ΔΕΙΤΕ ΦΩΤΟ Το παλιό εργοστάσιο NATIONAL για κονσερβοκούτια της ΑΒΙΚΩ (σημερινό MATTATOIO) & η ιστορία του

ΔΕΙΤΕ ΦΩΤΟ

Αναμνήσεις από το παλιό εργοστάσιο NATIONAL

Το μοναδικό στην Κω που παρήγαγε κονσερβοκούτια τοματοπελτέ

Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη

Αν και είναι Χειμώνας, η αγρανάπαυση των ανθρώπων του μόχθου των λεσπέριδων, που ακούραστοι φυτεύουν τα κηπευτικά, για να μαζέψουν τη σοδειά τους το καλοκαίρι είναι λίγη. Μέσα στο καυτό καλοκαίρι, πριν μερικά χρόνια, όταν ο ήλιος πυρπολούσε τα ξανθά σπαρτά και ωρίμαζε τα σταφύλια, χρωμάτιζε και τις κατακόκκινες, γευστικές τομάτες, αυτές που πλημμύριζαν τα χωράφια. Απέραντοι οι ευλογημένοι επίπεδοι κάμποι της Κω, με το εύφορο χώμα, συνδυασμένο με το ήπιο και υγρό κλίμα, ευνοούσαν την παραγωγή πληθώρας τομάτας.

Η Κως τις δεκαετίες 60 -70 έως και το 80, ήταν όχι μόνο επαρκής στη τοματό-παραγωγή της, αλλά ξεχείλιζε και το περίσσευμά της. Αυτό μας το επιβεβαιώνει και ο για χρόνια τοματο-παραγωγός ο κ. Παντελής Ζαχαρίου, ακόμη ενεργός και δραστήριος αγρότης.

Μαζί με τον κ. Αποστόλη Παπαποστόλου, μας μίλησαν για τον πρωτογενή τομέα. Συναντήσαμε και τον κ. Σταμάτη Πη, γνωστό Δημοτικό Σύμβουλο, σε ένα ζεστό και όμορφο στέκι που σου προσφέρει ‘Ότι Θες,’ για να μας πει μεταξύ άλλων, πως η Κως έκανε εξαγωγές σε φρέσκια, αναλώσιμη για σαλάτα τομάτα, ενώ το μεγάλο περίσσευμα από το προϊόν της, γίνονταν όλο τοματοπελτές.

Πολλά εργοστάσια στο νησί μας, είχαν την κύρια επεξεργασία τομάτας και απασχολούσαν αρκετούς εργάτες. Υπήρξαν ένα στην Καρδάμαινα του Μενδρινού, ένα στο Μαστιχάρι της οικογένειας Γκίκα, ένα στο Τιγκάκι του Χαραλαμπόπουλου, το λεγόμενο ‘Αφροδίτη,’ του Λυκούδη στο Πυλί, ένα στη Λάμπη των αδελφών Κανακάρη και ένα στην παραλία του Αγίου Παύλου, του Νομικού. Επίσης ήταν άλλο ένα μεγάλο στην παράλια του μπάρμπα- Γιάννη της ΑΒΙΚΩ, του Αγροτικού Συνεταιρισμού Κω. Εκεί κοντά βρισκόταν στην σειρά το βυρσοδεψείο του Πάτμιου, το ταμπάκικο όπως το έλεγαν, τα Δημοτικά Σφαγεία και το μοναδικό Οινοποιείο της Κω, με γενικό προϊστάμενο τον επιτυχημένο για χρόνια Διευθυντή κ. Στέργο Χατζηστέργο, για το οποίο έχουμε αναφερθεί παλαιότερα. Υπήρχαν εκεί και οι αποθήκες του Αγροτικού Συνεταιρισμού Κω. Σε αυτό τον Συνεταιρισμό, που αφορούσε την παραγωγή σταφυλιών στην αρχή και έπειτα την παραγωγή τομάτας, στο τιμόνι του γενικού λογιστηρίου, βρισκόταν για πολλά χρόνια, ο αειθαλής κ. Πασχάλης Χατζηνικολάου.

Στην χαρακτηριστική ασπρόμαυρη φωτογραφία, που αφορούσε την επίσκεψη του γενικού Διευθυντή της Αγροτικής Τράπεζας, η οποία έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην ανάπτυξη και στην παραγωγή του πρωτογενή τομέα, στο νησί μας, διακρίνονται από αριστερά.

