και ύστερα κατανάλωση του κρέατος των Ελλήνων από Τούρκους χωρικούς, στην κρεαταγορά της Μαγνησίας(16 Νοεμβριου 1922), βιασμοί, θανατηφόρες ενέσεις, πλύσιμο αιχμαλώτων σε χαμάμ με θερμοκρασία 50 βαθμών Κελσίου και μετά έκθεσή τους σε θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν στο Μικρασιατικό υψίπεδο κ.ά.
Δυστυχώς, καμία ελληνική κυβέρνηση τα επόμενα χρόνια δεν ζήτησε εξηγήσεις και περισσότερα στοιχεία και αρκέστηκαν όλες στις εξηγήσεις των Τούρκων, ότι οι 96 αιχμάλωτοι που κατέφθασαν στην Ελλάδα στις αρχές του 1924 ήταν οι τελευταίοι…
Πηγή: ΝΙΚΟΣ Σ. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ – ΝΙΚΟΣ Φ. ΤΟΜΠΡΟΣ, «Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 1919-1924», ΜΙΝΩΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ, 2024.
Ευχαριστούμε θερμά τις εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ για την πολύτιμη βοήθειά τους.
