Στο ετήσιο τακτικό συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος ( ΚΕΔΕ) το οποίο πραγματοποιήθηκε πρόσφατα συμμετείχε ο Δήμαρχος της Η.Ν. Κάσου Μιχάλης Ερωτόκριτος ως εισηγητής με την ιδιότητα του Προέδρου της Επιτροπής μεταναστευτικού προσφυγικού και κρίσεων της ΚΕΔΕ .
Η εν λόγω εισήγηση αναφέρει τα ακόλουθα :
Το μεταναστευτικό – προσφυγικό ζήτημα αποτελεί μια σταθερή πρόκληση που αγγίζει όχι μόνο τα εθνικά σύνορα αλλά και τις κοινωνικές , οικονομικές και δημογραφικές συνθήκες σε ολόκληρη τη χώρα. Οι τοπικές κοινωνίες , ιδίως οι παραμεθόριες περιοχές χερσαίες και νησιωτικές, βρίσκονται συχνά στην πρώτη γραμμή διαχείρισης των ροών αυτών, χωρίς πάντα να έχουν τα κατάλληλα μέσα και θεσμική υποστήριξη .
Ο νόμος 5226/2025 που ψηφίστηκε πρόσφατα από την Βουλή μεταξύ άλλων κλείνει ουσιαστικά την πόρτα της παράνομης μετανάστευσης , αυξάνει τις επιστροφές, καθιστά ποινικό αδίκημα την παράνομη διαμονή και βάζει τέλος στην νομιμοποίηση μετά την 7ετία .
Αποτύπωση σημερινής κατάστασης
Η σημερινή κατάσταση στο μεταναστευτικό στην Ελλάδα περιλαμβάνει αύξηση των αφίξεων , κυρίως παιδιών και ευάλωτων ομάδων , ειδικότερα νότια της Κρήτης και στην Γαύδο από την Λιβύη . Ταυτόχρονα υπάρχουν ανησυχίες για τις συνθήκες διαβίωσης σε ορισμένες δομές υποδοχής , όπως αναφέρει η UNICEF. Ο Πρόεδρος της Ένωσης Προσωπικού Λιμενικού Δυτικής Κρήτης Βασίλης Καστικανδαράκης αναφέρει χαρακτηριστικά : « Έχουμε μετατραπεί σε τραπεζοκόμους, ψυχολόγους και τραυματιοφορείς αντί να ασκούμε τα καθήκοντα μας »
Ταυτόχρονα, υπήρξε σημαντική μείωση του αριθμού των αιτούντων άσυλο σε σχέση με το 2020 , γεγονός που οδήγησε στην εκτίμηση από την κυβέρνηση ότι πλέον η χώρα δεν βιώνει μεταναστευτική κρίση , σύμφωνα με το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου πριν ένα χρόνο περίπου .
Σύμφωνα με το ίδιο Υπουργείο και με στοιχεία του Ιουνίου 2025 πλέον, στις δομές υποδοχής φιλοξενίας όλης της χώρας, δηλαδή στις κλειστές ελεγχόμενες δομές (Κ.Ε.Δ.) στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) και στις ελεγχόμενες δομές προσωρινής φιλοξενίας αιτούντων άσυλο (Ε.Δ.Π.Φ.Α.Α.) διαβιούν λίγο λιγότεροι από 20.000 συγκεκριμένα 19.065 αιτούντες άσυλο. Στα νησιά η εικόνα έχει αλλάξει ριζικά, στη Λέσβο διαμένουν προσωρινά 1.160 στη Κω 764 στη Σάμο 2536 στη Χίο 620 και στη Λέρο αυτή τη στιγμή υπάρχουν 1.122 όταν τον Μάρτιο του 2020 ήταν 2.300 πρόσφυγες- μετανάστες στο ίδιο νησί .
Τον Μάιο του 2020 συνολικά σε όλες τις δομές που διαχειρίζεται ή έχει την εποπτεία το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου διαμένουν 92.463 αιτούντες άσυλο, ενώ πλέον (τον Ιούνιο του 2025) διαμένουν όπως προανέφερα μόλις 19.065.
Συνολικά ο αριθμός των διαμενόντων σε όλη τη χώρα είναι
σημαντικά μειωμένος σε σχέση με μία πενταετία πριν.
