«Επέμβαση Βρετανών κόντρα στον Αττίλα 2; Μα είναι ηλίθιοι»: Νέα ντοκουμέντα δείχνουν τον σκοτεινό ρόλο του Κίσινγκερ στην Κύπρο

Τα μηνύματα που λαμβάνει το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ήδη από τα τέλη Ιουλίου για επικείμενη δεύτερη τουρκική εισβολή στην Κύπρο είναι πολλά και η τουρκική ηγεσία φέρεται να είχε γνωστοποιήσει τις προθέσεις της στην Ουάσινγκτον. Ο Χένρι Κίσινγκερ ωμά στις 10 Αυγούστου 1974 σε τηλεφωνική επικοινωνία του με τον πρόεδρο Τζέραλντ Φορντ δηλώνει ότι οι Τούρκοι θέλουν «γρήγορο αποτέλεσμα για τη διχοτόμηση του νησιού» και αφού «έχουν το 15% του νησιού θέλουν να αρπάξουν μέχρι το 30%».

Ωστόσο, η πιο απροκάλυπτη ομολογία του Κίσινγκερ αποτυπώνεται στα πρακτικά της συνάντησης που είχε στις 13 Αυγούστου 1974 με τον πρόεδρο Φορντ. Λίγες μόνο ώρες πριν από την εκδήλωση της δεύτερης εισβολής και ενώ έχει ενημερωθεί και από την Αγκυρα ότι θα επιδιωχθεί η κατάληψη και κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού (ο Μπουλέντ Ετσεβίτ, σύμφωνα με τον Κίσινγκερ, είχε παρουσιάσει χάρτη με τις απώτατες επιδιώξεις του) ο Κίσινγκερ απροκάλυπτα δηλώνει ότι «δεν υπάρχει κανένας λόγος για την Αμερική για τον οποίο οι Τούρκοι δεν πρέπει να έχουν το 1/3 της Κύπρου» και συγχρόνως ότι, εάν η Ελλάδα και η Τουρκία έφταναν σε σύγκρουση, τότε οι ΗΠΑ θα στήριζαν την Τουρκία, που είναι πιο σημαντική.

Τα μηνύματα για τον σχεδιασμό της δεύτερης εισβολής φτάνουν από πολλές πλευρές στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αλλά ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας αποφεύγει κάθε ουσιαστική και αποφασιστική παρέμβαση αφήνοντας την κατάσταση να εξελιχθεί όπως μεθόδευε η Τουρκία. Στις 9 Αυγούστου ενημερώνεται το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι στη Γενεύη ο Βρετανός ΥΠΕΞ Τζέιμς Κάλαχαν πληροφόρησε τον Αμερικανό απεσταλμένο για τις συνομιλίες Aρθουρ Χάρτμαν, βοηθό υπουργό Εξωτερικών, ότι οι βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών πιστεύουν ότι η Τουρκία θα ξεκινήσει δεύτερη εισβολή στις 20 Αυγούστου με συγκεκριμένους στόχους: την κατάληψη όλων των εδαφών βόρεια της γραμμής, ανατολικά της Μόρφου, μέσω Λευκωσίας έως την Αμμόχωστο. Οι Βρετανοί προκειμένου να αποτραπεί η δεύτερη εισβολή έχουν απειλήσει ακόμη και με στρατιωτική δράση εναντίον της Τουρκίας. «Αυτό είναι το πιο ηλίθιο πράγμα που έχω ακούσει», είναι το σχόλιο του Κίσινγκερ, που απλώς περιμένει να ολοκληρωθεί το τουρκικό σχέδιο για την κατάληψη και κατοχή του 27% της Κύπρου…

1/ Πληροφορίες για «Αττίλα ΙΙ»

125. Telegram From the Mission in Geneva to the Department of State. Geneva, August 9, 1974, 1750Z.

Για τον Σίσκο από τον Χάρτμαν. Θέμα: Βρετανική έκθεση πληροφοριών.

