ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΤΩΝ ΓΡΑΦΩΝ
ΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ, ΜΕΤΑΦΟΡΑ – ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ. Μέρος τρίτο.
‘’Και ο μισθωτός πληρώνεται σε τρυπημένη τσέπη… ‘’
‘’ Και τα όπλα – μαχαίρας θα μετατρέψουν σε αλέτρια και τις ξιφολόγχες σε δρεπάνια…’’
‘’Mάταιο είναι να υπηρετούμε τον Γιαχβέ. Τι κερδίσαμε που τηρήσαμε τις εντολές…’’
Του Νίκου Παπαχαρτοφύλη
Φιλολόγου.
Εισέρχομαι στο τρίτο μέρος της προσπάθειας μου για την εισαγωγή στην ερμηνευτική της Βίβλου και ο απαιτητικός αναγνώστης για να έχει πλήρη εικόνα, οφείλει να επανέλθει στις δύο προηγούμενες προσεγγίσεις για πληρέστερη αξιολόγηση.
Διευκρινιστικά με την εκτενέστατη παράθεση αποσπασμάτων, διαπερνώντας αστραπιαία όλο τον πνευματικό πολιτισμό των Εβραίων και των παρασπονδούντων τέκνων τους, Χριστιανών,
αναπόφευκτη πρόθεση μου είναι, πρώτον να παρουσιάσω τα τεχνηέντως αποσιωπημένα κείμε
να, δεύτερο, αυτά τα ίδια κείμενα, με την κυριολεκτική-σοφιστική, μεταφορική – αλληγορική έκφραση θεμελιώνουν τελικά την υπερβατικότητα και υπερ φυσικότητα των θρησκειών.
Τι είναι η υπερβατικότητα; ό,τι υπερβαίνει διά της φαντασίας τα δύο ΑΚΛΟΝΗΤΑ όρια δηλ. τη φύση, τη νόηση και τις νομοτέλειες τους. Η μετάβαση απ το υλικό, αισθητό, πραγματικό στο άϋλο, άπειρο, ακατανόητο, Θείο. Η Αριστοτελική αρχή της Λογικής, η αρχή της μη αντίφασης : κάθε έννοια δεν είναι δυνατόν να νοείται ως αντίθετη προς τον εαυτό της αλλά ούτε και έχει αντιφατικά γνωρίσματα : ο Α είναι όχι Α, ο άνθρωπος είναι όχι άνθρωπος, δύο αρνήσεις μια κατάφαση: – (-2) = 2 είναι ασυμβίβαστη με την υπερβατικότητα.
Η θρησκεία θεωρεί παράλογο το ‘’ πώς ‘’ των υλικών φαινομένων : το επί μέρους, την μερικότητα τους. Καθετί γεννιέται με φυσικό τρόπο, είναι ξεχωριστό, έχει μια ορισμένη βάση, αιτία και αποτέλεσμα. Δεν δημιούργησε ο Θεός το διαμάντι αλλά το κάρβουνο, ο άνθρακας που είναι απλωμένος παντού στο κορμάκι μας. Η υπερφυσικότητα, αντιφάσκουσα, αποδέχεται
την εχθρική έννοια της ΥΛΗΣ και την ψυχοπνευματική υπόσταση της: ‘’Ουαί σ εκείνους που σκάβουν βαθιά για να κρύψουν τη βούληση τους απ τον Κύριο και τα έργα τους είναι μέσα στο σκοτάδι και λένε: ποιος μάς βλέπει; και ποιός μάς ξέρει; Ω διεστραμμένοι, ο κεραμέας θα θεωρηθεί σαν πηλός; Το πλάσμα θα αναφερθεί γι αυτόν που το έπλασε: δεν με έπλασε αυτός; Ή, το δημιούργημα θα πεί γι αυτόν που το δημιούργησε: αυτός δεν είχε νόηση; ! Ησαίας, 29,15-16.
