Το μαξούλι της ελιάς και τα λιοτρίβεια του Ασφενδιού

Λαδοχρονιά η φετινή και όπου κι αν κοιτάξεις βλέπεις εργάτες και ‘αργατίνες’ να μαζεύουν ελιές, στους απέραντους ασημόχρωμους και αειθαλείς ελαιώνες του νησιού μας.

Πρωταγωνιστής το χωριό Ασφενδιού, με τους ‘ελιώνηδες’ στις ορεινές Χαίχουτες, αλλά και στις πλαγιές και τους λόφους, που αγκαλιάζουν τους πρόποδες του βουνού Δίκαιος.

Την ευλογημένη ελιά, το υγρό χρυσάφι, οι παλαιοί την είχαν βασίλισσα στις οικονομικές συναλλαγές και στην προίκα τους. Το μαξούλι, δηλ η σοδειά του λαδιού, μετριόταν με τα μόδια ή τους γκαζοντενεκέδες. Θυμάμαι και αναπολώ, σε μια σύντομη συζήτηση μου με τον ελαιοπαραγωγό, μεταποιητή και κάτοχο του ελαιοτριβείου στον Λινοπότη κ. Δημοσθένη Χατζηπέτρο. Θυμηθήκαμε τα πολλά λιοτρίβια στο χωριό μας στο Ασφενδιού. Το λιοτρίβι του Σοφού, βρισκόταν δίπλα στο λιοτρίβι του Θυμανάκη, απέναντι από την Παναγιά την Ευαγγελίστρια, κοντά στην Πλατεία του χωριού. Το λιοτρίβι αυτό, το λειτουργούσε ο πατέρας του Χαράλαμπος Χατζηπέτρος από το 1945, στα πρώτα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια.

Ακολούθως έφτιαξε το 1990, ένα άλλο ιδιόκτητο στο Λινοπότη και το 2010 το εξόπλισε με τα τελευταίου τύπου σύγχρονα μηχανήματα, παραγωγής και τυποποίησης ελαιολάδου. Αποτελεί ένα από τα τέσσερα τυποποιητήρια και συνάμα ελαιοτριβεία του νησιού μας.

Ένα άλλο λιοτρίβι, ήταν αυτό που ανήκε στην Εκκλησία των Ασωμάτων, γνωστό ως το λιοτρίβι του Ασωμάτου. Ακολουθούσαν τα λιοτρίβια του Κιαπόκα, αλλά και του Χατζηνικολάου στου Μπέη, καθώς και του κ. Παπαδημητρίου γνωστό ως του Γιωργαρή, στην θέση Μεσαριά. Φυσικά υπήρχαν πολλά ελαιουργία σε όλο το νησί, ιδίως στα χωριά, όπως στο Πυλί, που είναι ένα χωριό με πολλή ελαιοπαραγωγή. Επίσης στην Αντιμάχεια, στην Καρδάμαινα και στην μακρινή Κέφαλο, η ελαιοπαραγωγή είναι πολύ πλούσια.

Τελευταία   στο παραλιακό χωριό Μαστιχάρι, λειτουργεί ένα ελαιουργείο που ανήκει στην οικογένεια Κουλιά.

Φέτος όπως μας πληροφόρησε ο κ. Χατζηπέτρος, υπάρχουν πάρα πολλές φορτωμένες ελιές, αλλά το λάδι που βγαίνει από τον καρπό τους αναλογικά είναι λίγο. Οι λόγοι σύμφωνα με τον έμπειρο ελαιοπαραγωγό είναι οι ακόλουθοι.

Οι βροχές ήταν ελάχιστες και δεν πήραν τα δένδρα αρκετή υγρασία, έτσι οι ελιές είναι στεγνές και σταφιδιασμένες. Η φετινή παραγωγή του λαδιού, σε μεγάλο βαθμό καταστράφηκε και από άλλους πιο σοβαρούς λόγους.

Ο δάκος, αν και έγιναν μερικοί ψεκασμοί στο τέλος Ιουλίου και τον Οκτώβριο, κατέστρεψε πολύ καρπό. Λόγο της ασυνήθιστης αύξησης της θερμοκρασίας, με την κλιματική αλλαγή, παρουσιάστηκε ένα είδος μύκητα. Οι γεωπόνοι τον λένε ‘γλοιοσπόριο’ που ήρθε από την Βόρειο Ελλάδα. Αυτός ο μύκητας, σαπίζει τον καρπό κατατρώγοντας τον. Επίσης η βαμβακίαση, μια ασθένεια που κολλά σαν βαμβάκι, αποξηραίνει σταδιακά τους βλαστούς και τα φύλλα των δένδρων. Φυσικά και τα καρκινώματα, καταστρέφουν όπως και οι άλλοι εχθροί την πολύτιμη ελιά.

Επίπονο και πολύ χρονοβόρο το μάζεμα της ελιάς, με όλη την οικογένεια να συμμετέχει. Πολλοί δε, κανόνιζαν να μαζεύουν η μια οικογένεια της άλλης τον ελαιώνα και το αντίθετο.