Σε ό,τι αφορά στην νόμιμη μετανάστευση και την μόνιμη άδεια διαμονής επενδυτή (Golden Visa), η κύρια χώρα προέλευσης των επενδυτών στη χώρα μας είναι οι υπήκοοι Κίνας, σε ποσοστό 73,3% και ακολουθούν κατά πολύ μικρότερα μεγέθη οι υπήκοοι Τουρκίας (6,6%) και Ρωσίας (4,2%). Οι περισσότερες εκκρεμότητες ως προς την άδεια μόνιμου επενδυτή είναι για τους επενδυτές από Κίνα (69,5%) ενώ ακολουθούν οι επενδυτές από Ρωσία (5,1%) και Ιράν (3,2%).
Οι πολιτικές θέσεις και εκτιμήσεις της Επιτροπής μας είναι :
- Ο ρόλος των Δήμων είναι σημαντικός στη διαχείριση των προσφυγικών ροών . Οι Δήμοι καλούνται να λύσουν συστημικά προβλήματα , όσον αφορά την υποδοχή, προώθηση και την ένταξη τους .
- Οι Δήμοι της Χώρας , αυτοί τουλάχιστον που έχουν άμεση σχέση με το προσφυγικό πρόβλημα πρέπει να ενταχθούν στα όργανα και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων όσον αφορά τη διαχείριση τους , αλλά και στη χρηματοδότηση τους .
- Τέλος, οι δημότες πρέπει να ευαισθητοποιηθούν με διάφορες πρωτοβουλίες – ενέργειες της Τ.Α. και να στηρίξουν κοινωνικά τους νόμιμους πρόσφυγες στα πρώτα τους βήματα αλλά και στην παραπέρα πορεία τους .
Προτάσεις πολιτικής και θεσμικών παρεμβάσεων
Όλα αυτά μπορούν να επιτευχθούν και να υλοποιηθούν με προτάσεις για δράσεις και πρωτοβουλίες της Τ.Α. όπως :
- Εκπόνηση διακριτών σχεδίων δράσης για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών κατά την είσοδο, υποδοχή και την ένταξη με την ενεργό συμμετοχή των συναρμόδιων Υπουργείων (Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη του Υπουργείου Μετανάστευσης – Ασύλου) και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μετά από διαβούλευση με τους ενδιαφερόμενους .
2. Υιοθέτηση ανθρωποκεντρικών λύσεων υποδοχής και αναχώρησης
Υποστηρίζουμε τη δημιουργία ανοιχτών, αξιοπρεπών δομών υποδοχής και φιλοξενίας που λειτουργούν υπό την αιγίδα του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής. Οι δομές αυτές να διασφαλίζουν ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης και να διευκολύνουν την κοινωνική ένταξη των μεταναστών – πρoσφύγων και να συμμορφώνονται με τις προβλέψεις υποδοχής αιτούντων άσυλο .
Αξιοπρεπής λειτουργία των προαναχωρησιακών κέντρων (ΠΡΟΚΕΚΑ), όσων δεν δικαιούνται ασύλου, μη νόμιμων μεταναστών.
- Θεσμοθέτηση χρηματοδότησης και στελέχωσης για τους Δήμους
Είναι απολύτως αναγκαίο να θεσπιστεί πλαίσιο σταθερής και επαρκούς χρηματοδότησης των Δήμων για τη διαχείριση μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών . Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να δοθεί στους ακριτικούς νησιωτικούς και χερσαίους παραμεθόριους Δήμους, οι οποίοι αποτελούν κύριες πύλες εισόδου και καλούνται να διαχειριστούν δυσανάλογο φορτίο σε σχέση με τις δυνατότητές τους. Κατανομή ποσοστού των εσόδων από τα παράβολα των μεταναστών στους Δήμους κατοικίας τους για την εφαρμογή προγραμμάτων ένταξης,με έγκριση από κεντρική νομοθεσία ή κανονισμό , καθώς τα έσοδα και η κατανομή τους είναι θέμα δημοσιονομικό.
Στελεχιακή ενίσχυση των Δήμων που φιλοξενούν δομές υποδοχής και φιλοξενίας, μόνιμες ή και προσωρινές, αυτών που αιτούνται ασύλου.
- Δημιουργία αντικειμενικού συστήματος ισοκατανομής των εισροών των προσφύγων- μεταναστών σε όλη την χώρα, με κριτήρια όχι μόνο τα πληθυσμιακά, αλλά και τα γεωγραφικά και κριτήρια που θα αποτυπώνουν την ιδιαίτερη κατάσταση της κάθε περιοχής , όπως για παράδειγμα των ακριτικών περιοχών. Εφαρμογή σχεδίου άμεσης αποσυμφόρησης των περιοχών – νησιών απόβασης
- Ενίσχυση της Ευρωπαϊκής συμμετοχής και ευθύνης.
