Θεοδόσης Ν.Διακογιάννης
Κως
Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΚΩ
Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
Περπατώντας η Δόξα μονάχη
μελετά τα λαμπρά παλικάρια
και στην κόμη στεφάνι φορεί
γινωμένο από λίγα χορτάρια
πού είχαν μείνει στην έρημη γη.
Μ’ αυτούς τους στίχους ο εθνικός μας ποιητής έκλαψε για την καταστροφή των Ψαρών.
Η καταστροφή αυτή ήταν ίσως το πιο μεγάλο πλήγμα για τον ένοπλο αγώνα των Ελλήνων γιατί αποστέρησε από το μαχόμενο έθνος ένα οχυρό, που ήταν πολύ κοντά στις θέσεις του εχθρού και μια ναυτική δύναμη τόσο χρήσιμη, με τους γενναίους και δοκιμαζόμενους ναυτικούς. 22.000 ήταν ο τραγικός απολογισμός των σφαγμένων ή σκλαβωμένων κατοίκων του νησιού.
Τώρα στα σχέδια των Τούρκων, μετά την καταστροφή της Χίου, της Κάσου και των Ψαρών ήταν η καταστροφή της Σάμου. Ήταν λοιπόν επόμενο να κορυφωθεί η αγωνία για την τύχη του νησιού. Αμέσως άρχισαν οι προετοιμασίες για την άμυνα όχι μόνο στη Σάμο αλλά και στις Σπέτσες και την Ύδρα.
Στα τέλη Ιουλίου του 1824 ο Ελληνικός στόλος που είχε διαλυθεί προσωρινά, συγκεντρώθηκε στην Κάσο. Η δύναμη του ήταν 28 σπετσιώτικα με αρχηγό τον Γιώργη Κολανδρούτσο, 27 υδραίικα με αρχηγό τον Γιώργη Σαχτούρη και από τα διασωθέντα ψαριανά 1 μπρίκι και δυο πυρπολικά, του Νικόδημου και του Κανάρη. Αργότερα προστέθηκε και η δύναμη του Μιαούλη με 17 πλοία συν δύο πυρπολικά.
Στις 30 Ιουλίου συνάντησαν τον τουρκικό στόλο κοντά στη Σάμο. Η δύναμη του εχθρού αριθμούσε 40 πλοία από τα οποία τα 20 ήταν σακολέβες με 2.000 στρατιώτες
που προορίζονταν να αποβιβαστούν στο νησί.
Εκείνες τις μέρες ο αιγυπτιακός στόλος με 9 φρεγάτες, 14 κορβέτες και 40 μπρίκια βρισκόταν αγκυροβολημένος στη Ρόδο.
Τότε μια μικρή μοίρα από 3 υδραίικα και 2 σπετσιώτικα χτύπησε τις σακολέβες από τις οποίες βούλιαξε αρκετές και τα πληρώματα τους πνίγηκαν. Οι υπόλοιπες αναγκάστηκαν για να σωθούν, να καταφύγουν στις απέναντι μικρασιατικές ακτές.
Την επόμενη, ο ελληνικός στολίσκος έπλευσε στο στενό μεταξύ Σάμου και Μικρασίας και αγκυροβόλησε κοντά στη Μυκάλη. Στα γύρω υψώματα υπήρχαν μεγάλος αριθμός Τούρκων στρατιωτών που ήταν έτοιμοι να επιβιβαστούν στα αγκυροβολημένα τουρκικά πλοιάρια για να περάσουν απέναντι στη Σάμο. Μόλις αντιλήφθηκαν τα Ελληνικά πολεμικά, οι σακολέβες που είχαν διασωθεί, έκοψαν τις άγκυρες τους και έπλευσαν κοντά στον τούρκικο στόλο που ήταν αγκυροβολημένος πίσω από το ακρωτήρι της Αγίας Μαρίνας. Οι Τούρκοι τότε έστειλαν 18 πολεμικά τα οποία όμως οι Έλληνες τα αντιμετώπισαν με τα κανόνια τους και τα πυρπολικά τους.
