Με αφορμή τον θάνατο την περασμένη εβδομάδα δύο Ελληνίδων στην Κωνσταντινούπολη, έρχονται στην επιφάνεια ιστορίες Ελληνίδων που έγραψαν τη δική τους ιστορία
Είναι οι πρώτες μέρες του χρόνου. Στη μέση της γέφυρας του Βοσπόρου, το κόκκινο αυτοκίνητο που οδηγεί η νεαρή ελληνικής καταγωγής Κωνσταντινουπολίτισσα προσκρούει με βία στα κιγκλιδώματά της. Η νεαρή ανοίγει την πόρτα, κάνει μερικά βήματα και βουτάει στα παγωμένα νερά του Βοσπόρου. Σχεδόν μέχρι να βρεθεί το άψυχο κορμί της στο Μπεσίκτας, μια άλλη Ελληνίδα της Πόλης βούταγε από την ταράτσα εμπορικού κέντρου της Κωνσταντινούπολης. Και ενώ οι δύο αυτοκτονίες έχουν συγκλονίσει την Oμογένεια της Πόλης, μια άλλη Ελληνίδα, 31 ετών, βρίσκεται σε ημιθανή κατάσταση δίπλα στον νεκρό Νορβηγό σύντροφό της, σε διαμέρισμα της συνοικίας του Γαλατά.
Τα τρία περίεργα περιστατικά που συνέβησαν απανωτά, μέσα σε λίγα μόλις 24ωρα, έχουν προκαλέσει καταιγισμό ερωτημάτων: Γιατί αυτοκτόνησαν οι δύο ομογενείς; Ποιο είναι το background των τριών υποθέσεων; Είναι τυχαίο ότι συνέβησαν τόσο κοντά χρονικά; Απαντήσεις σε όλα αυτά θα δοθούν -εξάλλου, ήδη έχει δοθεί το γενικό περίγραμμα κάθε υπόθεσης, ώστε να προκύψουν τα πρώτα συμπεράσματα- όμως, όπως και να ’χει, (και) αυτές οι Ελληνίδες της Πόλης, από τις λίγες εναπομείνασες σε αυτή, θα μείνουν στην Ιστορία, όπως έμειναν οι πολύκροτες ιστορίες πολλών άλλων Κωνσταντινουπολιτισσών.
Από την Πολυξένη Φωκά-Πιστικά, με την αμύθητη περιουσία που κατέληξε στο τουρκικό Δημόσιο, στη Λωξάντρα, την ιστορία της οποίας έφερε σε όλα τα σπίτια της Ελλάδας η εγγονή της Μαρία Ιορδανίδου, στην Αμαλία Φλέμινγκ και την Ελένη Χαλκούση, οι Πολίτισσες, οι Ρωμιές, όπως τις αποκαλούν οι Τούρκοι, ήταν, είναι και θα είναι διαφορετικές από τις άλλες. Λογικό είναι, λοιπόν, οι ιστορίες τους να συνεχίζουν να συγκλονίζουν μέχρι σήμερα…
Δύο αυτοκτονίες και ένας (παρ’ ολίγον) θάνατος
https://www.protothema.gr/stories/article/1458441/konstadinoupoli-oi-romies-pou-suglonisan-apo-tin-poluxeni-foka-pistika-sti-loxadra-kai-tin-amalia-fleming/
Τον χορό των περιστατικών που σόκαραν την Ομογένεια της Πόλης έκλεισε η 54χρονη Ελληνίδα επιχειρηματίας Ελένη Μπουλούντα, η οποία έκανε βουτιά στο κενό από οροφή εμπορικού κέντρου στην Κωνσταντινούπολη. Η 54χρονη, η οποία, σύμφωνα με πληροφορίες, ασκούσε επιχειρηματική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή, πήγε στο εμπορικό κέντρο στην περιοχή Εσενγιούρτ της Κωνσταντινούπολης, χωρίς τίποτα να δείχνει την πρόθεσή της.
Μάλιστα συμμετείχε σε ξενάγηση για δύο άτομα για μία με δύο ώρες στην περιοχή. Μετά το τέλος της, ανέβηκε από τη σκάλα της πυρασφάλειας στην ταράτσα του κτιρίου. Εκατσε εκεί μερικά δευτερόλεπτα και καθώς αυτόπτες μάρτυρες κατέγραφαν με την κάμερα του κινητού τους τι συνέβη και καλούσαν τις Αρχές, αυτή πήδηξε στο κενό. Τα συνεργεία έκτακτης ανάγκης που έσπευσαν στο σημείο δεν μπόρεσαν να κάνουν κάτι άλλο από το να διαπιστώσουν ότι είχε σκοτωθεί ακαριαία.