Αμέσως μετά από μακρά συνεδρίαση με τον Κάλαχαν σήμερα το απόγευμα κλήθηκα πίσω στο γραφείο του για να διαβάσει αυτό που ο Κάλαχαν ανέφερε ως ανησυχητική έκθεση πληροφοριών. Νόμιζε ότι οι άνθρωποί μας είχαν πρόσβαση στην ίδια έκθεση με ημερομηνία 9 Αυγούστου (λιγότερο από 1 γραμμή δεν αποχαρακτηρίστηκε).

Η αναφορά είναι οι πληροφορίες που λαμβάνονται εν αγνοία της πηγής (λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένο). Αναφέρει ότι ο τουρκικός στρατός σχεδιάζει να ξεκινήσει μια άλλη στρατιωτική επιχείρηση στις 20 Αυγούστου, σχεδιασμένη για να καταλάβει όλες τις περιοχές πάνω από τη γραμμή που χαράσσεται πέντε μίλια ανατολικά της Μόρφου μέσω της Λευκωσίας και μέχρι την Αμμόχωστο.

Το σχέδιο είναι να ολοκληρωθεί η επιχείρηση σε 18 ώρες χρησιμοποιώντας κυρίως στοιχεία της 39ης Μεραρχίας Πεζικού. Μονάδες αλεξιπτωτιστών λέγεται ότι έχουν ήδη αποσυρθεί από το νησί για χρήση σε αυτή τη δεύτερη φάση της επιχείρησης. Η έκθεση περιγράφει επίσης μια τρίτη φάση, εάν οι τουρκικές απαιτήσεις δεν ικανοποιηθούν μετά τη φάση ΙΙ, η οποία περιλαμβάνει γραμμή από Κουτραφά, Λεύκα προς Κόριννα. Το αεροδρόμιο στην Αγίρδα είναι, λέγεται, σε κατάσταση να υποδεχθεί αεροσκάφη Dakota.

Ο Κάλαχαν είναι έτοιμος να πιστέψει ότι οι Τούρκοι είναι ικανοί γι’ αυτό το είδος διπροσωπίας. Ο Γκιουνές (σ.σ.: Τούρκος ΥΠΕΞ) τον είχε διαβεβαιώσει, όπως και εμένα, σήμερα το πρωί ότι οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις δεν έχουν καμία πρόθεση να διευρύνουν τις εδαφικές κατακτήσεις.

(Ο Μακόμπερ [σ.σ.: Αμερικανός πρεσβευτής στην Αγκυρα] ανέφερε στο τηλεγράφημα 6403 από την Αγκυρα, στις 9 Αυγούστου, ότι η Τουρκία θα μπορούσε να προβεί σε στρατιωτική κίνηση σε περίπτωση που δεν επιτύχει αποδεκτή λύση στις συνομιλίες της Γενεύης, που ξεκίνησαν στις 8 Αυγούστου.)

Ωστόσο, ο Γκιουνές είχε προφανώς υπαινιχθεί με πλάγιο τρόπο, όπως είχε μαζί μου, την πιθανότητα ότι περαιτέρω στρατιωτική δράση ενδέχεται να απαιτηθεί, εάν οι στόχοι της Τουρκίας δεν επιτευχθούν με διπλωματικά μέσα. Αν και δεν επιθυμεί να αποκλείσει οριστικά αυτό το ενδεχόμενο, είπα ότι είχαμε αρκετές πληροφορίες πρόσφατα, μεταξύ των οποίων μια προφανή αεροπορική κινητοποίηση που μας είχε αναγκάσει να πάμε στο υπουργείο Αμυνας δύο φορές τις τελευταίες ημέρες. Μας είχαν διαβεβαιώσει ότι «τίποτα δεν ήταν σε εξέλιξη». Ο Κάλαχαν άρχισε αμέσως να ζωγραφίζει το πλαίσιο μιας βρετανικής αντίδρασης σε αυτό το ενδεχόμενο, συμπεριλαμβανομένης μιας αντίδρασης του βρετανικού στρατού. Είπε ότι θα είχε σταθερή υποστήριξη γι’ αυτό, διότι ήταν αδιανόητο να υπάρχει οποιαδήποτε πιθανή δικαιολογία για την τουρκική δράση και τέλος πάντων «στον Γουίλσον άρεσε να παίζει με στρατιώτες». Πριν προλάβει να επεξεργαστεί άλλη δίκαιη αγανάκτηση, εγώ πρότεινα ότι το πρώτο βήμα ήταν να λάβουμε την καλύτερη εκτίμηση από τις υπηρεσίες πληροφοριών μας.

