Τα πολύτιμα πηγάδια της Κω… Η αξία τους φάνηκε στον τελευταίο μεγάλο σεισμό!

Τα πολύτιμα πηγάδια της Κω

Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη

Στο κτήμα όπου κατοικώ ανακάλυψα κάτι πολύτιμο, που τόσο καιρό δεν το εκτιμούσα.

Το παλιό πηγάδι ανεκτίμητο δώρο, την αξία του οποίου κατάλαβα στον τελευταίο μεγάλο σεισμό του Ιουλίου. Όταν παραλίγο να βρεθώ άστεγη, μαζί με τόσους συνανθρώπους μου στο νησί μας. Φυσικά η έλλειψη νερού θα ήταν αρκετά αισθητή, αν πάθαινε κάποια βλάβη από τις ισχυρές σεισμικές δονήσεις, το Δημόσιο δίχτυο ύδρευσης.

Το παλιό πηγάδι, οικογενειακό κειμήλιο πάνω απο150 χρόνια, βρίσκεται εκεί με το αστείρευτο νερό του. Αν βρισκόμασταν στην δύσκολη θέση να το χρησιμοποιήσουμε, σίγουρα θα ξεδιψούσε όχι μόνο ένας, αλλά και όσοι χρειάζονταν το πολύτιμο νερό.

Σήμερα το χρησιμοποιούμε για να αντλούμε νερό με ειδική αντλία, ώστε να ποτίζονται όσα φυτά και δέντρα υπάρχουν στο κτήμα. Σε μια βόλτα μου στην εξοχή και στους γύρω επαρχιακούς δρόμους, διασχίζοντας αγροτικές περιοχές συνάντησα ξερικά, παλιά πηγάδια. Αυτά μέχρι και τα τελευταία χρόνια αλλά ακόμη και σήμερα, κάλυπταν τις ανάγκες για το ξεδίψασμα ζώων, ακόμη και ανθρώπων, καθώς και για το πότισμα των καλλιεργειών.

Όσο ξεμακραίνουμε από εκείνες τις εποχές, τόσο ο χρόνος ξεθωριάζει τις μνήμες και τις ιστορίες, που συνδέουν τα πηγάδια με την σημαντική ιστορία του κάθε τόπου.

Πολλές φορές τα προσπερνάμε ή τα κοιτάζουμε, χωρίς πραγματικά να βλέπουμε και να γνωρίζουμε την μεγάλη προσφορά τους. Έτσι από φορείς πολιτιστικών και ιστορικών αξιών, έχουν μετατραπεί στην καλλίτερη των περιπτώσεων, σε εγκαταλειμμένα και άχρηστα πλέον κομμάτια, στα ερημωμένα και χέρσα κτήματα.

Πολλά πηγάδια για διάφορες ανάγκες, επιχωματώθηκαν χωρίς να γνωρίζουμε μετέπειτα την αξία της χρήσης τους πρακτικά, αλλά και την ιστορική και αρχαιολογική αξία που περικλείουν ως πολιτιστικά τμήματα της αγροτικής και βουκολικής ζωής κάθε τόπου.

Θα χρειασθεί αγάπη και πολιτιστική συνείδηση, για να δώσουμε σημασία σε αυτή την κληρονομά, που χάνεται στην λαίλαπα του πολιτισμού των ανέσεων και των σύγχρονων συνθηκών διαβίωσης.

Στην Ελληνική ύπαιθρο, πολλά πηγάδια κλείνουν απίστευτες ιστορίες του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, έχοντας στο βυθό τους πολλά σκοτεινά μυστικά. Για την επιβίωση όμως των ανθρώπων, τα πηγάδια έπαιξαν και παίζουν πρωταρχικά ρόλο μαζί με τις φυσικές πηγές, τα ποτάμια και τις λίμνες.

Η κληρονομιά από τα διάφορα παλιά πηγάδια, είναι σύνθετη, καθώς η διατήρηση τους είναι συνδεδεμένη με τις άξιες που μεταφέρουν στο χρόνο. Όταν κάλυπταν και ακόμη καλύπτουν τις ανάγκες των κατοίκων ή των ιδιοκτητών τους σε πόσιμο νερό, σε νερό για πότισμα, για το μαγείρεμα, για το πλύσιμο των ρούχων και για την ατομική υγιεινή.