Και ενώ ένα πέπλο μυστηρίου συνεχίζει να καλύπτει τους λόγους για τους οποίους η 54χρονη Ελένη αυτοκτόνησε, έχει αρχίσει να ξεκαθαρίζει πολύ περισσότερο το τοπίο για την αυτοκτονία της νεαρής ομογενούς από τη Γέφυρα των Μαρτύρων της 15ης Ιουλίου στην Κωνσταντινούπολη. Και εκεί υπάρχει ανατριχιαστική καταγραφή από τις κάμερες ασφαλείας της γέφυρας – υλικό το οποίο οι τουρκικές αρχές δεν έδωσαν στη δημοσιότητα, σεβόμενες τη μνήμη της θανούσας. Σε αυτή την περίπτωση, ωστόσο, στον τουρκικό Τύπο διέρρευσαν πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες που την οδήγησαν στην αυτοκτονία.
Ο τουρκικός Τύπος αναφέρει ότι η Ελληνίδα, η οποία εργαζόταν σε περιοδικά της γείτονος, ενώ είχε εργαστεί για ένα διάστημα και στην εταιρεία του Ατζούν Ιλιτζαλί, φέρεται να είχε προσωπικές διαφορές με μια άλλη γυναίκα, τουρκικής καταγωγής. Η άλλη γυναίκα είχε καταθέσει μήνυση σε βάρος της, κατηγορώντας την ότι είχε στην κατοχή της προσωπικές φωτογραφίες της. Η υπόθεση εδώ περιπλέκεται, καθώς, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, όσο βρισκόταν σε εξέλιξη η δικαστική διαμάχη, σε αυτή ενεπλάκησαν οι συγγενείς της μηνύτριας, οι οποίοι την απείλησαν και την εξανάγκασαν να απομακρυνθεί από τον άνθρωπό τους.
Εκείνη μετά απ’ αυτή την εξέλιξη, έπεσε σε κατάθλιψη και, σύμφωνα με πρόσωπα από το περιβάλλον της τα οποία επικαλούνται οι συντάκτες των σχετικών δημοσιευμάτων, άλλαξε συμπεριφορά. «Από χαρούμενος άνθρωπος, έγινε μελαγχολική και κλείστηκε στον εαυτό της». Και καθώς φαίνεται, όταν επιχείρησε τη μοιραία βουτιά στον Βόσπορο, δεν ήταν εν θερμώ. Ηταν μια πράξη την οποία είχε αποφασίσει και προσχεδιάσει και γι’ αυτό τον λόγο είχε φροντίσει να τακτοποιήσει τα προσωπικά της θέματα. Μάλιστα άφησε τα σκυλιά της σε φιλικό πρόσωπο, χωρίς όμως να αναφέρει τι επρόκειτο να κάνει στη συνέχεια.
Τις ίδιες ημέρες, η Κωνσταντινούπολη συγκλονίστηκε από μια άλλη υπόθεση. Σε διαμέρισμα στην περιοχή του Γαλατά βρέθηκε νεκρός ο 52χρονος επιτυχημένος Νορβηγός επιχειρηματίας Εγκίλ Σκάρμπο και δίπλα του η 31χρονη Ελληνίδα σύντροφός του, αναίσθητη. Οπως αναφέρουν τουρκικά μέσα ενημέρωσης, ο Σκάρμπο ήταν νεκρός, ενώ η Ελληνίδα είχε σφυγμό και μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο όπου νοσηλεύεται. Μέχρι στιγμής φαίνεται ότι υπήρχε διαρροή αερίου στο διαμέρισμα που είχε νοικιάσει το ζευγάρι δύο ημέρες νωρίτερα…
Η Πολυξένη Πιστικά και η τεράστια χαμένη περιουσία της
Η πιο πολύκροτη υπόθεση Ελληνίδας της Πόλης, τις τελευταίες δεκαετίες, είναι αυτή της Πολυξένης Φωκά-Πιστικά. Η υπόθεσή της ήταν τόσο πολύκροτη που απασχόλησε τις κυβερνήσεις δύο χωρών, έφτασε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και έγινε κινηματογραφική ταινία με τίτλο το όνομά της: «Πολυξένη».