Του υποσχέθηκα ότι θα ζητήσω μια τέτοια αξιολόγηση και θα του υποβάλω έκθεση αύριο. Επίσης, ανέφερε ότι, φυσικά, γνωρίζαμε ότι μια σειρά από απρόοπτα σχέδια υπήρχε πάντα στα αρχεία του τουρκικού στρατού. Στην πραγματικότητα, ορισμένα από αυτά τα σχέδια φαίνεται να έχουν εμφανιστεί σε ρεπορτάζ εφημερίδων τις τελευταίες ημέρες στην Αγκυρα και ήταν τουλάχιστον πιθανό ότι η αεροπορική κινητοποίηση και διαρροές των περαιτέρω προθέσεων αντιπροσώπευαν την προσπάθεια των Τούρκων για ψυχολογικό πόλεμο. Θα εκτιμούσα την ταχύτερη αξιολόγηση της Ουάσινγκτον, μετά την παρούσα έκθεση προφανώς θα χρωματίσει τη στάση του Κάλαχαν στις κρίσιμες ώρες των διαπραγματεύσεων αυτό το Σαββατοκύριακο.

2/ To τηλεφώνημα Κίσινγκερ σε Φορντ

127. Transcript of Telephone Conversation Between President Ford and Secretary of State Kissinger
Washington, August 10, 1974, 3:40 p.m.

Φ.: Ναι, Χένρι.
Κ.: Κύριε πρόεδρε, λυπάμαι που σας ενοχλώ.

Φ.: Εντάξει.
Κ.: Εχουμε κάποιες εξελίξεις στην Κύπρο. Μέχρι να ξέρω πώς θέλετε να το αντιμετωπίσετε σκέφτηκα ότι πρέπει να ελέγξω μαζί σας μερικές από αυτές τις ενέργειες. Γνωρίζετε ότι οι Ελληνες και οι Τούρκοι συναντιούνται κάτω από τη βρετανική προεδρία στη Γενεύη και έχουμε έναν βοηθό υπουργό εκεί για να είναι γενικά χρήσιμος.

Φ.: Τον Σίσκο;
Κ. Οχι. Τον Αρτ Χάρτμαν. Ο Βρετανός υπουργός εκπροσωπεί μια κυβέρνηση που θα πρέπει να αντιμετωπίσει εκλογές, οπότε αναζητούν μια γρήγορη επιτυχία και είναι λίγο σαν ταύρος σε κατάστημα πορσελάνης. Ο Κάλαχαν δεν είναι πολύ έμπειρος. Οι Τούρκοι θέλουν ένα γρήγορο αποτέλεσμα που θα οδηγήσει στη διχοτόμηση του νησιού σε ελληνικό και τουρκικό τμήμα με ένα είδος γενικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης, η οποία όμως θα ήταν πολύ αδύναμη. Εχουν περίπου 15% του νησιού και θέλουν 30%. Μπορεί να προσπαθήσουν να το αρπάξουν. Εγώ έχω μιλήσει με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας. Ηταν μαθητής μου και του είπα ότι δεν μπορούσαμε -πραγματικά τις πρώτες 48 ώρες της θητείας σας – να είστε πολύ χαλαρός σχετικά με τη μονομερή στρατιωτική δράση.

