Παράδοση, συγκίνηση και μνήμες στη μεγάλη γιορτή της σφουγγαράδικης ιστορίας του νησιού
Η καρδιά της Καλύμνου χτύπησε δυνατά το απόγευμα του Σαββάτου 9 Αυγούστου 2025, όταν για 3η συνεχόμενη χρονιά πραγματοποιήθηκε η αναπαράσταση του «Ποκινήματος» των Σφουγγαράδων – ενός εθίμου βαθιά ριζωμένου στην ιστορία και την ταυτότητα του νησιού.
Η εκδήλωση, πλούσια σε δρώμενα, μουσικές, θεατρικές σκηνές και συγκινητικές αναφορές, αποτέλεσε γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν: για να θυμηθούν οι παλαιότεροι τις ένδοξες αλλά και δύσκολες εποχές των σφουγγαράδων, και για να μάθουν οι νεότεροι τι σημαίνει θάλασσα, μόχθος και ναυτοσύνη στην Κάλυμνο.
Μια προκυμαία γεμάτη κόσμο
Από νωρίς το απόγευμα, η πλατεία μπροστά από το Επαρχιακό Μέγαρο και όλη η προκυμαία είχαν κατακλυστεί από κατοίκους και επισκέπτες κάθε ηλικίας. Παρά τον μεγάλο αριθμό καθισμάτων που είχαν τοποθετηθεί, δεν επαρκούσαν για το πλήθος που ήρθε να παρακολουθήσει.
Πολλοί στάθηκαν όρθιοι, ακόμη και σε οριοθετημένους χώρους, ενώ αρκετοί ακολούθησαν την εκδήλωση από διάφορα σημεία της προκυμαίας. Η συνεχής προσέλευση μαρτυρούσε τη μεγάλη απήχηση που έχει αποκτήσει η διοργάνωση. Οι 3 φωτογραφίες του Νικόλα Σμαλιού είναι χαρακτηριστικές της συμμετοχής του κόσμου.
Επίσημες παρουσίες
Η εκδήλωση τιμήθηκε από τη συμμετοχή πολλών επισήμων:
- Οι βουλευτές Δωδεκανήσου της ΝΔ, Μάνος Κόνσολας και Μίκα Ιατρίδη
- Ο Γενικός Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, Μανώλης Κουτουλάκης
- Ο Μητροπολίτης Λέρου, Καλύμνου και Αστυπαλαίας, κ. Παΐσιος
- Ο Μητροπολίτης Καρθαγένης (Μαρόκου, Τυνησίας, Αλγερίας και Μαυριτανίας) κ. Μελέτιος
- Ο Διοικητής της ΑΣΔΕΝ, Αντιστράτηγος Εμμανουήλ Θεοδώρου
- Ο Διοικητής της 80 ΑΔΤΕ, Ταξίαρχος Δημήτριος Κουλέτσης
- Ο πρώην Γενικός Γραμματέας Αποδήμου Ελληνισμού, Ιωάννης Χρυσουλάκης
- Ο Αντιπεριφερειάρχης Χαράλαμπος Ναβροζίδης
- Η Αντιπρόεδρος του Επιμελητηρίου Δωδεκανήσου Φαίδρα Σπανού.
- Οι τοπικές πολιτικές, στρατιωτικές αρχές και σωμάτων ασφαλείας, εκπρόσωποι φορέων , συλλόγων και Αποδήμων
Η παρουσία τους, μαζί με το πλήθος κόσμου, ανέδειξε τη σημασία του «Ποκινήματος» όχι μόνο ως τοπικό έθιμο αλλά και ως πολιτιστική κληρονομιά.
Η έναρξη της εκδήλωσης-Χαιρετισμοί
Η αυλαία άνοιξε λίγο μετά τις 19:00 με τη συνεργάτιδα του Επάρχου Ζαφειρία Γκουλή η οποία διάβασε ένα ποίημα γραμμένο από την εκπαιδευτικό και ποιήτρια Θέμις Μπιλλήρη.
Ακολούθως το λόγο πήρε ο συντονιστής και παρουσιαστής της εκδήλωσης Γιάννης Νομικάριος να καλωσορίζει τους παρευρισκόμενους ενώ κάλεσε στο βήμα για σύντομους χαιρετισμούς τον Γενικό Γραμματέα Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής Μανώλη Κουτουλάκη, τον Δήμαρχο Καλυμνίων Ιωάννη Μαστροκούκο και τον Αντιπεριφερειάρχη Χαράλαμπο Ναβροζίδη.
Στη συνέχεια ο Έπαρχος ΠΕ Καλύμνου, Μανώλης Μουσελλής, οικοδεσπότης της εκδήλωσης που τόνισε ότι και η φετινή είναι αποτέλεσμα συνεργασίας της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και του Επαρχείου με δεκάδες εθελοντές και χορηγούς, οι οποίοι συνέβαλαν στην επιτυχία της.