όλα αυτά έγιναν την 1η Αυγούστου. Μετά τρεις μέρες, δηλαδή στις 4 Αυγούστου 22 τουρκικά επιτέθηκαν στα ελληνικά τα οποία με τα πυροβόλα τους αμύνθηκαν μέχρι που φάνηκε στο βόρειο μέρος του στενού ο Κανάρης με το πλοίο του και επιτέθηκε στους Τούρκους. όμως η νύχτα δεν επέτρεψε στον θρυλικό μπουρλοτιέρη να έχει ακόμα μια επιτυχία.
Την επόμενη, 5 Αυγούστου, ύστερα από μια νύχτα προετοιμασίας η ναυμαχία συνεχίστηκε με μεγαλύτερη ορμή. Έξι πυρπολικά από τα οποία 4 Υδραίικα ένα σπετσιώτικο και ένα ψαριανό, όρμισαν σε δύο εχθρικά πλοία μια κορβέτα και μια φρεγάτα. Τα υδραίικα του Τσάπελη δεν πέτυχαν στις επιθέσεις τους, όμως δύο ώρες
αργότερα επιτέθηκε ο Κανάρης που τίναξε στον αέρα μια φρεγάτα των 54 πυροβόλων. Από το πλήρωμα της που το αποτελούσαν 1.000 άνδρες, πολύ λίγοι γλίτωσαν. Η θάλασσα γέμισε συντρίμμια και πτώματα. Από την αποβατική δύναμη που περίμενε στην ακτή πολλοί άνδρες σκοτώθηκαν ή πληγώθηκαν από την έκρηξη και οι υπόλοιποι τράπηκαν σε φυγή.
Παρά τα πλήγματα που δέχτηκε ο καπουδάν πασάς Χερσέφ, συνέχισε με μεγαλύτερο πείσμα τη ναυμαχία. Κατά το μεσημέρι οι κανονιοβολισμοί μαίνονταν κι από τις δύο πλευρές, όμως το στενό, ευνοούσε τους Έλληνες με τα μικρά και ευκολοκυβέρνητα πλοία τους . Στη φάση αυτή ο Υδραίος Βατικιώτης προχώρησε και πυρπόλησε ένα τυνησιάνικο μπρίκι των 28 πυροβόλων, ενώ οι Ραφαλιάς και Λέκας Ματρόζος καταστρέψανε μιαν αφρικανική κορβέτα με 48 κανόνια. Μια άλλη φρεγάτα κινδύνεψε από το πυρπολικό του Ρομπέτση, αλλά σώθηκε χάρη στη ψυχραιμία του πληρώματος της.
Η καταστροφή των δύο εχθρικών πλοίων και η απώλεια 2.000 ψυχών έκαμε τους Τούρκους να χάσουν το ηθικό τους και να εγκαταλείψουν την ιδέα της απόβασης στη Σάμο. Μετά από αυτό ο Χορσέφ πήρε τα καράβια του και κατάφυγε αρχικά στην Κω και μετά στην Αλικαρνασσό.
Από τον Ιούλιο του 1824, είχε αναχωρήσει από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας η πιο μεγάλη αρμάδα που βγήκε από το λιμάνι αυτό κατά τη διάρκεια του αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία τους. Την αποτελούσαν 1 πλοίο τη γραμμής, 18 φρεγάτες, 14 κορβέτες, 70 μπρίκια και γολέτες, 30 πλοιάρια και 151 μεταφορικά, από τα οποία τα 86 είχαν αυστριακή σημαία. Μετέφεραν 16.000 πεζούς, 2.000 ιππείς, 700 μηχανικούς και πυροβολητές, 150 πεδινά κανόνια και άφθονα πολεμοφόδια και τροφές. Οι τακτικοί στρατιώτες ήταν γέννημα θρέμμα της Αιγύπτου, ήταν μικρόσωμοι, οι πιο πολλοί υπόφεραν από οφθαλμία ( μια αρρώστια ενδημική της Αιγύπτου), όμως ήταν καρτερικοί, πειθαρχημένοι και ήταν καλά εκπαιδευμένοι στη χρήση των όπλων. Οι αξιωματικοί τους ήταν Τούρκοι όμως οι εκπαιδευτές και οι γιατροί τους ήταν όλοι ευρωπαίοι.