Η Πολυξένη Φωκά βρισκόταν σε ορφανοτροφείο της Ξάνθης μαζί με τα δύο της αδέρφια, Γιάννη και Βαγγέλη, απ’ όπου υιοθετήθηκε το 1954 από τον Απόστολο Πιστικά και τη σύζυγό του Ελισάβετ, παίρνοντας και αυτή την τουρκική υπηκοότητα. Η οικογένεια Πιστικά δεν ήταν μόνο επιφανής ανάμεσα στην Ομογένεια της Πόλης, αλλά και πάμπλουτη, κατέχοντας τεράστιο αριθμό ακινήτων στις καλύτερες, πιο ακριβές και πιο εμπορικές περιοχές της Κωνσταντινούπολης. Η ζωή της Πολυξένης, ως Πιστικά πια, ήταν αυτή που θα ονειρευόταν κάθε κορίτσι της εποχής της. Ομως αυτό που της έλειπε ήταν η επικοινωνία με τα εξ αίματος αδέρφια της, καθώς οι γονείς της τής απαγόρευσαν κάθε επαφή μαζί τους. Πλέον, ήταν μια Πιστικά, δεν έπρεπε κατ’ αυτούς να έχει επικοινωνία με κανέναν Φωκά.
Τα χρόνια πέρασαν, ο Απόστολος και στη συνέχεια η Ελισάβετ Πιστικά έφυγαν από τη ζωή και η Πολυξένη έμεινε μόνη της. Η υπόθεση από εκεί και πέρα θολώνει… Η Πολυξένη δεν μπορούσε να διαχειριστεί μόνη της την περιουσία που της είχαν αφήσει οι γονείς της και, πιεσμένη από τα οικονομικά προβλήματα και τη μοναξιά, κατέληξε να νοσηλεύεται στο Ψυχιατρικό Τμήμα του ελληνικού νοσοκομείου Βαλουκλή της Πόλης. Αλλες πηγές της εποχής έλεγαν ότι η Πιστικά -η οποία τότε επικοινώνησε με τα αδέρφια της, ζητώντας βοήθεια- έπεσε θύμα κυκλώματος το οποίο, για να της υφαρπάξει την περιουσία, την κατέδειξε με έωλες διαδικασίες ως ψυχικά ασθενή και την οδήγησε στο ψυχιατρείο.
Σε κάθε περίπτωση, ήταν μόνη και αβοήθητη στο Βαλουκλή, καθώς τα δύο της αδέρφια προσπαθούσαν -ανεπιτυχώς- να αποδείξουν στο τουρκικό Δημόσιο τη συγγενική τους σχέση μαζί της και να διορίσουν επίτροπο επιλογής της για να διαχειριστεί την περιουσία. Ο χρόνος που πέρναγε, πέρναγε επ’ ωφελεία του τουρκικού Δημοσίου, το οποίο κατάσχεσε τα ακίνητα της Πολυξένης και ειδικότερα τα δύο μεγαλύτερης αξίας, δύο επταώροφες πολυκατοικίες στο Πέραν. Για να μην είναι δυνατή η αναστροφή της κατάσχεσης, το τουρκικό Δημόσιο μετέτρεψε τα δύο πολυώροφα κτίρια σε ορφανοτροφείο και κέντρο περίθαλψης αστέγων.
Οταν η Πολυξένη έφυγε από τη ζωή, τον Απρίλιο του 2000, η διαθήκη της που ανοίχτηκε ήταν σαφής: Μοναδικοί κληρονόμοι της, ήταν ο Γιάννης και ο Βαγγέλης Φωκάς, αδέρφια της εξ αίματος. Με χρήση διαταγμάτων του 1964 (με τα οποία ολοκληρώθηκε ο διωγμός των 12.000 Ελλήνων της Πόλης και η υφαρπαγή των περιουσιών τους), το τουρκικό Δημόσιο αρνήθηκε να αναγνωρίσει κληρονομικά δικαιώματα στους αδερφούς Φωκά, με το σκεπτικό ότι δύο Ελληνες πολίτες δεν είναι δυνατό -για λόγους εθνικής ασφάλειας- να κληρονομήσουν ακίνητη περιουσία Τούρκου πολίτη.
Οι αδερφοί Φωκά έδωσαν μεγάλη δικαστική μάχη στην Τουρκία – και έχασαν. Εχοντας εξαντλήσει όλα τα ένδικα μέσα στη χώρα, προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αξιώνοντας αποζημίωση ύψους 19 εκατ. ευρώ. Χρειάστηκαν 18 χρόνια υπομονής, ώστε να δικαιωθούν οι αδερφοί Φωκά και κυρίως η μνήμη της Πολυξένης Πιστικά με μια απόφαση η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δεδικασμένο για τα βακούφια, τα ακίνητα των Ελλήνων που δέσμευσε η Τουρκία.
Η Λωξάντρα, η Ρωμιά που μπήκε στα σπίτια των Ελλήνων
Στην είσοδο του νεκροταφείου της Νέας Σμύρνης βρίσκεται, σε περίοπτη θέση, η τελευταία κατοικία της Πολίτισσας συγγραφέως Μαρίας Κριεζή-Ιορδανίδου. Η γλωσσομαθής και γνωστή στον λογοτεχνικό χώρο Ιορδανίδου, η οποία γεννήθηκε το 1897 στην Κωνσταντινούπολη και πέθανε τον Νοέμβριο του 1989, άφησε ως παρακαταθήκη αρκετά βιβλία όπως οι «Διακοπές στον Καύκασο», το «Σαν τα τρελά πουλιά» και το «Στου κύκλου τα γυρίσματα», όμως αναμφίβολα το μεγαλύτερο έργο της είναι η «Λωξάντρα».
Το έργο που έγραψε σε ηλικία 65 ετών, το 1962, και γνώρισε πολλές επανεκδόσεις (έχει πουλήσει περίπου 600.000 αντίτυπα), μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη και ήταν, μάλιστα, το τελευταίο ασπρόμαυρο σίριαλ της ΕΡΤ και το πιο επιτυχημένο όλων των εποχών. Σε αυτό περιγράφεται με ζωντάνια, χιούμορ και συγκίνηση η ζωή της Λωξάντρας, την οποία ενσάρκωσε η Μπέτυ Βαλάση, της γιαγιάς της Ιορδανίδου, δηλαδή, όπως τη θυμόταν η συγγραφέας μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως εκ τούτου, η Λωξάντρα έγινε η πιο γνωστή Ελληνίδα της Πόλης, αφού μπήκε στα σπίτια όλων των Ελλήνων και τους έβαλε στο σπίτι της, μαθαίνοντάς τους τον τρόπο ζωής, τα ήθη και τα έθιμα των Ρωμιών. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι αγαπήθηκε τόσο πολύ -και το όνομά της είναι πια συνώνυμο της Κωνσταντινουπολίτισσας, όπως και ότι η εγγονή της, για το έργο της αυτό, βραβεύθηκε το 1978 από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως με τον Χρυσό Σταυρό και το Οφίκιο της Αρχόντισσας του Οικουμενικού Θρόνου. Το πώς γράφτηκε η «Λωξάντρα» από την Ιορδανίδου, κόρη του Υδραίου μηχανικού του Εμπορικού Ναυτικού Νικολάκη Κριεζή, και της Πολίτισσας Ευφροσύνης Μάγκου, περιγράφει γλαφυρά ο Δημήτρης Φωτιάδης:
«Συχνά μας έλεγε ιστορίες της Πόλης σκιαγραφώντας τη γιαγιά της, τη Λωξάντρα.
-Μαρίκα, δεν κάθεσαι να τα γράψεις όλ’ αυτά που μας ανιστοράς, της έλεγα.
-Λωλάθηκες! μου αποκρινόταν. Εγώ το μόνο που έμαθα να κάνω είναι να γράφω αιτήσεις.
-Γράψε τα όπως τα λες, κι αυτό φτάνει.
Η Μαρίκα τίποτα. Αμετάπειστη! Μια μέρα με παίρνει στο τηλέφωνο.
-Δημήτρη, έγραψα τη Λωξάντρα.
-Τι;
-Να, τα όσα σου ανιστορούσα για την Πόλη.
-Μπράβο, Μαρίκα.
-Τι μπράβο κάθεσαι και μου λες. Κανείς εκδότης δεν το βγάζει.
-Να το τυπώσεις μόνη σου.