Ο αείμνηστος δικηγόρος Αντώνης Αβρίθης, ως νομικός σύμβουλος της ΑΒΙΚΩ. Ο Κίτσος ο Ευριπίδης ως γεωπόνος, ο Διευθυντής της ΑΤΕ ο Αδαμόπουλος, ο Δημήτρης Δρόσος, πατέρας του Λευτέρη Δρόσου, ως Συνεταιριστικός σύμβουλος και ο λογιστής Πασχάλης Χατζηνικολάου, που ευγενώς μας παραχώρησε την φωτογραφία.

Όλα τα εργοστάσια τότε δούλευαν ακατάπαυστα, απασχολώντας πλήθος εργατικού δυναμικού και μάλιστα με βάρδιες. Υπήρχαν στιγμές που τα περιζήτητα τότε καφάσια δεν έφταναν για να καλύψουν τη ζήτηση για την μεταφορά της τομάτας με τα μεγάλα φορτηγά.

Πολλές φορές έβλεπα την γειτόνισσα μου την αξέχαστη Σταματινή Καλαϊτζή, να φοράει τις λαστιχένιες μπότες της και από το πρωί να ξεκινάει για τα πλυντήρια, στο εργοστάσιο ντομάτας του Νομικού. Ο ίδιος ο εφοπλιστής ο Νομικός, είχε άλλο ένα εργοστάσιο τοματοπελτέ, στην Σαντορίνη.

Πόσες φορές παιδιά ανυποψίαστα και αθώα, χαιρόμασταν το ζεστό θαλασσινό νερό της παραλίας, που ανακατεμένο με τα καυτά απόνερα του εργοστασίου, έμοιαζε σαν θερμαινόμενη μεγάλη πισίνα. Μέχρι να το καταλάβουν και να βάλουν υποθαλάσσιους σωλήνες, για τα απόβλητα, ντομάτες και φλούδια, επέπλεαν γύρω μας, όσο εμείς τότε δωδεκάχρονα παιδιά της γειτονιάς, κολυμπούσαμε καθημερινά.

Όλα αυτά τα εργοστάσια, έφερναν τα τενεκεδένια κουτιά για τη συσκευασία της τομάτας, από αλλού. Εκτός της ΑΒΙΚΩ, που είχε το δικό της εργοστάσιο τενεκεδένιων κουτιών, όπου εκεί φυλάκιζαν τον γλυκό ντοματοπελτέ ή τις κατακόκκινες αποφλοιωμένες τομάτες, για όλες τις χρήσεις. Οι αναμνήσεις, παρέα με τον φίλο αναγνώστη τον κ. Σταμάτη Πη, ξαναγυρίζουν έντονες για να μας θυμίσουν πως εκείνο το εργοστάσιο η NATIONAL ( η Νασιονάλ), γνώρισε μεγάλες δόξες και απασχόλησε δεκάδες εργατικό προσωπικό. Ο Σταμάτης ξεκίνησε από 15 χρονών, να εργάζεται εκεί ως βοηθός μηχανικού.

Ύστερα έφυγε για να υπηρετήσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις και επέστρεψε πάλι, για να συνεχίσει πια ως αρχιμηχανικός, μέχρι που το εργοστάσιο τενεκεδένιων κουτιών μεγάλου μεγέθους έκλεισε .

Το κυτοποιείο της ‘Νασιονάλ,’ δούλευε νυχθημερόν με τρεις βάρδιες. Ξεκίνησε το 1968 και έκλεισε ύστερα από δέκα ολόκληρα χρόνια, το 1978. Ο μηχανοτεχνίτης φίλος Σταμάτης Πης, θυμάται ότι δούλευαν στην ‘Νασιονάλ’ 50 γυναίκες και 20 άνδρες, με διευθυντή στην αρχή τον Αργύρη Γιώργο και έπειτα τον Κώστα Ηλιόπουλο. Αρχιμηχανικός ήταν ο Πανωκόσης Κώστας. Αρχιλογιστής ήταν ο Πέτρος Δικαιούλιας και μηχανικοί ήταν ο Θωμάς Περρής, ο Κλωνάρης Γιάννης, ο Σεβίκ Σοφτάς και ηλεκτρολόγος ο Γιάννης Μιχελάκης. Αποθηκάριος και διευθυντής τα τελευταία δυο χρόνια, υπήρξε ο Ηλιόπουλος Κώστας, ενώ ο Σταμάτης ο Στρατής, είχε επωμισθεί την μεταφορά με το λευκό σίδερο, που ήταν η πρώτη ύλη κατασκευής των κουτιών. Στο εργοστάσιο υπήρχαν δυο γραμμές παραγωγής, η μια για τα κουτιά και η άλλη για τα καπάκια. Όταν σταμάτησε η τοματο- παραγωγή, τότε το εργοστάσιο ξηλώθηκε και πήγε στην Ανδραβίδα, όπου απορροφήθηκε από το μοναδικό ανταγωνιστικό Ελληνικό εργοστάσιο κυτοποιείας το ‘Έλσα,’ από όπου προμηθεύονταν κουτιά κονσερβοποιίας και τα υπόλοιπα εργοστάσια τοματοπελτέ της Κω.