Σηκώνονταν πρωί-πρωί με τη δροσιά, έπαιρναν κολατσιό στην υφαντή πετσέτα και ξεκινούσαν με κρύο, ήλιο ή ψιλοβρόχι, την συλλογή του καρπού. Το μάζεμα της ελιάς είναι κοπιαστική δουλειά, που αν και τα τελευταία μηχανήματα βοηθούν, οι μεγάλες αιωνόβιες ελιές, χρειάζονται σκάλες και τους εργάτες να ανεβαίνουν να κλαδεύουν ή να τινάζουν και να μαζεύουν μια-μια τις ελιές και με τα ατυχήματα να παραμονεύουν. Στα απλωμένα δίχτυα τα χτένια με τον παραδοσιακό τρόπο ρίχνουν τις ελιές, κυρίως τις ψιλές τις κορονέικες ή τα κριτικά, ενώ μαζεύουν ξεχωριστά τις ώριμες τις χαμάδες από χάμω κάτω στο χώμα.

Τις πράσινες τις μαζεύουν για να τις κάνουν τσακιστές ή χαρακιαστές με το μαχαίρι. Αφού τις γλυκάνουν στο νερό, μετά θα τις βάλουν στο πήλινο κουζί (μικρό πιθάρι), μέσα στο ξύδι ή στην αλάρμη, δηλ στο αλμυρό με χοντρό αλάτι νερό, για μακρόχρονη συντήρηση.

Κατά το μεσημεράκι, κάτω από την δασύφυλλη ελιά, έστρωναν το υφαντό τραπεζομάντηλο ή την πολύχρωμη κουρελού, φτιαγμένη στον αργαλειό. Εκεί άπλωναν ελιές μαύρες, χαμάδες, ζυμωτό ψωμί, κεφτεδάκια τηγανιτά, λίγα γιαπράκια ή ντολμαδάκια   με αμπελόφυλλα, αυγά βρασμένα σφιχτά και τυρί της τυριάς ή της πόσσας, το γνωστό μας κρασσοτύρι. Το διπλανό πηγάδι και οι φυσικές πηγές, που ήταν σε αφθονία παντού, ξεδιψούσαν την εργατιά. Για τους μερακλήδες, το κανί, δηλ το μικρό μπουκάλι με το γλυκό κόκκινο, Ασφενδιανό κρασί μπρούσκο, ήταν βάλσαμο στην κούραση τους.

Με το γέρμα του ήλιου όταν πια σουρούπωνε, σάκιαζαν τις ελιές σε σακιά ή σε ψάθινα κοφίνια και αναλάμβαναν τα υποζύγια να τα μεταφέρουν και να τα πάνε στα λιοτρίβια. Τα υποζύγια, ιδίως τα άλογα και τα μουλάρια και πιο σπάνια τα γαϊδούρια, αφού τα χρησιμοποιούσαν για μεταφορά, έπρεπε να κάνουν και άλλη μια πιο βαριά δουλειά. Πριν να μπουν τα τελευταία Ευρωπαϊκών προδιαγραφών μηχανήματα, στα σύγχρονα λιοτρίβια, τα υποζύγια γυρνούσαν τις μεγάλες βαριές πέτρες, για να αλέσουν και να συνθλίψουν τις ελιές, μέχρι να φτάσουν στο επόμενο μηχάνημα για να βγει το λάδι. Όντως ‘τους έβγαζε το λάδι’ των εργατών, αυτή η Φθινοπωρινή δουλειά. Γιατί τα λιοτρίβια για να προλάβουν ώστε να μην σαπίσει στα σακιά η παραγωγή, ξημεροβραδιαζόταν με βάρδιες, όπως συμβαίνει και σήμερα.

Το λάδι φυλάσσονταν μαζί με την κουμπάνια του κρασιού, στο κατώι δηλ στην υπόγεια αποθήκη του σπιτιού, μέσα σε πήλινα πιθάρια ή σε γυάλινες νταμιτζάνες. Το πλαστικό ήταν άγνωστο, αλλά και πολύ επιβλαβές με την οξύτητα του λαδιού.

Την αξία του ελαιολάδου και της ελιάς, έχουν καταλάβει τελευταία οι άνθρωποι από όλο τον κόσμο και την αναζητούν για τις ευεργετικές ιδιότητες της, στην υγεία και στην ευεξία. Ποιος δεν απολαμβάνει μια παραδοσιακή, χωριάτικη σαλάτα, με ντοματούλα, αγγουράκι, κρεμμυδάκι, τυρί φέτα και μπόλικο αγνό ελαιόλαδο;

Η χώρα μας, η Ελλάδα, έρχεται τέταρτη στην Παγκόσμια παραγωγή ελαιολάδου, μετά την Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία και ακολουθεί η Πορτογαλία. Όλες αυτές είναι χώρες της ηλιόλουστης Μεσογείου.

Θερμά ευχαριστώ τον κ. Δημοσθένη και την κ. Λίτσα Χατζηπέτρου για την επωφελή, ενημερωτική μας συζήτηση.