‘’ Όποιον θέλει, ο Θεός λυπάται, όποιον θέλει τιμωρεί. Ποιός θα αντισταθεί στο θέλημα του; Άνθρωπε, ποιός είσαι εσύ που αντιδράς στο Θεό; Μήπως μπορεί το πήλινο πλάσμα (αγγείο) να εκστομίσει στον πλάστη γιατί με έκανες έτσι; (ποιοτικά) Ή δεν έχει τη δυνατότητα ο κεραμέας πάνω στον πηλό, απ το ίδιο υλικό να κατασκευάσει τέλεια κεραμικά αλλά και δεύτερης διαλογής; και ο Θεός θέλοντας να δείξει την οργή του και τι δύναται να πράξει, ανέχθηκε με πολλή μεγαθυμία τα πλάσματα του (σκεύη) που προκαλούν την οργή του γιατί αμφισβήτησαν τον πλάστη τους.‘’ Παύλος, προς Ρωμαίους, 9, 19-22.
Η Παύλεια υπερβατικότητα (1ος αι.μΧ) προεκτείνοντας τον Ησαϊα, προφανώς υφαρπάζει και σφετερίζεται τις ουσιαστικές δυνάμεις του ορθού λόγου, τις ποιότητες, ορισμούς του ανθρώπου απ τον άνθρωπο και τις θεοποιεί σαν αυτόνομα όντα.
Οι ανθρώπινες ποιότητες – ιδιότητες : συναίσθημα : λύπη, τιμωρία, ανυπακοή, οργή, μεροληπτική συμπεριφορά, ανοχή, παντοδυναμία, επιλεκτική πρόνοια, αποτυχία πραγματοποίησης του στόχου, αμφισβήτηση του κεραμέα- δημιουργού. Τεχνική –λογική : πρώτη ύλη –πηλός, παραγωγή προϊόντων, ποιοτικών διαβαθμίσεων, τοποθετούνται στη θέση θεϊκού όντος για δράση.
Ο ανθρωπομορφισμός ως μοναδική απάντηση!
Στον υπερφυσικό χώρο οι μεταφορές κρεμάμενες από μια κλωστή, στην προσπάθεια τους να λύσουν το πρόβλημα όπως το θέτει ο Παύλος, το φορτώνει με άλλα προβλήματα περιπλέκοντας τα με αδιέξοδο : αδυναμία να γνωσθεί ο Θεός με αποτέλεσμα ο αμφίθυμος άνθρωπος του μεγαλείου και της αγριότητας, γνήσιο τέκνο του, να υποκαθιστά επάξια τον Γιαχβέ. ‘’ομοιωθέντες οι θεοί ανθρώποις κατέβησαν προς ημάς.’’ Πράξεις,14,11.
Το θρησκευτικό φαινόμενο, σε θέματα Δογματικής, εξαιρουμένης της ΗΘΙΚΗΣ, αυτό καθαυτό φαντασιακό – μεταφορικό, αν δεν μιλήσει μεταφορικά δεν έχει τίποτα να πεί. Η μεταφορά έχει τη δυνατότητα ν αναφέρεται σε καταστάσεις που είναι ανύπαρκτες, διευκολύνει την παραπλάνηση των ακροατών, των αναγνωστών και των ίδιων των συγγραφέων και αντιμάχεται τον κυριολεκτικό λόγο με το αποδεικτικό περιεχόμενο.
Ο Ι. Χρυσόστομος στα έργα του: ‘’κατά των ανομοίων και περί ακαταλήπτου του Θεού,’’ ‘’ περί ασαφείας των προφητειών ’’:
1 ‘’όταν μιλά ο Θεός στον άνθρωπο, πρέπει να προσαρμόζει τον εαυτό του και να λαμβάνει υπόψη την αδυναμία του ακροατηρίου του. Όταν μιλούσε ο Ιησούς ταπεινά – απλοϊκά σε ανθρώπους που σέρνονταν χάμω και είχαν τόση ανθρώπινη ασθένεια (νοητική) τον δέχονταν. Όταν μιλούσε για την ορθότητα των δογμάτων πηδούσαν πάνω, ξεσηκώνονταν. Ενας πατέρας δεν διατηρεί όλη την αξιοπρέπεια του όταν φλυαρεί με τα παιδιά του ‘’!
