Τα πουζουνίκια και τα πανηγύρια των λεσπέρηδων της Κω

ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ

Τα πουζουνίκια και τα πανηγύρια των λεσπέρηδων της Κω

Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη

Εκτός από τους ατέλειωτους ελαιώνες, τους αμπελώνες, τα περβόλια με τα φρούτα και τα εσπεριδοειδή, τα καπνοχώραφα και τα σταροχώραφα, καθώς και τα απέραντα χωράφια με τις ντομάτες, η Κως παρήγαγε και πολλά άλλα προϊόντα της μάνας γης.

Απέραντοι οι κάμποι του νησιού μας, καταπράσινοι, ένας τεράστιος τάπητας με όλα τα πολύχρωμα στολίδια του. Τα κηπευτικά, ήταν πολλά και ποικίλα, αλλά προπάντων επαρκή όχι μόνο για το νησί μας, που το εύφορο έδαφος του απλόχερα παρήγαγε, αλλά και για τα γύρω άνυδρα νησιά.

Τα καλοκαιρινά κηπευτικά, εκτός από τα σταφύλια, τα διάφορα χορταρικά και τα εδώδιμα φυτά, ήταν όλα λαχταριστά. Τις ζεστές ημέρες του καλοκαιριού, το δροσερό καρπούζι, το μελωμένο πεπόνι, η κατακόκκινη ντομάτα, που έβαφε άλικους τους κάμπους, μαζί με το φρέσκο αγγουράκι, έφτιαχναν την παραδοσιακή σαλάτα με το αγνό ελαιόλαδο, από τους απέραντους ελαιώνες του νησιού. Αλλά και τα κηπευτικά, όπως οι πιπεριές, για νόστιμα γεμιστά, οι μελιτζάνες, τα κολοκυθάκια, για πεντανόστιμο μουσακά, οι μπάμιες, τα φασολάκια πλατιά ή στενά, έθρεψαν όλους τους κάτοικους της εύφορης Κω.

Οι λεσπέρηδες φρόντιζαν από τα τέλη του Χειμώνα, αρχές της Άνοιξης, να σπείρουν τις πρασιές και μετά να φυτέψουν το μποστανάκι τους, ώστε τους επόμενους μήνες να έχουν έτοιμα τα κηπευτικά τους. Οι επίπεδοι, εύφοροι κάμποι στο Τιγκάκι του Ασφενδιού και στο Μαρμάρι στο Πυλί, ήταν πάντα καταπράσινοι από τα κηπευτικά ή τα ζαρζαβατικά εποχής. Αυτά ποτίζονταν από την γενναιόδωρη Κεφαλόβρυση της Ζιάς, που με ειδικά στενά κανάλια μοίραζε το πολύτιμο νερό της στα καλλιεργημένα κτήματα, αλλά και το κανάλι του Λινοπότη, που ερχόταν από την ομώνυμη Λίμνη, πότιζε όλα τα κηπευτικά στα μποστάνια, εκεί στο Μαρμάρι.

Στα υπόλοιπα χωριά, όπως στην επίπεδη Καρδάμαινα, καλλιεργούσαν αρκετά κηπευτικά. Αλλά και στην Κέφαλο, που οι αγρότες κατέβαιναν από το χωριό τους κάτω στην πεδιάδα, για να φτιάξουν το καλοκαιρινό τους κηπάκι, με τα ανάλογα ζαρζαβατικά. Όσο για την Αντιμάχεια, τα πρωτεία κατείχε το παραλιακό Μαστιχάρι, όπου ο κάμπος του ήταν πολύ εύφορος και τα διάφορα διάσπαρτα πηγάδια, ευνοούσαν την καλλιέργεια στα μποστάνια.

Ανάμεσα στους απέραντους κάμπους, εκεί που το σίσιλο της αφόρητης ζέστης, φλόγιζε τα σπαρτά και τα σιτηρά, ξεχώριζαν οι καλύβες των γεωργών. Ήταν τα λεγόμενα τσαρδάκια ή παράγκες, οι πρόχειρο- φτιαγμένες κατασκευές από κορμούς δένδρων, βούρλα και καλάμια, ντυμένες με υφαντές κουρελούδες, όπου φιλοξενούσαν τους ακάματους λεσπέρηδες, όλους τους ζεστούς θερινούς μήνες.

Μια χοντροκομμένη κουρελού, εκτελούσε χρέη ‘ασφαλούς’ πόρτας.