Είναι αναγκαίο να κινητοποιήσουμε και να ασκήσουμε πίεση προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου η διαδικασία ελέγχου και εκκαθάρισης των αιτήσεων ασύλου να γίνεται κατά προτεραιότητα στις χώρες πρώτης εισόδου των μεταναστών/προσφύγων, όπως η Τουρκία και η Λιβύη. Με ευθύνη της Ε.Ε. και των θεσμών της, θα πρέπει να πραγματοποιείται αρχική διαλογή, ώστε να διαχωρίζονται όσοι δικαιούνται διεθνούς προστασίας από εκείνους που δεν πληρούν τα κριτήρια.
Οι Δήμοι, αυτοί που λαμβάνουν ευρωπαϊκούς πόρους , να αξιοποιούν αποδοτικά τα χρηματοδοτικά προγράμματα που η Ε.Ε. παρέχει για την υποστήριξη και ενσωμάτωση των μεταναστών.
- Δράσεις από τους Δήμους για την ευαισθητοποίηση των δημοτών κατά του ρατσισμού, ξενοφοβίας και των διακρίσεων. Ενδεχόμενα δημιουργία παραρτημάτων Ρομά στα κέντρα κοινότητας προσφύγων .
- Κατάρτιση και ενίσχυση προγραμμάτων ένταξης των νόμιμων μεταναστών- προσφύγων με έμφαση στα μαθήματα της Ελληνικής γλώσσας, ιστορίας, πολιτισμού και επαγγελματικής κατάρτισης
Τα κέντρα δια βίου μάθησης των Δήμων, δύνανται να προσφέρουν προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας σε διαβαθμισμένα επίπεδα( Α1, Α2, Β1, Β2).
- Ενίσχυση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας μέσω της Δ.ΥΠ.Α.
Η Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (Δ.ΥΠ.Α.) οφείλει να απευθύνει ειδικά προγράμματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης σε πρόσφυγες και μετανάστες που επιθυμούν να ζήσουν μόνιμα στη χώρα. Η ενίσχυση της πρόσβασής τους στην εργασία αποτελεί βασικό πυλώνα ένταξης και κοινωνικής συνοχής.
9. Διευκόλυνση στην απόκτηση ιθαγένειας.
Η θέσπιση ευνοϊκότερου πλαισίου για την απόκτηση ιθαγένειας σε μετανάστες και πρόσφυγες(Ν.3838/2010) που διαμένουν για χρόνια στη χώρα είναι επιβεβλημένη, ιδιαίτερα σε Δήμους και Περιφέρειες με έντονο δημογραφικό πρόβλημα. Η ένταξη αυτών των ανθρώπων στο εθνικό σώμα ενισχύει την κοινωνική και οικονομική ανθεκτικότητα των τοπικών κοινωνιών.
10. Σύσταση επιτροπών μεταναστών και προσφύγων σε όλους τους Δήμους.
Οι Δήμοι της χώρας θα πρέπει να προχωρήσουν στη θεσμοθέτηση Επιτροπών Μεταναστών και Προσφύγων(Άρθρα 78 και 83 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων- Ν3852/2010), οι οποίες θα λειτουργήσουν ως δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των μεταναστευτικών κοινοτήτων και της τοπικής κοινωνίας, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην ομαλή ένταξη και διαπολιτισμική κατανόηση.
- Ίδρυση Κέντρων Δημιουργικής Απασχόλησης (Κ.Δ.ΑΠ.) σε Δήμους
Προσφέρονται πολλές χρηματοδοτικές από την Ε.Ε δυνατότητες.
Παράδειγμα ο Δήμος Βοΐου Κοζάνης παρέχει κοινωνικές υπηρεσίες, όπως η εκπαίδευση,φροντίδα, προστασία και κοινωνική ένταξη ασυνόδευτων ανήλικων κοριτσιών. Αυτά δημιουργούν πολλές θέσεις εργασίας.
- Ίδρυση και λειτουργία Κέντρων Ένταξης Μεταναστών ( Κ.Ε.Μ) σε Δήμους που δεν υφίστανται τέτοια, στα πλαίσια του Προγράμματος ΕΣΠΑ 2021-2027. Τα κέντρα αυτά παρέχουν ένα ευρύ φάσμα δράσεων στους τομείς απασχόλησης, εκπαίδευσης, υγείας , προστασίας και πρόνοιας.
- Τροποποίηση του άρθρου 2 του Ν5226/2025 ώστε στους συμμετέχοντες στο Εθνικό Συμβούλιο Μετανάαστευσης και Ασύλου να περιλαμβάνονται :
- Εκπρόσωπος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας( Κ.Ε.Δ.Ε)
- Εκπρόσωπος της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας (ΕΝ. ΠΕ) προκειμένου να διασφαλίζεται η φωνή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην χάραξη πολιτικής.