2 ‘’ Γνωρίζω και εγώ πολλά που γίνονται γύρω μου αλλά δεν γνωρίζω την αιτία τους. Τρώγω φαγητά αλλά αγνοώ πώς μεταβάλλονται σε φλέγμα, αίμα, χολή. Πώς τολμούμε να εξιχνιάσουμε την ουσία του Θεού; Αγανακτεί, όταν τον εξετάζουν και τον περιεργάζονται. Γνωρίζω ότι ο Θεός είναι παντού αλλά δεν γνωρίζω με ποιό τρόπο. Γνωρίζω ότι γέννησε υιόν αλλά αγνοώ πώς. Είναι ακατάληπτος, η νοητική κατάσταση του ανθρώπου αδύνατη να καταλάβει. ‘’
3 Ο Χρυσόστομος ως εξηγητής των Γραφών, δεν γνώριζε την Εβραϊκή – αραμαϊκή γλώσσα και ακολουθούσε το ελληνικό κείμενο που το θεωρούσε ως τη ύψιστη αυθεντία και το πρόβλημα των διαφορών ανάμεσα στις δύο γλώσσες παρέμεινε άλυτο : ‘’ Nά, η νέα γυναίκα = halamah που θα συλλάβει και θα γεννήσει αγόρι…’’ Ησαϊα,7,14. Και η λέξη bethoulah = παρθένος δεν υπάρχει στο Εβραϊκό κείμενο. Επίσης η ασάφεια των κειμένων της Π Δ οφείλεται στην αυτολογο
κρισία των προφητών γιατί απειλούνται απ τους άρχοντες : Ιερεμίας, 26,27.
Μετά από τρείς αιώνες ο Καππαδόκης (335-395) o Γρηγόριος ο Νύσσης,(Xαρμάνταλι κεντρικής Τουρκίας) αδελφός του Βασιλείου, με δάσκαλο τον τελευταίο φιλόσοφο της ύστερης αρχαιότητας, Λιβάνιο, διαποτισμένος απ τον πρώτο Διαφωτισμό και ειδικότερα του Πλάτωνα, Αριστοτέλη και νεοπλατωνικού Ωριγένη, αντιστρέφει το ‘’η ελληνική παιδεία, θεραπαινίδα-υπηρέτρια της πίστης’’ στο ‘’ η πίστη υπηρέτρια της γνώσης’’. Αυτό καταδεικνύεται στο πρωτοπορειακό – επαναστατικό του έργο για ένα Θεολόγο! Και ούτως ελακτίσθη απ το αγιολογικό σχήμα των Τριών.
Στον ‘’απολογητικό περί εξαημέρου’’ 64: ‘’ θεωρώ ότι είναι δυνατό να ανατρέψουμε μια θέση στις Γραφές με μια άλλη αντίθετη γιατί γνωρίζω ότι στη Γραφή συνηθίζεται η καταχρηστική (αλληγορική-μεταφορική) έννοια των θείων λόγων ’’ !
Στο ‘’ περί κατασκευής του ανθρώπου’’ 13 : ‘’ ο φανταζόμενος βρίσκεται σε άτοπη και αμήχανη κατάσταση, περιπλανώμενος με συγκεχυμένες και παράλογες πλάνες, πράγμα που δεν θα συνέβαινε, αν η ψυχή κατευθυνόταν από λογισμό και διάνοια.’’
Στο ‘’περί κατασκευής’’ 8, 20 γράφει : ‘’ επειδή ο άνθρωπος είναι λογικό ζώον, έπρεπε να κατασκευασθούν τα όργανα του σώματος κατάλληλα για τη χρεία, ανάγκες της λογικής…’’
Στον ‘’απολογητικό’’ 11 : ‘’ γνώρισμα της σοφίας είναι να μη αγνούμε πώς έγιναν τα επι μέρους πράγματα. Στη γνώση είναι σύμφυτη η δύναμη’’…! ‘’ αν ο θεός είναι άϋλος, από πού προέρχεται η ύλη, πώς το ποσό προέρχεται απ το άποσο, το ορατό απ το αόρατο και το οριζόμενο με κάποιον όγκο και μέγεθος απ το αμέγεθες και αόριστο; ‘’
Στο ‘’ περί γενέσεως του ανθρώπου’’2 : ‘’οι Ελληνες επιστήμονες ερεύνησαν μύρια πράγματα, στα οποία κανείς από εμάς δεν είναι έμπειρος αφού δεν επιδόθηκε σ αυτόν το τομέα της μελέτης ούτε γνώρισε τον εαυτό του, ποιός είναι.Είμαστε εύκολοι στο να γνωρίσουμε τον ουρα
νό παρά τους εαυτούς μας. Ωστε μην περιφρονείς το θαύμα που έχεις μέσα σου’’.