Ανώτατος αρχηγός της εκστρατευτικής αυτής δύναμης ήταν ο Ιμπραήμ, θετός γιος του Αιγύπτιου Μοχάμετ Άλη, με υπαρχηγό το ναύαρχο Ισμαήλ Γιβραλτάρ. Γάλλοι αξιωματικοί είχαν αναλάβει την οργάνωση και την εκπαίδευση του στρατεύματος με αρχαιότερο τον πλοίαρχο Λετελιέ και στο στρατό τον αρνησίθρησκο Γάλλο Seve ο οποίος υπήρξε υπασπιστής του στρατάρχη του Ναπολέωντα Ney, ο οποίος μαζί με την πίστη του άλλαξε και το όνομα του ονομαζόμενος τώρα Σουλεημάμπεης.
Τα Αυγουστιάτικα μελτέμια καθυστέρησαν την άφιξη της αρμάδας που έφτασε στην Κω στα μέσα Αυγούστου.
Στην Κω λοιπόν συναντήθηκαν οι δύο συμμαχικοί στόλοι οπότε συγκροτήθηκε μια δύναμη που την αποτελούσαν 200 μεταγωγικά, 1 πλοίο της γραμμής, 27 φρεγάτες, 28 κορβέτες, 110 μπρίκια και γολέτες και πάμπολλα πλοιάρια. Οι στρατιώτες και οι ναύτες μαζί έφταναν τις 80.000 και 2.500 ήταν τα κανόνια των πλοίων.
Η τεράστια αυτή δύναμη εντυπωσίασε τους Έλληνες που είχαν μόνο 80 πλοία (μικρά μεγάλα), 850 κανόνια και 5.000 ναύτες. Όμως αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν τους πολυάριθμους εχθρούς και το μόνο που τους προβλημάτιζε και τους απασχολούσε ήταν ποιος θα είναι ο τρόπος της αντιμετώπισης.
Οι Έλληνες έπλευσαν στα νερά μεταξύ Λέρου Λειψών και Πάτμου και ο ναύαρχος Μιαούλης είχε καταστρώσει το παρακάτω σχέδιο: Τα πυρπολικά θα συνοδεύονταν από τα απαραίτητα πολεμικά και θα χτυπούσαν τον εχθρό μέσα στο ορμητήριο του, δηλαδή το λιμάνι της Αλικαρνασσού, ενώ η κύρια δύναμη θα καραδοκούσε στη θέση μεταξύ Τσατάλια-Κω-Αλικαρνασσό. Την ώρα που τα εχθρικά πλοία θα σκορπιζόντουσαν με την επίθεση των πυρπολικών, τα Ελληνικά θα ορμούσαν.