Φ.: Σίγουρα δεν μπορούμε.
Κ.: Αν συμβεί αυτό, ίσως χρειαστεί να διαχωρίσουμε τη θέση μας από αυτό που προσπαθήσαμε να αποφύγουμε. Ο κίνδυνός μας στην Τουρκία και γιατί πρέπει να ελιχθούμε προσεχτικά. Μπορεί να γίνουν πολύ εθνικιστές και οι Ρώσοι προσπαθούν να το εκμεταλλευτούν αυτό, αλλά δεν μπορούμε να τους αφήσουμε να ενεργήσουν μονομερώς. Γράφω ένα γράμμα στον Ετσεβίτ. Εχει υποσχεθεί να καθυστερήσει για 24 ώρες. Γράφω στον Ετσεβίτ εκ μέρους μου, περιγράφοντας πού βλέπω τις διαπραγματεύσεις να βρίσκονται. Οι Τούρκοι προτείνουν δύο περιοχές, μία τουρκική και μία ελληνική. Νομίζω ότι οι Ελληνες μπορούμε να τους σπρώξουμε σε μια θέση όπου θα τους έκανε να είναι πρόθυμοι να δεχτούν δύο ή τρεις αυτόνομες τουρκικές περιοχές, αλλά όχι μια συνεχόμενη περιοχή. Αυτό θα απέτρεπε τη μεταφορά πληθυσμού.

Φ.: Σωστά.
Κ.: Αυτό θα μας έδινε την ευκαιρία να καθυστερήσουμε τις στρατιωτικές ενέργειες για μεγάλο χρονικό διάστημα αρκετά για να λειτουργήσουμε σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών για να δούμε αν μπορούμε να πετύχουμε έναν συμβιβασμό.

Φ.: Νομίζετε ότι η επιστολή προς τον Ετσεβίτ αρχικά θα σταματήσει οποιαδήποτε στρατιωτική δράση και δεύτερον ίσως να οδηγήσει σε κάποια τροποποίηση των απαιτήσεών τους;
Κ.: Σωστά. Οι Βρετανοί υποστηρίζουν πλήρως τους Ελληνες αυτή τη στιγμή και απειλούν ακόμη και με στρατιωτική δράση κατά των Τούρκων, η οποία είναι ένα από τα πιο ηλίθια πράγματα που έχω ακούσει. Το μόνο που έχουν εκεί στην Κύπρο είναι μερικά Phantoms και 1.000 στρατιώτες. Είναι καθαρά πολιτικό το πράγμα. Θα μπορούσαν να μην το τραβήξουν. Θέλουν να ξεκινήσουν μια κρίση και εμείς τότε θα πρέπει να τη λύσουμε και αυτοί θα προσπαθήσουν να το καρπωθούν.

Φ.: Γιατί δεν προχωράτε. Θα είμαι εδώ στην Ουάσινγκτον όλο το Σαββατοκύριακο. Μου φαίνεται λογικό και βασίζομαι στην ορθή κρίση σας.
Κ.: Σωστά, κύριε πρόεδρε. Αν συμβεί κάτι, θα σας καλέσω. Θα το κάνω. Δεν θα σας ενοχλήσω για κάθε κίνηση τακτικής.

Φ.: Τη γενική ιδέα την εγκρίνω.
Κ.: Είναι να πάρουμε μια θέση που είναι μεταξύ των Βρετανών και της ελληνικής θέσης και αυτής της Τουρκίας ώστε να μπορέσουμε να βελτιώσουμε την τουρκική απαίτηση αλλά να μην αφήσουμε και τους Τούρκους να ισχυριστούν ότι είμαστε εμείς που τους ακυρώνουμε και ταυτόχρονα να είμαστε σκληροί απέναντι σε μονομερείς τουρκικές κινήσεις.

Φ.: Και ηρεμήστε λίγο τους Βρετανούς φίλους μας.
Κ.: Ναι. Θα στείλουμε ένα μήνυμα στον Κάλαχαν.