- Ρύθμιση για το Δίκτυο Δήμων Αλληλεγγύης και Ένταξης
Δημιουργία Δικτύου Δήμων Αλληλεγγύης και Ένταξης, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου και της ΚΕΔΕ, με στόχο την ανταλλαγή τεχνογνωσίας, τη συνεργασία σε προγράμματα ΤΑΜΕ και την προώθηση καλών πρακτικών.
- Προσθήκη υποχρεωτικού “Χάρτη Δικαιωμάτων και Υποχρεώσεων” σε κάθε Δομή Φιλοξενίας
Προσθήκη υποχρεωτικού χάρτη δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε κάθε δομή φιλοξενίας, ώστε να διασφαλίζεται διαφάνεια, συμμετοχή των φιλοξενούμενων και αποτελεσματικός έλεγχος από τους Δήμους.
Συμπερασματικά
Οι Δήμοι παρά το ότι δεν έχουν ρητή εξουσιοδότηση και αρμοδιότητα να προωθήσουν την ένταξη των μεταναστών εκ των πραγμάτων επηρεάζουν το πόσο θετικό ή αρνητικό είναι το τοπικό περιβάλλον στην προοπτική της υποδοχής και της ένταξης των μεταναστών και των προσφύγων .
Η θέσπιση των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (Σ.Ε.Μ) από το 2010 καθιέρωσε για πρώτη φορά μια δομή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που έχει αποκλειστικά αυτόν τον σκοπό . Με όλες τις αδυναμίες και τους περιορισμούς τους η δημιουργία Σ.Ε.Μ. σ’ ένα Δήμο σηματοδοτεί την πρόθεση της δημοτικής αρχής να προωθήσει την ένταξη τους .
Δημιουργεί επίσης και μια πλατφόρμα στην οποία μεταναστευτικοί σύλλογοι μεταφέρουν τα θέματα που τους απασχολούν , και αλληλεπιδρούν με άλλους ενδιαφερόμενους παράγοντες του Δήμου .
Η ίδρυση του Σ.Ε.Μ. και η επιδίωξη ρητής και ενεργής πολιτικής ένταξης μεταναστών ανήκει εξ’ ολοκλήρου στην ευχέρεια της εκάστοτε δημοτικής αρχής.
- Οι απόψεις και οι δεσμεύσεις των εκλεγμένων δημάρχων και η στήριξη που αυτές απολαμβάνουν μέσα στο δημοτικό συμβούλιο και στην τοπική κοινωνία έχουν καθοριστική επιρροή .
- Η διαχείριση του μεταναστευτικού απαιτεί συντονισμένες, θεσμικές και πολυεπίπεδες παρεμβάσεις με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και διασφάλιση της βιωσιμότητας των τοπικών κοινωνιών. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση και ιδίως οι μικροί νησιωτικοί και παραμεθόριοι Δήμοι, οφείλουν να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια, με τη στήριξη της Πολιτείας, μέσω του Υπουργείου Μετανάστευσης – Ασύλου( Υ.Μ.Α) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης(Τ.Α.Μ.Ε), όπως προβλέπει ο νέος Νόμος 5226/2025.
Η παρούσα εισήγηση προτείνει ένα ρεαλιστικό και νομικά εναρμονισμένο πλαίσιο πολιτικής, που συνδυάζει την ανθρωπιά, τη νομιμότητα και την τοπική ευθύνη, ανταποκρινόμενο στις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα μας γενικότερα.
Επιπρόσθετα:
- Ενισχύει τη συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης,
- Προωθεί την κοινωνική συνοχή και τη δημογραφική αναζωογόνηση και τέλος
- Δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο δράσης, που συνδέει το μεταναστευτικό ζήτημα με την περιφερειακή ανάπτυξη και τη νησιωτικότητα.
Το πρόβλημα των μεταναστευτικών ροών πλέον είναι υπαρκτό και η εύρεση λύσεων στα πλαίσια ενός εθνικού σχεδιασμού είναι υπόθεση όλων μας . Ένας σχεδιασμός πρέπει να είναι σαφής και αποτελεσματικός και όχι με επικαλύψεις συναρμόδιων φορέων και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης .
Είναι ένα σημαντικό πρόβλημα και σαν τέτοιο πρέπει να αντιμετωπιστεί από όλους τους αρμόδιους θεσμικούς φορείς .