Το παρακείμενο πηγάδι, φρόντιζε να δροσίζει, να ποτίζει, και πολλές φορές να καλύπτει τις ανάγκες των πρόχειρα εγκατεστημένων στους κάμπους, άοκνων γεωργών του νησιού μας.

Όταν τέλειωνε πια το καλοκαιράκι και ερχόταν η γιορτή του Αη Νικήτα, μια μέρα μετά του Τιμίου Σταυρού, ‘Δεκαπέντιζε’ ο Σεπτέμβρης. Τα Σχολεία άνοιγαν και τα παιδιά μαζεύονταν στα χειμερινά σπίτια τους, έτοιμα για το καθημερινό τους Σχολικό πρόγραμμα.

‘Του Αη Νικήτα κοίτα και του Αη Γιωργιού ξεκοίτα,’ έλεγαν οι παλιοί γεωργοί, ακολουθώντας την άφιξη και την αναχώρηση, του αποδημητικού πουλιού της κουρούνας. Γιατί τότε ξεσηκώνονταν από το συνέπαρμα στο πρόχειρο κατάλυμά τους, στις ψάθινες καλύβες. Αυτές τις χαλούσαν μαζί με τα ‘σκιάχτρα’ δηλ τα ανθρώπινα ομοιώματα, που τα έφτιαχναν για να τρομάζουν τα ενοχλητικά και επιθετικά σμήνη των πουλιών.

Με τις πρώτες ψύχρες του Φθινοπώρου, τα κηπευτικά άρχιζαν να αποσύρονται και να μαραίνονται. Φυσικά τα περισσότερα, είχαν καταναλωθεί ή πωληθεί.

Τα πουζουνίκια δηλ τα υπολείμματα από τα ζαρζαβατικά, τα απομεινάρια από τα μποστάνια, μαζεύονταν και όσα ήταν αναλώσιμα τα έτρωγαν, τα υπόλοιπα τα έδιναν οι γεωργοί στα ζωντανά τους. Προτεραιότητα είχε ο καλοθρεμμένος χοίρος έτοιμος για τα χοιροσφάγια, για τα οποία φρόντιζαν να φυλάνε πολλά καρπούζια, ως επιδόρπιο για την χώνεψη.

Το Χειμωνικό χοντρόπετσο πεπονάκι, το φύλαγαν κρεμασμένο στις μεσιές του σπιτιού τους, για τα Χριστούγεννα. Ήταν εκεί δίπλα στον πέντηλο, δηλ το ψάθινο πλατύ πανέρι, για το βδομαδιάτικο ψωμί και κοντά στην κρεμασμένη πλεξούδα με τα σκόρδα ή στην αρμαθιά με τα ξερά αμπελόφυλλα.

Τα πουζουνίκια, ήταν ένας χρονικός ορισμός για τους γεωργούς, όταν ήθελαν να κάνουν ξεχωριστές οικογενειακές εκδηλώσεις, όπως Αρραβώνες, Γάμους ή Βαπτίσεις και έλεγαν.

-Τα πουζουνίκια θα κάνουμε το γάμο των παιδιών μας.

-Θα το βαπτίσουμε το μωρό τα πουζουνίκια.

-Μόλις πιττίσουμε, δηλ τελειώσουμε τις δουλείες τα πουζουνίκια, θα τους αρραβωνιάσουμε. -Τότε που θα έχουμε ξεμπερδέψει από τα κηπευτικά του κάμπου και θα έχουμε χαλάσει και τα πρόχειρα τσαρδάκια.

Λέγοντας πουζουνίκια οι αγρότες, προσδιόριζαν την δίμηνη, κενή χρονική περίοδο του Φθινοπώρου, μέχρι που ερχόταν ο καιρός για το μάζεμα του ελαιοκάρπου.

Μέσα στα πουζουνίκια βρίσκονταν και οι μεγαλύτερες Χριστιανικές γιορτές. Όπως της Γεννήσεως της Παναγίας, της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, του Αη Νικήτα, του Αη Δημήτρη, των Ασωμάτων Αρχαγγέλων, μέχρι και των Εισοδίων της Παναγίας.