Φ.: Ακούγεται λογικό σε μένα.

Την επόμενη μέρα ξεκινά ο «Αττίλας ΙΙ», που οδήγησε στην κατάληψη και συνεχιζόμενη μέχρι σήμερα τουρκική κατοχή του 36% της Κύπρου.

3/«Η Τουρκία είναι πιο σημαντική»

129. Memorandum of Conversation Washington, August 13, 1974, 9 a.m.
PARTICIPANTS
* President Ford
* Dr. Henry A. Kissinger, Secretary of State and Assistant to the President for National Security Affairs
* Major General Brent Scowcroft, Deputy Assistant to the President for National Security Affairs

Κίσινγκερ: Το πρόβλημα στη Γενεύη είναι ότι οι Τούρκοι βλέπουν ότι όσο περισσότερο παρατείνονται οι διαπραγματεύσεις τόσο πιο δύσκολη γίνεται η μονομερής στρατιωτική κίνηση. Οι Ελληνες χρονοτριβούν – θέλουν να πάνε πίσω για 36 ώρες και μετά να συνεχίσουν τις συζητήσεις. Οι Τούρκοι μέχρι στιγμής έχουν αρνηθεί να χορηγήσουν παράταση 36 ωρών, διότι θα καθιστούσε πολύ πιο δύσκολη την ανάληψη μονομερούς δράσης.

Πρόεδρος: Τι θα κάναμε αν μετακινούνταν οι Τούρκοι;
Κίσινγκερ: Θα πρέπει να τους καταψηφίσουμε στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Θα είχαμε τη δύναμη για να εμποδίσουμε τους Ελληνες να πάνε στον πόλεμο. Οι Τούρκοι αυτή τη στιγμή είναι εξαιρετικά εθνικιστές. Για μερικά χρόνια πριν, η τουρκική τακτική ήταν σωστή – αρπάζουν ό,τι θέλουν και στη συνέχεια διαπραγματεύονται με βάση την κατοχή. Αλλά αν οι Τούρκοι ξεφύγουν στην Κύπρο, οι Ελληνες θα μπορούσαν να ξεκολλήσουν. Ασφαλώς δεν θέλουμε έναν πόλεμο μεταξύ των δύο, αλλά αν φτάσουμε σε αυτό, η Τουρκία είναι πιο σημαντική για εμάς και έχει μια πολιτική δομή που θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν Καντάφι.
Κίσινγκερ: Προσπαθούμε να διασώσουμε την κατάσταση στην Κύπρο αφού βγήκε εκτός ελέγχου. Οι Βρετανοί τα έχουν κάνει θάλασσα. Εάν οι Τούρκοι κινηθούν για να πάρουν αυτό που θέλουν, θα καταδικαστούν στο Συμβούλιο Ασφαλείας και η Σοβιετική Ενωση θα τους χτυπήσει στο κεφάλι με αυτό. Ορισμένοι από τους συναδέλφους μου θέλουν να διακόψουν τη βοήθεια προς την Τουρκία – αυτό θα ήταν καταστροφή. Δεν υπάρχει κανένας λόγος για την Αμερική για τον οποίο οι Τούρκοι δεν πρέπει να έχουν το ένα τρίτο της Κύπρου.

Πρόεδρος: Η άλλη όψη του νομίσματος είναι ότι έχετε ήδη πολύ καλές σχέσεις με τον Ετσεβίτ και θα υπήρχε λιγότερη ζημιά για εμένα.
Κίσινγκερ: Ας περιμένουμε λίγο. Αν βγούμε από το Κυπριακό, θα έχουμε μεγαλύτερη μόχλευση. Οι Τούρκοι δεν μπορούν να επικεντρωθούν σε αυτό τώρα ούτως ή άλλως.

Πρόεδρος: Ναι. Ας περιμένουμε λίγο.
(Το τηλεγράφημα αυτό δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στις 30/8/2018 στην ιστοσελιδα hellasjournal.com)

Ειδήσεις σήμερα: