Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΚΩ
Μέρος Α΄.
Στην αρχαία ελληνιστική Κω γνωρίζουμε ότι εφαρμόζονταν οι νόμοι του μεγάλου νομοθέτη από την Κατάνη της Σικελίας του Χαρώνδα. Ο Χαρώνδας ή Χαιρώνδας έζησε περί το 610 π. Χ., η δε νομοθεσία του διαπνεόταν από έντονο θρησκευτικό αίσθημα που έκανε να θεωρούνται σαν μέγιστα αδικήματα η ασέβεια προς τους θεούς η εκούσια κάκωση των γονέων και η καταφρόνηση των αρχόντων και των νόμων. Η έννοια της πολιτικής αρετής ήταν ο ύψιστος κανόνας, που κατεύθυνε τη συμπεριφορά των αρχόντων και των αρχομένων στην πόλη. Η ιδέα ότι ο πολίτης ανήκει στο σύνολο, που οφείλει να τον μεταχειρίζεται με ανθρωπισμό και κατανόηση, κατακτά διαρκώς έδαφος. Η αντίληψη αυτή χαρακτηρίζει τις επιμέρους διατάξεις της νομοθεσίας του Χαρώνδα, που επιδιώκουν να καταστήσουν τον πολίτη οργανικό μέρος της πόλης και να τον θέσουν στην εξυπηρέτηση των γενικότερων σκοπών της. Ο Χαρώνδας φρόντισε να μην καταστρατηγείται ο νόμος με στρεψοδικίες και να διατυπώνεται πάντα με σαφήνεια. Γι’ αυτό και ο Αριστοτέλης (Πολ. 1274β,8) παρατήρησε πως ο Χαρώνδας υπήρξε : «τη ακριβεία των νόμων γλαφυρώτερος και των νυν νομοθετών». Ο Χαρώνδας όρισε επίσης την αυστηρή εφαρμογή των νόμων, έστω και αν ενδεχόμενα κάποιος μπορεί να αδικηθεί από αυτούς. Η νομοθεσία του Χαρώνδα απλώθηκε σε όλη τη Μεγάλη Ελλάδα, έπειτα πέρασε στην Κω κι από εκεί στη Μικρά Ασία, στην Τέω, στη Λέβεδο κι έφτασε ως την Καππαδοκία.
Ο Αλεξανδρινός ποιητής ο Ηρώνδας, που γεννήθηκε στην Κω το πρώτο μισό του 3ου π. Χ. αιώνα, στον δεύτερο μιμίαμβό του καθώς περιγράφει τα σχετικά με τη δίκη για τον «Πορνοβοσκό» ((στίχος 48) θα τονίσει: «ταυτ’ έγραψε Χαιρώνδης, άνδρες δικασταί». Από τη δίκη, λοιπόν, του Πορνοβοσκού, που διεξάγεται στην Κω, μαθαίνουμε αρκετά για το κοινωνικό περιεχόμενο των νόμων του Χαρώνδα, ακριβώς όπως ίσχυαν τότε στο νησί. Έτσι βλέπουμε, για παράδειγμα, να επιβάλλεται διπλάσια αποζημίωση σ’ εκείνον που έβλαψε κάποιον από πρόθεση (φθορά ξένης ιδιοκτησίας), σε σύγκριση με την αποζημίωση που καταβάλλει κάποιος για τη ζημιά που προκάλεσε άθελά του, δηλ. χωρίς πρόθεση. Σύμφωνα με την περικοπή που διέσωσε ο Ηρώνδας («Πορνοβοσκός». στίχος 46 κ. επ.) διαβάζουμε σε μετάφραση:
«Αν κάποιος ελεύθερος προσβάλει δούλη
ή θελήσει να την ακολουθήσει, της δίκης
το πρόστιμο διπλά να καταβάλλει».
Και πιο κάτω (στίχοι 50-54) διαβάζουμε αυτά που λέει ο κατήγορος, τον οποίον ο Ηρώνδας κατονομάζει Βάτταρο:
«Αν την πόρτα κάποιος ρίξει,
ένα χρυσό είναι η ποινή‧ κι αν με γροθιά σε απειλήσει,
ένα χρυσό πάλι είναι η ποινή‧ μα αν κάψει σπίτι
ή παραβιάσει οικογενειακό άσυλο, χίλια χρυσά
είναι η ποινή και η ζημιά πληρώνεται διπλά».
Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε το αυστηρό πράγματι περιεχόμενο της νομοθεσίας του Χαρώνδα που ίσχυε στην Κω και τη μεγάλη σημασία που αποδιδόταν στις εκούσιες παραβάσεις του νόμου.
Η τήρηση των διατάξεων της νομοθεσίας του Χαρώνδα στηριζόταν, όπως θα λέγαμε σήμερα, στον πατριωτισμό των πολιτών. Η διαφύλαξη του κύρους και της υπόληψης της πόλης ήταν ο υπέρτατος νόμος. Γι’ αυτό και στον Πορνοβοσκό ο Βάτταρος κλείνει την κατηγορία του απευθυνόμενος στους δικαστές του μ’ ετούτα τα λόγια:
«Το λοιπόν, κύριοι, μη νομίζετε πως η απόφασή σας
αφορά μόνο τον Βάτταρο τον μαστροπό, αλλά και
όλους τους ξένους που μένουνε στην πόλη σας.
Τώρα θα δείξετε τη δύναμη που έχει η Κως
κι ο Μέροπας και ποια δόξα είχε ο Θεσσαλός
κι ο Ηρακλής, γιατί ήρθε εδώ ο Ασκληπιός
από την Τρίκκη και για ποιό λόγο γέννησε
εδώ η Φοίβη την Λητώ. (Επικαλείται εδώ όλο
το μυθολογικό υπόβαθρο του νησιού της Κω).
Αυτά να έχετε στο νου σας και ορθή απόφαση
να βγάλετε, ώστε ο Φρύγας ( δηλ. ο κατηγορούμενος
Θαλής, που καταγόταν από τη Φρυγία) τώρα πια
με την ποινή καλύτερος θα γίνει,
εκτός αν ψέματα η παροιμία η παλιά μας λέει».
(«Πορνοβοσκός», στίχοι 92-102).
Η δικαστική, λοιπόν, απόφαση που περιμένει ο Βάτταρος αφορά όχι μόνον εκείνον, αλλά και όλους, όσοι μένουν στην πόλη. Έτσι πάνω στο δεσμό του κοινού τόπου τόσο για τους ντόπιους όσο και για τους ξένους (και όχι στο δεσμό του κοινού αίματος) θεμελιώνεται κατά τη νομοθεσία του Χαρώνδα, το δίκαιο της πόλης. Αυτό ήταν το πνεύμα που υποχρέωνε τους πολίτες της Κω να ορκίζονται όλοι μαζί στην Αγορά μπροστά στα Αρχεία, ότι θα παραμείνουν πιστοί στους «πατρίους νόμους» και στα δόγματα της «Εκκλησίας του Δήμου» τους.
Επειδή το θέμα της δικαιοσύνης στην αρχαία Κω είναι εκτενές, θα συνεχίσω και θα ολοκληρώσω σε επόμενο δημοσίευμα την περιγραφή του.
ΒΑΣΙΛΗΣ Σ. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