Η Ρητορική, η τέχνη της ‘’πειθούς,’’ μιά Δημοκρατική τέχνη στην Εκκλησία του Δήμου = τίς αγορεύειν βούλεται; στα θέατρα, ποίηση, στα δικαστήρια : ανεχόμενοι οι πολίτες, οι πολιτικοί αρχηγοί, οι ρήτορες, τις πιο παράξενες απόψεις ασμένως τις αντέκρουαν. ( Για περισσότερα στον Νίτσε ‘’ Μαθήματα Ρητορικής’’ εκδ.Πλέθρον.)
‘’Ρητορική είναι η ικανότητα της ανέρευσης, σε κάθε ζήτημα, των επιχειρημάτων που είναι δυνατόν να γίνουν πιστευτά σχετικώς. Η Ρητορική συνίσταται στην δημιουργία πεποίθησης. Η πεποίθηση είναι το αποτέλεσμα κάποιας απόδειξης = η δε πίστις απόδειξίς τις.’’ Αριστοτέλη, Ρητορική, 1,2.
Οι ανάγκες των Ελλήνων του 5ου αι. πΧ εξελίχθηκαν σε ελεύθερη τέχνη, στηριγμένη στο το πιο αρχέγονο σχήμα λόγου, την μεταφορά: η γλώσσα που δεν εννοεί αυτό που λέει, που κυριολεκτικά είναι ψευδής και στην κυριολεξία: η γλώσσα που εννοεί ή αποσκοπεί στο να εννοεί αυτό που λέει, με λέξεις προερχόμενες από την κοινή χρήση της.
Η μεταφορά μέσω της φαντασίας είναι ένα απ τα σημαντικότερα εργαλεία της γλώσσας στη προσπάθεια μας να καταλάβουμε εν μέρει ό,τι δεν μπορούμε να καταλάβουμε εντελώς: τα συναισθήματα μας, τις αισθητικές εμπειρίες, τις ηθικές πρακτικές και τις υπαρξιακές μας ανησυχίες, ενώ η λογική ταυτόχρονα απαιτεί κατηγοριοποίηση, την συνεπαγωγή, την εξαγωγή συμπεράσματος : κυριολεκτικές συνθήκες απόδειξης της αλήθειας των προτάσεων : ‘’ το χιόνι είναι λευκό.’’
Η φιλοσοφία και η ψυχολογία της γλώσσας αποφαίνεται διαχρονικά ότι η γλώσσα μάς δίνει τη δυνατότητα να λέμε ψέματα και όμως να γινόμαστε πιστευτοί, λέμε κάτι αληθοφανές, κάτι το οποίο γραμματικά και συντακτικά είναι άψογο,με την πρόθεση όμως να παραπλανήσουμε. Οι λέξεις χρησιμοποιούνται συχνά με ασυγχώρητη αμέλεια χωρίς κανένα απολύτως διακριτό νόημα, τις οποίες η κατάλληλη χρήση της γλώσσας έχει συνδέσει με πολύ σημαντικές ιδέες. Σοφία, δόξα, χάρη, προπατορικό αμάρτημα, Δευτέρα παρουσία κ.άλ. είναι συχνές στο στόμα κάθε πιστού. Όμως αν ερωτηθούν τι εννοούν μ αυτές θα βρεθούν σε αμηχανία και δεν θα γνωρίζουν τι να απαντήσουν πέρα απ τα στερεότυπα του υπερβατικού λόγου.
Στο βιβλίο του Τζων Λόκ ‘’ Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση ‘’: ο μεταφορικός λόγος είναι συχνά μια κακομεταχείριση της γλώσσας. Εφόσον η ευφυολογία και το καπρίτσιο, οι τέχνες της πλάνης βρίσκουν μεγαλύτερη εκτίμηση στον κόσμο από την ξερή αλήθεια και την πραγματική γνώση, η μεταφορική χρήση και οι υπαινιγμοί στη γλώσσα δύσκολα θα γίνουν παραδεκτές ως ατέλεια ή κακή χρήση της. Είναι φανερό πόσο πολύ, οι άνθρωποι αγαπούν να εξαπατούν και να εξαπατώνται.’’ !
Ιστορία των λέξεων ερμηνεύω, ερμηνευτική, έρμαιον :
απ τη λέξη Ερμής : ερμένος απ το είρω = λέγω, ομιλώ. Ο αγγελιοφόρος των θεών, μεταφραστής, εξηγητής, διερμηνεύς. Θεός πράξεων κρυφών, πανουργίας, κλεπτών = δόλιος με τη μαγική ράβδο.