Τότε που ο μπάρμπα Γιάννης ο κανατάς, πωλούσε τα πήλινα κανάτια του.

Τότε που τα τσουκαλαριά της Καρδάμαινας, έβγαζαν κάθε είδους στάμνα. Την εποχή που ο νερουλάς, μαζί με τον γαλατά, μοίραζαν κάθε πρωί στα σπίτια των πόλεων, νερό που έφερναν από τα πηγάδια και τις φυσικές πηγές. Τότε που δεν είχαν ούτε τις Δημόσιες βρύσες, για να ξεδιψάνε οι κάτοικοι και οι περαστικοί. Δεν υπάρχει καμία σχέση με την συνήθεια που πέρασε στα σπίτια μας, να χρησιμοποιούμε και να πίνουμε εμφιαλωμένο νερό, φορτώνοντας έτσι με τόνους άδεια πλαστικά μπουκάλια, τον ήδη ταλαιπωρημένο πλανήτη μας.

Τα πηγάδια πολλές φορές σηματοδοτούσαν με την ιδιαίτερη σημασία τους, ολόκληρες περιοχές, με ξεχωριστή ονοματοδοσία όπως, τα πέντε πηγάδια, το βαθύ πηγάδι, το μεγάλο πηγάδι, το ξεροπήγαδο ή το πέτρινο πηγάδι κλπ.

Επίσης ένα πηγάδι, γίνονταν σημείο συνάντησης των κατοίκων του χωριού.

Οι νοικοκυραίοι κάθε κτήματος, επιβάλλονταν να φέρουν τους ειδικούς ραβδοσκόπους, οι οποίοι αφού ανίχνευαν την θέση της φλέβας του νερού, αμέσως ξεκινούσαν την κατασκευή οι ειδικοί κατασκευαστές πηγαδιών. Έχουμε τα αρτεσιανά πηγάδια με βαθιά, αστείρευτη φλέβα νερού και τα επιφανειακά, με συγκέντρωση μικρότερων υπόγειων υγρών πηγών.

Τα πηγάδια είναι κτισμένα με πέτρες ή με τούβλα, με σκληρό πέτρωμα και φυσικό πηλό. Βέβαια υπάρχουν κατάλληλα διαμορφωμένα πέτρινα εσωτερικά σκαλοπάτια, για να κατεβαίνουν οι ειδικοί να τα καθαρίζουν και να τα συντηρούν. Τα πηγάδια και οι πηγές αποτελούσαν πολύτιμο θησαυρό για τους διερχόμενους οδοιπόρους, τους περαστικούς και τους επισκέπτες μιας περιοχής.

Ακόμη και στο Ιερό Ευαγγέλιο, αναφέρεται το φρέαρ δηλ. το πηγάδι του Ιακώβ, αλλά και το πηγάδι που ο Χριστός ζήτησε από την Σαμαρείτιδα Φωτεινή, να του προσφέρει με τον κουβά λίγο νερό για να ξεδιψάσει.

Μέχρι και σήμερα οι νοικοκυρές στην ύπαιθρο, όσες διαθέτουν πηγάδι όταν κάνουν Αγιασμό στο σπίτι, αγιάζουν και το νερό του πηγαδιού. Επίσης ρίχνουν μικρό Αγιασμό στις 5 Ιανουαρίου στο πηγάδι, καθώς και στην 1^η του Σεπτέμβρη, αρχή της Ινδίκτου, δηλ του Εκκλησιαστικού έτους, όπου πάλι αγιάζουν το πηγάδι που το θεωρούν πηγή ζωής.

Οι λόγοι εγκατάλειψης των πηγαδιών, την μεταπολεμική εποχή και κυρίως μετά την δεκαετία του 60 είναι αρκετοί.

Η διανομή νερού στις βρύσες μέσα στα σπίτια, στα αγροκτήματα και στις στάνες, από την Δημόσια επιχείρηση ύδρευσης.

Η καταπάτηση τους από μεγάλες οικοδομές και νέες οδοποιίες, όπως εκείνο το πηγάδι στον κόμβο, στην περιοχή κοντά στο Εκκλησάκι της Παναγίας της Ελεούσας.