Εργάστηκαν πολλοί ντόπιοι σε αυτό το εργοστάσιο, καθώς και μερικοί Οθωμανοί συμπολίτες μας, που δούλεψαν εκεί μέχρι το1978, ώσπου έκλεισε ο κύκλος της μεγάλης τοματό-παραγωγής και φυσικά των τενεκεδένιων υλικών συσκευασίας. Ύστερα όταν έκλεισε, βρήκαν αλλού δουλειά και οι περισσότερες γυναίκες κυρίως, πήγαν στο εργοστάσιο ετοίμων ενδυμάτων της Αλεξάντερ Φάσιον. Ο κύκλος της τοματο-παραγωγής έκλεισε γύρω στα 1992 με 1993 και η παραγωγή πήρε την φθίνουσα πορεία, όταν άρχισε να αναπτύσσεται η λευκή βιομηχανία του τουρισμού.

Παρόλα αυτά, σήμερα πρέπει να σημειώσουμε πως αρκετές νοικοκυρές και τα παραδοσιακά ζαχαροπλαστεία, ασχολούνται με την μαζική παραγωγή του φημισμένου Κώτικου γλυκού τομάτας. Το ντόπιο γλυκό τοματάκι, φυλαγμένο στο γυάλινο βάζο, με το ρουμπινί του σιρόπι, χρωματίζει και γλυκαίνει όσους προτιμούν να το γεύονται.

Δεκαετίες του70- 80 και τα πρώτα Αεροπλάνα οργανωμένου απευθείας τουρισμού προσγειώνονταν στο αεροδρόμιο της Κω, γεμίζοντας τα πρώτα μεγάλα ξενοδοχεία.

Σε μια ασταμάτητη οικοδομική έξαρση, οι γκαρσονιέρες γέμισαν το νησί, τα σπίτια και οι μονοκατοικίες, έγιναν ενοικιαζόμενα δωμάτια ή τουριστικά καταστήματα.

Οι αγρότες τοματο- παραγωγοί και οι εργαζόμενοι, όταν έκλεισαν τα εργοστάσια, έγιναν σερβιτόροι σε εστιατόρια, σε ξενοδοχεία ή και κηπουροί. Αρκετές γυναίκες όταν σταμάτησαν τα εργοστάσια τοματοπελτέ στράφηκαν για εργασία στα ξενοδοχεία, ως σερβιτόρες ή ως καμαριέρες. Μια εποχιακή δουλειά, που την ακολουθούσε και το τακτικό επίδομα ανεργίας, σύμφωνα με την εργασιακή ασφάλιση του κάθε εργαζόμενου.

Ένα μέρος του εργατικού δυναμικού, απασχολήθηκε και στον Ναυτικό κλάδο ή μετανάστευσε σε χώρες που δέχονταν ακόμη οικονομικούς μετανάστες όπως Αμερική, Αυστραλία, Βέλγιο, Γερμανία, Καναδάς κλπ.

Το εργοστάσιο παραγωγής κονσερβοκουτιών ‘Νασιονάλ’ που λειτούργησε μέχρι και το 1978, όταν ξεκίνησαν να ξεφυτρώνουν οι ασφυκτικά γεμάτες παραλιακές ντισκοτέκ ‘Καλούα,’ των αδελφών Διαμαντούλη και ‘Χέβεν’ του Παπαδημητρίου, ακολούθησε την ίδια τύχη.

Έγινε το κέντρο διασκέδασης ‘Βεγγέρα’ (σημερινό ‘MATTATOIO’), το οποίο γνώρισε μεγάλες δόξες και φημισμένους καλλιτέχνες, που τραγούδησαν στις γεμάτες πίστες του, διασκεδάζοντας ντόπιους και ξένους.

Ξανθίππη Αγρέλλη

• Ευχαριστούμε για τις πρόσθετες φωτό την κ. Σοφία Καραγιάννη, τον κ. Γιώργο Παπαποστόλου, και τους φίλους που τις ανέβασαν στο facebook.