Η επιχείρηση άρχισε το πρωί της 24ης Αυγούστου 1824 με δυνατό κυματισμό της θάλασσας που προκαλούσε το μελτέμι. Λίγο πριν το μεσημέρι, Ελληνική μοίρα από 24 πολεμικά και 6 πυρπολικά με διοικητή τον ναύαρχο Γ. Σαχτούρη επιτέθηκε σε μια φρεγάτα μπροστά στο λιμάνι της Αλικαρνασσού και την ανάγκασε να τραπεί σε φυγή. Ανοίχτηκαν τότε οι δύο εχθρικοί στόλοι εναντίον του Ελληνικού και η ναυμαχία γενικεύτηκε στο στενό μεταξύ Κω-Αλικαρνασσού. Ο στενός χώρος δυσκόλεψε πολύ τους μουσουλμάνους να χρησιμοποιήσουν όλες τους τις δυνάμεις και η φουρτούνα από το μελτέμι τους ανάγκαζε να παλεύουν για να αποφεύγουν τις συγκρούσεις μεταξύ τους. Φάνηκε η ανικανότητα των Τούρκων των οποίων η ναυαρχίδα έπαθε μεγάλες ζημιές από την απειρία του πληρώματος της και αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Κανένα τουρκικό πλοίο δεν πολέμησε με ζήλο και το ηθικό τους ήταν πολύ πεσμένο, εκτός από μια φρεγάτα που έδειξε προθυμία για μάχη της οποίας όμως ο πλοίαρχος και πολλοί ναύτες της σκοτώθηκαν από τους Έλληνες. Αντίθετα ο αιγυπτιακός στόλος διακρίθηκε για την τόλμη του και την επιτηδειότητα των ναυτικών του. Δύο φορές ο Γιβραλτάρ διαπέρασε με τη φρεγάτα του τη γραμμή των ελληνικών πλοίων κανονιοβολώντας και κανονιοβολούμενος τον ανάγκασε όμως να αποσυρθεί το πυρπολικό του Πιπίνου. Και αυτός ο ίδιος ο Ιμπραήμ εκτέθηκε στον κίνδυνο της μάχης χωρίς να φοβηθεί.
Τόση ήταν η σύγχυση της μάχης που ένα πλοίο υδραίικο την ώρα που άλλαζε πορεία έπεσε πάνω σε ένα ψαριανό πυρπολικό, έσπασε το κατάρτι του και ο πλοίαρχος αναγκάστηκε να το κάψει για να μη πέσει στα χέρια του εχθρού.
Άρχιζε πια να νυχτώνει και οι στόλοι διαχωρίζονταν, όταν από το κάστρο της Κω μια κανονιά έσπασε το κατάρτι ενός πυρπολικού. Οι ναύτες του που δεν μπορούσαν πια να το κυβερνήσουν του έβαλαν φωτιά και έφυγαν. Το φιτίλι όμως έσβησε και έτσι οι εχθροί το συνέλαβαν άκαυτο.
Ο Ελληνικός στόλος μετά τη μάχη ξημερώθηκε στα Τσατάλια ενώ ο Τουρκοαιγυπτιακός αποσύρθηκε μέσα στον κόλπο της Αλικαρνασσού.
Το αποτέλεσμα από τη σύγκρουση αυτή ήταν ασήμαντο. Κανένας δεν βγήκε νικητής και οι απώλειες ήταν μικρές. 20 νεκροί και από τις δύο παρατάξεις.
Έτσι τελείωσε η ναυμαχία της Κω. Σε λίγες μέρες όμως μετά θα γίνει η δεύτερη μεγάλη ναυμαχία, η ναυμαχία του Γέροντα.
.
Η ναυμαχία στην Κω και τον Γέροντα αποτέλεσαν μία από τις λαμπρότερες σελίδες της Επανάστασης του 1821. Η τεράστια υπεροχή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου από όλες τις απόψεις έναντι του ελληνικού και ταυτόχρονα η επιτυχής έκβαση της ναυμαχίας υπέρ των Ελλήνων αναπτέρωσε το ηθικό των επαναστατημένων, ενίσχυσε την επιθυμία τους για ελευθερία και ανεξαρτησία, ενώ προκάλεσε τον έντονο θαυμασμό των ξένων, με τον Γάλλο Ναύαρχο Εντμόν Ζιριέν ντε λα Γκραβιέρ να αναφέρεται στη ναυμαχία του Γέροντα και να παραθέτει:«Η ναυτική ιστορία ίσως να μην έχει σελίδα περισσότερο ενδιαφέρουσα από αυτήν για ένα ναυτικό».