Πολλές Εκκλησιές, μεγάλες ή μικρές, κεντρικές ή απομακρυσμένες και διάφορα Εξωκλήσια, γιόρταζαν με τον δικό τους πανηγυρικό τρόπο. Έτσι συνήθως μετά τον Εσπερινό, στρώνονταν ένα υπαίθριο μεγάλο τραπέζι, ώστε όλοι να χορτάσουν με κατσικάκι στις κληματόβεργες, ψημένο στον ξυλόφουρνο και με τα καζάνια γεμάτα από τυλιγμένα αμπελόφυλλα τα γνωστά, νόστιμα γιαπράκια ή ντολμαδάκια. Είχαν να προσφέρουν και πλιγούρι ή μπιλιούρι, φτιαγμένο από σιτάρι, καθώς και αρκετό ρύζι πιλάφι. Πρωταγωνιστές πάντα τα σταφύλια και το κατακόκκινο καρπούζι. Μια ομάδα αυτοδίδακτων, ταλαντούχων μουσικών, έπαιζε και τραγουδούσε ό,τι καλύτερο διέθετε, η Δημοτική παραδοσιακή μουσική.

Εδώ να σταθούμε με σεβασμό, αναφέροντας τις αδελφές Έφη Σαρρή και την Άννα Σαρρή -Καραμπεσίνη, που πρόσφατα έφυγε πλήρης ημερών από τη ζωή, όπου τα πρώτα τους μουσικά και ερμηνευτικά βήματα τα έκαναν στα πανηγύρια.

Η σημασία του παραδοσιακού πανηγυριού, είναι πολύπλοκη και ιδιαίτερη.

Εκεί συγκεντρώνονται για να διασκεδάσουν σε ένα αντάμωμα για όλους, ξενιτεμένους και μη, φίλους και γείτονες, συγγενείς και γνωστούς. Άτομα που είχαν να συναντηθούν για πολλά χρόνια, αφού η άκαρδη ξενιτιά τους απομάκρυνε βρίσκονται να τρώνε μαζί, να μεθάνε στο ίδιο τραπέζι και να γλεντάνε χορεύοντας στο ίδιο πανηγύρι. Στα πανηγύρια είναι όλοι καλοδεχούμενοι, οι εχθροί γίνονται φίλοι και οι άγνωστοι γνωστοί.

Οι Εκκλησιαστικές Επιτροπές, μαζί με τον κάθε εφημέριο Ιερέα, οργανώνουν αυτά τα πανηγύρια, που είναι ένα πραγματικό νοσταλγικό αντάμωμα για όλο το χωριό.

Παράλληλα αποτελούν την μοναδική χαρά των παιδιών, με τους γυρολόγους να μην χάνουν την ευκαιρία να απλώνουν τα ποικίλα εμπορεύματα τους, ώστε να δουλέψουν έστω και για ένα- δυο συνεχή μερόνυχτα.

Γιατί το πανηγύρι σε πολλά χωριά παλαιοτέρα, δεν κοιμόταν ποτέ. Ξεκινούσαν από την αυλή της εκκλησίας και συνεχίζονταν σε όλα τα καφενεία, ενώ πολλές φορές κατέληγαν σε σπίτια του χωριού για τη λεγόμενη «σούπα» με την κότα ή τον πετεινό.

Χόρευαν και γλεντούσαν, μεθούσαν από το Ασφενδιανό ντόπιο, γλυκό κρασί ασταμάτητα. Οι νέοι και οι νέες εύρισκαν την ευκαιρία να ανταλλάξουν κλεφτές, φλογερές ματιές, πριν φθάσουν στο λογοδόσιμο, στα αρραβωνιάσματα και στο γάμο.

Σήμερα τα πουζουνίκια υπάρχουν ακόμη στον τρόπο ζωής των παλιών λεσπέρηδων, αγροτών. Όσο για τα πανηγύρια και τα παραδοσιακά, λαϊκά γλέντια των Εκκλησιών, ευτυχώς ακόμη αναβιώνουν σε πολλά χωριά.

Παράδειγμα το πρόσφατο καλά οργανωμένο πανηγύρι της Παναγιάς στο Λαγούδι ή το άλλο της Παναγιάς στην Καρδάμαινα, με τον ξεχωριστό χορό της κούπας.

Όλα αυτά τα γλέντια και η ευωχία αποτελούσαν ένα διασκεδαστικό διάλειμμα στα πουζουνίκια, αφού ακολουθούσαν τα χοιροσφάγια και μετά ερχόταν το επίπονο μάζεμα του ελαιοκάρπου, από τους απέραντους ελαιώνες του νησιού μας.

Ένα εύφορο νησί όπου, ‘Αυτούς που έθρεψε η Κως, ούτε η Αίγυπτος’.

Ξανθίππη Αγρέλλη

—————————–