Στην Οδύσσεια, ε 47-48 :’ ‘’ είλετο δε ράβδον τή τ ανδρών όμματα θέλγει, ών εθέλει, τους δ αύτε και υπνώοντας εγείρει ‘’ : ‘’πήρε ο Ερμής το ραβδί, που ανθρώπων όσους θέλει, μαγεύει μάτια ή και ξυπνά πάλι άλλους κοιμισμένους.’’
Στην πορεία του χρόνου και εξέλιξης του Πολιτισμού τους οι ΕΛΛΗΝΕΣ θεμελιώνοντας δικαιότερες μορφές συνύπαρξης ,ο Ερμής, ο θεός τους, κατ εικόνα και ομοίωσιν τους, γίνεται προστάτης κάθε νοερής και σωματικής δεξιότητας, προστάτης τεχνών, επιστημών και εμπορίου, εν ολίγοις του ορθού λόγου.
Ερμαιον: δώρο θεού, απροσδόκητη τύχη, σωρός από πέτρες ως οδοδείκτες που κατευ
θύνουν τους ταξιδιώτες με τη συμβολή του Ερμή. Η σημασία της λέξης του ‘’άγεσθαι και φέρεσθαι’’ στην Νεοελληνική αφήνεται στον συνειρμό των σκεπτόμενων…
Ερμηνευτική, ο όρος βρίσκεται στον ‘’Πολιτικό΄΄ του Πλάτωνα. Και καθιερώθηκε στην Ελληνιστική περίοδο απ τους πρώτους κλασσικούς φιλολόγους, τον Αρίσταρχο απ την Σαμοθράκη και τον Κράτη τον Μαλλώτη, ως μια συνεχής αναζήτηση του νοήματος όλων των κειμένων γραμμένων στην αρχαία ελληνική γλώσσα.
Ολοκληρώνοντας την προσπάθεια του πονήματος μου, προτείνω, για την ανέρευση και εμπέδωση του νοήματος, τα κείμενα :
‘’ Ποιό το όφελος, αν δημιουργείς πολλούς φτωχούς με την εκμετάλλευση και κατόπιν ανακουφί
ζεις έναν με ελεημοσύνη; Αν δεν υπήρχε το πλήθος των εκμεταλλευτών, δεν θα υπήρχε το πλήθος των εξαθλιωμένων…’’ Γρηγόριος ο Νύσσης, ‘’περί ευποϊας και απληστίας.’’
‘’ Αυτά λέει ο Γιαχβέ : σκεφτείτε τι κάνετε. Σπέρνουν πολύ και σοδιάζουν λίγο. Τρώνε και δεν χορταίνουν. Πίνουν και δεν ευχαριστιούνται, ντύνονται και δεν ζεσταίνονται. Και ο μισθωτός πληρώνεται σε τρυπημένη τσέπη…’’ Αγγαίος, 1,5-6.
‘’ Μάταιο είναι υπηρετεί κανείς τον Γιαχβέ. Τί κερδίσαμε που τηρήσαμε τις εντολές του και βαδίσαμε ταπεινωμένοι μπροστά του; Γι αυτό εμείς μακαρίζουμε εκείνους που δεν σκύβουν το κεφάλι, που προοδεύουν όταν παρανομούν και ευτυχούν όταν χλευάζουν τον Γιαχβέ’’! Μαλαχίας,3,14-15.
‘’ και τότε ( όταν έρθει η παγκόσμια βασιλεία του Γιαχβέ) οι λαοί θα χαλάσουν τα σπαθιά τους και
θα φτιάξουν μ αυτά, άροτρα και με τις λόγχες τους, δρεπάνια. Και δε θα σηκώσει όπλα λαός ενάντια σ άλλο λαό και ούτε θα μαθαίνουν πλέον τον πόλεμο’’ ! Ησαϊας,2,4.
‘’ Σήκω πάνω,( εγέρθητι) Κύριε, γιατί κοιμάσαι ( ινατί υπνιείς) σήκω (ανάστηθι) και μη μας σπρώχνεις από κοντά σου στο διηνεκές. Γιατί στρέφεις το πρόσωπο σου αλλού, μπροστά στην αθλιότητα και θλίψη μας; ’’! Ψαλμός, 43.