-Και πού θα βρεθούν τα λεφτά;
-Να δανειστείς.
Επειτα από κάμποσο καιρό έρχεται η Μαρίκα μ’ ένα βιβλίο στο χέρι. Ηταν η Λωξάντρα. Το διάβασα και συναρπάστηκα. Η αφήγησή της ή, πιο σωστά, ο τρόπος που ζωντάνευε τα περασμένα, ξεπέρασε κάθε προσδοκία μου.
Ύστερα από δυο μήνες, η Μαρίκα μού τηλεφωνά.
-Πούλησα 200 βιβλία. Εβγαλα τα μισά μου έξοδα.
-Θα τα πουλήσεις όλα, Μαρίκα.
-Από το στόμα σου και στου Θεού τ’ αυτί.
Πέρασαν ακόμη λίγοι μήνες και με παίρνει στο τηλέφωνο.
-Δημήτρη, τα πούλησα όλα!».
Αμαλία Κουτσούρη-Φλέμινγκ, η πιο διάσημη Πολίτισσα
Δεν υπάρχει -στην κυριολεξία- Ελληνας που να μη γνωρίζει την Αμαλία Φλέμινγκ. Η ζωή της έχει αναλυθεί πολλές φορές, ενώ το όνομά της φέρει ένα από τα μεγαλύτερα νοσοκομεία της Αθήνας. Η Αμαλία Φλέμινγκ, η οποία γεννήθηκε ως Αμαλία Κουτσούρη στην Κωνσταντινούπολη τον Ιούνιο του 1912, είναι μία ακόμα Πολίτισσα με συγκλονιστική ιστορία ζωής.
Η Αμαλία ήταν κόρη του γνωστού δερματολόγου και ιδιοκτήτη ιδιωτικής κλινικής της Κωνσταντινούπολης, Χαρίλαου Κουτσούρη. Εκεί μεγάλωσε η Αμαλία, η οποία σε τρυφερή ηλικία είδε τα πάντα γύρω της να καταστρέφονται με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η κλινική λεηλατήθηκε από τους Τούρκους και ο πατέρας της κλήθηκε να υπηρετήσει στον τουρκικό Στρατό. Η Αμαλία με τη μητέρα της βρέθηκαν στην ασφάλεια της Ελλάδας, αφήνοντας πίσω τους την αγαπημένη τους Πόλη.
Αν και είχε κλίση στη λογοτεχνία, η Αμαλία πείστηκε τελικά να ακολουθήσει την επιστήμη της Ιατρικής, ακολουθώντας την πορεία του πατέρα της, όπως αυτός ήθελε. Ακόμα και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Κατοχή δεν πτόησαν την Αμαλία, η οποία εργαζόταν στο νοσοκομείο της Νέας Ιωνίας τη μέρα και τη νύχτα συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση – μάλιστα έδινε όλο της τον μισθό γι’ αυτή και έβγαζε πλαστές ταυτότητες για να διασώσει Εβραίους και άλλους στοχοποιημένους από τις κατοχικές δυνάμεις.
Αυτή ακριβώς η δράση της τής χάρισε την υποτροφία που ονειρευόταν, μετά το τέλος του Πολέμου, ώστε να εργαστεί ως ερευνήτρια στο εξωτερικό. Ετσι, εργαζόμενη με τον Σκωτσέζο, ήδη Νομπελίστα Ιατρικής από το 1945 για την ανακάλυψη της πενικιλίνης, Αλεξάντερ Φλέμινγκ, γνωρίστηκε με αυτόν. Οκτώ χρόνια κράτησε η συνεργασία τους και ύστερα από αυτή, η Αμαλία Κουτσουρή επέστρεψε στην Ελλάδα, αναλαμβάνοντας διευθύντρια στο Μικροβιολογικό και Αιματολογικό εργαστήριο του «Ευαγγελισμού».
Η μοίρα έφερε τον Αλεξάντερ Φλέμινγκ, χήρο τότε, στην Αθήνα για μια σειρά διαλέξεων και κοντά στην Αμαλία, με την οποία ήταν ερωτευμένος αρκετά χρόνια ήδη. Ο επιστήμονας πάλεψε για την αγάπη της και το 1953 την παντρεύτηκε, με την ευτυχία τους να κρατά μόλις δύο χρόνια, καθώς ο Φλέμινγκ πέθανε. Προς τιμήν του, έκτοτε, η Αμαλία αφοσιώθηκε στο Ιδρυμα Βασικής Βιοϊατρικής Ερευνας «Αλέξανδρος Φλέμινγκ», το οποίο δημιούργησε και διαχειρίστηκε έως τις 26 Φεβρουαρίου 1986, οπότε και άφησε την τελευταία της πνοή.