Οι επιχωματώσεις για οικοπεδοποίηση, με μπάζα και διάφορα οικοδομικά άχρηστα υλικά.

Οι κλοπές ιδιοκτησιών, με διάφορους ύποπτους τρόπους.

Τα πηγάδια ξεχωρίζουν σε ιδιωτικά και αστικά. Σήμερα υπάρχουν και διασώζονται ακόμη αρκετά παλιά πηγάδια στα χωριά της Κω, σε αγροτεμάχια, κοντά σε στάνες και σε μεγάλα κτήματα με διάφορα δένδρα.

Υπήρχαν πηγάδια δίπλα στα σπίτια στα χωριά και στις στάνες, που εξυπηρετούσαν μόνο τους ιδιοκτήτες. Όμως υπήρχαν και πηγάδια που έφτιαχνε η Κοινότητα, για Δημόσια χρήση για όλους τους κατοίκους.

Όλα σχεδόν τα πηγάδια, συνοδεύονταν από μικρές σκάφες για το πλύσιμο των ρούχων και πέτρινες στέρνες και γούρνες, για την συγκέντρωση επιπλέον νερού ιδίως τον Χειμώνα,

ώστε να γίνεται το πότισμα ή το πλύσιμο πιο άνετο στα νοικοκυριά.

Τον ίδιο ρόλο για να συγκεντρώνουν νερό, έπαιζαν και τα ξεροπήγαδα του καλοκαιριού.

Πόσιμο νερό, κουβαλούσαν και οι νοικοκυρές από τις πηγές, τα ποτάμια και τα κοινά αστείρευτα πηγάδια. Αργότερα νερό, έπαιρναν από την κεντρική πηγή ή από την Δημόσια βρύση του χωριού. Το μετέφεραν με μεγάλες στάμνες ή σε κουβάδες και το φόρτωναν πολλές φορές και στα γαιδουράκια.

Από τα περισσότερα πηγάδια, αντλούσαν το νερό με το μάγγανο και τον τσίγκινο κουβά, δεμένο στο χοντρό σχοινί. Το καλοκαίρι βύθιζαν την στάμνα στο πηγάδι, ώστε να έχουν δροσερό νερό. Τα πηγάδια ήταν πάντα επιμελώς σκεπασμένα, υπερυψωμένα και με τον περίγυρο τους πέτρινο και ανθεκτικά κατασκευασμένο.

Παρόλα αυτά, υπήρχαν τα αγροτικά επίπεδα πηγάδια, που τα κάλυπταν οι γεωργοί με κλαδιά ή φρύγανα. Αυτά ήταν πολύ επικίνδυνα για τα ζώα, τους ανυποψίαστους διαβάτες και φυσικά για τα παιδιά. Σε ένα τέτοιο πηγάδι, στάθηκε η αφορμή στο Μαστιχάρι της Κω, να χάσει τη ζωή του ένα δωδεκάχρονο κορίτσι.

Για αυτό αργότερα, υπερυψώθηκε το στόμιο των αγροτικών πηγαδιών και τα κάλυπταν με μια χόντρη λαμαρίνα ή με ένα στρογγυλό πάτο βαρελιού.

Στο άρθρο αυτό έχω να προσθέσω την δική μου παρατήρηση, για το πηγάδι του κτήματος μου. Την εβδομάδα που ακολούθησε μετά τον τρομερό σεισμό και την μετασεισμική πυκνή ακολουθία, το πηγάδι είχε ασυνήθιστα άφθονο νερό, αλλά ήταν χρώματος καφέ, σαν την σκουριά. Όσο περνούσαν οι μέρες, τον νερό καθάρισε και επανήλθε στην κανονική του στάθμη και ροή. Σε μερικές περιπτώσεις σεισμικής υπερδιέγερσης, η ενόχληση των υπογείων πετρωμάτων, μπορεί και να στερέψει το πηγάδι.

Στις δύσκολες ώρες, καλό είναι να εκτιμάμε και να αξιοποιούμε ό,τι έχουμε, διότι το νερό σαν βασικό υλικό στην δομή του ανθρώπου, των ζώων, αλλά και στην φύση είναι απαραίτητο και φυσικά το ξεχασμένο παλιό πηγάδι, τότε γίνεται ακόμη πιο πολύτιμο.

Ξανθίππη Αγρέλλη