Ελένη Χαλκούση, η μεγάλη κυρία του θεάτρου
Η γεννημένη το 1901 στην Κωνσταντινούπολη Ελένη Χαλκούση έχει γραφτεί στην Ιστορία ως μία από τις μεγάλες κυρίες του ελληνικού θεάτρου και του παλιού σινεμά. Ωστόσο, δεν είναι γνωστό ότι η οικογένειά της ήταν από τις πλέον επιφανείς του Φαναρίου. Το όνομα της οικογένειας, μάλιστα, αναφερόταν από τον μαρτυρικό εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο, ο οποίος ήταν στενός οικογενειακός φίλος και, όταν επισκεπτόταν την Πόλη, φιλοξενούνταν κατά κανόνα στην οικία Χαλκούση στο Μακροχώρι, σημερινό Μπακίρκιοϊ.
Η Χαλκούση, κόρη του Ελληνα λόγιου της πόλης και εκδότη του λογοτεχνικού περιοδικού «Ο Λόγος» Ιωάννη Χαλκούση, απόφοιτος του Ζαππείου Παρθεναγωγείου, αναγκάστηκε να φύγει από την Κωνσταντινούπολη εξαιτίας της Μικρασιατικής Καταστροφής και κατέληξε στο Παρίσι, με λαμπρές σπουδές στη Σορβόννη, όπου ακολούθησε μαθήματα Αισθητικής και Λογοτεχνίας στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών της Σορβόννης και Θεάτρου στο διάσημο παρισινό Κονσερβατουάρ. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Θέατρο Τέχνης του Σπύρου Μελά το 1925.
Από τότε και μέχρι το 1935, ως επικεφαλής θιάσων, περιόδευσε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, ανεβάζοντας συνήθως έργα πρωτοποριακά. Συμμετείχε σε πολλές θεατρικές παραγωγές και παραστάσεις με μεγάλη επιτυχία, όπως και στον κινηματογράφο, από το 1942 μέχρι το 1969, για να μεταπηδήσει και στην τηλεόραση, με τελευταία καλλιτεχνική της παρουσία στη σειρά «Οι έμποροι των Εθνών» το 1973. Υπήρξε παράλληλα εξαίρετη μεταφράστρια θεατρικών έργων, καλλιτεχνική χρονογράφος σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά, ενώ πραγματοποίησε παρουσιάσεις στη τηλεόραση και εξέδωσε βιβλία, με γνωστότατο το «Σαβουάρ βιβρ». Πέθανε σε ηλικία 92 ετών σε γηροκομείο της Αθήνας, στις 28 Μαρτίου του 1993, και κηδεύτηκε στο νεκροταφείο των Σπάτων εντελώς ξεχασμένη με μόνο παρόντα τον Αρτέμη Μάτσα.
Ελένη Αρχιγένους, η Φαναριώτισσα λόγια
Τα παλιότερα χρόνια, οι Φαναριώτες θεωρούνταν οι πιο μορφωμένοι Ελληνες. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι από αυτούς τους Φαναριώτες ξεπήδησαν κάποια από τα φωτεινότερα μυαλά του Γένους. Ενα από αυτά, η γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη το 1823 λόγια και σύζυγος του Σαράντη Αρχιγένη, Ελένη.
Η Ελένη, γεννημένη ως Φενερλή, ήταν γόνος πάμπλουτης οικογένειας του Φαναρίου που έβγαλε μια στρατιά από εθνικούς ευεργέτες: όπως ο παππούς Ιωάννης Φάχρη και τα αδέλφια της Ευανθία Θεοφιλίδου και ο γιατρός των Ανακτόρων και καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Γαλατά Παυλάκης Φενερλής Πασάς. Η Ελένη Φενερλή παντρεύτηκε τον Σαράντη Αρχιγένη το 1848 μοιραζόμενη το όνειρό του για τη μόρφωση του Γένους και οργανώνοντας μαζί του το 1857 στους Επιβάτες τα Αρχιγένεια Εκπαιδευτήρια. Μάλιστα, πούλησε όλη της την περιουσία, μέχρι και τα κοσμήματά της, για να ιδρύσει, χρησιμοποιώντας όσα χρήματα κατάφερε να συγκεντρώσει, την Ελένειο Σχολή το 1868.
Μετά τον θάνατο του συζύγου της το 1873, ανέλαβε διευθύντρια και ανώτατη αρχή των Αρχιγενείων Εκπαιδευτηρίων, ενώ διετέλεσε για πολλά χρόνια και Κοσμήτρια Μεγάλων Σχολών θηλέων της Κωνσταντινούπολης, συμβάλλοντας τα μέγιστα στη γυναικεία μόρφωση. Υπήρξε καλή φίλη και συνεργάτιδα της Πολίτισσας λόγιας και διευθύντριας του Παρθεναγωγείου «Παλλάς» Σαπφούς Λεοντιάδου. Πέθανε στις 24 Οκτωβρίου 1891 στους Επιβάτες Ανατολικής Θράκης.
Μαρία Εκμεκτσίογλου, η σεφ δύο λαών
Ποιος είπε ότι θρυλικές είναι μόνο οι παλιές Ρωμιές; Μια σύγχρονη Ελληνίδα της Κωνσταντινούπολης, η Μαρία Εκμεκτσίογλου, είναι από τις πιο διάσημες σεφ τόσο της Ελλάδας όσο και της Τουρκίας. Το μεγαλύτερο επίτευγμά της, ίσως, το γεγονός ότι στο εστιατόριό της στην Κωνσταντινούπολη θα συναντήσει κανείς τους μεγαλύτερους σούπερ σταρ της γείτονος. Ηθοποιούς και τραγουδιστές τεράστιου βεληνεκούς, οι οποίοι πηγαίνουν «στη Ρωμιά», για να δοκιμάσουν γεύσεις ελληνικές – βυζαντινής προέλευσης. Από τον Κενάν Ιμιρζάλιογλου, στον Χαλίτ Εργκέντς και την Μπεργκιουζάλ Κορέλ, σούπερ σταρ της γείτονος που έχουν γίνει φίλοι της Εκμεκτσίογλου γνώρισαν την Ελλάδα και έγιναν φανατικοί θαυμαστές της, διαφημίζοντας τις ομορφιές της χώρας και του λαού της στην Τουρκία.
Τέτοια προέλευση, βυζαντινή, λέει και η ίδια ότι έχει, άλλωστε. «Πολίτισσα βυζαντινής καταγωγής, με γενεαλογικό δέντρο από το 1713», χαρακτηρίζει τον εαυτό της η Εκμεκτσίογλου, που δηλώνει ότι ο τίτλος «Ρωμιά από την Πόλη» είναι τιμή και περηφάνια. «Είναι ο τόπος που γέννησε φιλοσόφους, λόγιους και άξιους άνδρες και γυναίκες, που τίμησαν και συνεχίζουν να τιμούν τον τόπο. Μπορεί να είμαστε λίγοι, αλλά είμαστε ψυχικά αμέτρητοι. Κρατάμε σαν φρουροί τις εκκλησίες μας, τα σχολεία μας, τον πολιτισμό, την κουλτούρα, τη γαστρονομία, τα ήθη και τα έθιμά μας. Εδώ χτυπά η καρδιά της Ορθοδοξίας, με τον Πατριάρχη μας να πρωτοστατεί και να έχει κάνει θυρανοίξια σε αμέτρητες εκκλησίες στην Πόλη και την Ανατολή».
Η Εκμεκτσίογλου -το όνομα της οποίας σε ελεύθερη μετάφραση στα τουρκικά σημαίνει «η κόρη του φούρναρη»- κατάγεται από τα Ταταύλα και τη Σαφράμπολη και έχει περιγράψει στο ελληνικό κοινό, μέσα από την εκπομπή (μαγειρικής) της «Από την Πόλη έρχομαι» τη ζωή της στην Κωνσταντινούπολη, την καθημερινότητα, τα στέκια των Ρωμιών, τη συμβίωση με τους Τούρκους και τα καλοκαίρια στα Πριγκηπόννησα, όπου διατηρούσε εξοχικό η οικογένειά της.
Φωτογραφίες: Shutterstock, Getty images / Ideal Images