Ο Έπαρχος απένειμε αναμνηστικές πλακέτες στο Γενικό γραμματέα Μανώλη Κουτουλάκη, Μητροπολίτης Καρθαγένης και στον Παντελή Γκιννή εγγονό του αείμνηστου Παντελή Γκιννή δημιουργού του Ντιρλαντά
Η αναπαράσταση ξεκινά
Ξεκινώντας το κύριο μέρος της εκδήλωσης, ο Γιάννης Νομικάριος έκανε μία σύντομη εξιστόρηση της περιόδου του Ποκινήματος και στη συνέχεια παρουσιάστηκε, η διαδικασία με Καπετάνιους και «κουμάντα» – (έμπιστοι άνθρωποι των καπεταναίων, καλοί θαλασσινοί και υπεύθυνοι της δουλειάς) να κανονίζουν τα πληρώματα που χρειαζόταν και όλες τις προετοιμασίες, οργανώνοντας την τροφοδοσία – τις λεγόμενες «κουμπάνιες», αλλά και το σκληρό το παζάρεμα με τους σφουγγαροεμπόρους και στις συμφωνίες που κατέληγαν
Η προετοιμασία των σκαφών για τα μεγάλα ταξίδια προς τη Μπαρμπαριά ήταν απαιτητική: με πληρώματα 50-60 ατόμων, χρειαζόταν ακριβής υπολογισμός εφοδίων, υπεύθυνη οργάνωση και σωστή διαχείριση από τον μάγειρα, ώστε να αντέξουν οι μήνες μακριά από την πατρίδα.
Να σημειώσουμε ότι υπήρχε και μετάφραση στα Αγγλικά τμημάτων της αναπαράστασης από την εκπαιδευτικό Βιβή Γεωργοπούλου
Προετοιμάζονται οι «κουμπάνιες» – η τροφοδοσία των πληρωμάτων
Στο χρονικό διάστημα που μερεμετίζονταν και εξοπλίζονταν τα σφουγγαράδικα πλεούμενα, ο καπετάνιος πυρετωδώς τρέχει και δεν φτάνει να κλείσει συμφωνίες με τους χοντρεμπόρους μαγαζάτορες, για να οργανώσει και να νεμαζέψει – συγκεντρώσει τις κουμπάνιες – την τροφοδοσία για τα πληρώματα.
Στο σημείο αυτό η μοναδική Καίτη Κουλλιά, που συνόδευσε τα δρώμενα της όλης παρουσίασης “α καπέλα” με την μελωδική της φωνή και χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων, τραγούδησε το “ήλθε η ώρα του φευγιού….” και “Θάλασσα πλατιά, αγάπη μου γλυκιά θάλασσα βαρεί το κύμα αχ, σ’ αγαπώ δεν είναι κρίμα..“
Ο αγιασμός στο σφουγγαράδικο καΐκι και το φευγιό
Η τελετή του αγιασμού σε σφουγγαράδικο καΐκι συγκίνησε βαθιά: οι δύτες, με κασκέτο στο χέρι, σταυροκοπιούνταν ζητώντας τη θεία βοήθεια του Αγίου Νικολάου : «Σώσον Κύριε το λαό σου και… ευλόγησον το ταξίδι μας»
Ο ιερέας, κρατώντας την εικόνα του Αγίου, ράντιζε με αγιασμό πληρώματα και εργαλεία, δίνοντας ευχές για ασφαλές ταξίδι.” Είθε η Θεία δύναμη κουράγιο να σας δίνει, // στους κυβερνήτες φώτιση και σας (πληρώματα) να κατευθύνει”
Κι ήρθε η ώρα του φευγιού. Τα σφουγγαράδικα πλεούμενα έτοιμα να σαλπάρουν.
Όλο το νησί στο πόδι, κατέβηκε να αποχαιρετίσει τους σφουγγαράδες του. Γονείς, γυναίκες, παιδιά, συγγενείς και φίλοι, παλιοί δύτες, επιθυμούν να σφίξουν στην αγκαλιά τους, να ασπαστούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, που φεύγουν για ένα ταξίδι τόσο μακρινό και επικίνδυνο!
Ακολούθησε ένα 10λεπτο θεατρικό δρώμενο, με διαλόγους που προσάρμοσε ο Ιατρός και συγγραφέας Γιάννης Κουλλιάς. Σύζυγος, τα παιδιά και η πεθερά να αποχαιρετούν το δικό τους άνθρωπο
Όμως είναι και οι αργοπορημένοι που μέχρι την τελευταία στιγμή πίνουν και διασκεδάζουν και φτάνουν με τα όργανα και τραγουδώντας το εμβληματικό Κυπραίικο τραγούδι «Τα ριάλια – ριάλια, ριάλια, τα μονόλιρα πεντόλιρα και τούμπλες …κι οι πεζεβέγκηδες που τά ΄χουνε στις πούγκες», για να επιβιβαστούν στον αχταρμά, που ήδη έχει ανάψει τις μηχανές του
Η ώρα του Αποχαιρετισμού και η αναχώρηση των σκαφών με τους σφουγγαράδες
Η Καίτη Κουλλιά, ερμήνευσε το γνωστό τραγούδι των σφουγγαράδων “Το Μαρούλι” (Υποκοριστικό της Μαρίας)και η στιγμή της αναχώρησης κορυφώθηκε:
Έρι, ο μισεμός είναι καημός, το κατευόδιο ζάλη,
έρι, και το καλωσορίσατε, αχ Μαρούλι, είναι χαρά μεγάλη.
Η μηχανή ’ναι η μάνα μου, η ρόδα η αδερφή μου,
και στον κολαουζέρη2 μου κρέμεται η ζωή μου.
Για σένα βάζω φόρεμα, για σε τραβώ μαρκούτσα,4
για σένα μου φορέσανε τα σιδερέ παπούτσια.
Μέρα βαριά του μισεμού, τα σωθικά μας μαύρα,
ώρα πικρή του χωρισμού, φωτιά, καημός και λαύρα
Ήλθε η ώρα της αναχώρησης των σκαφών με το άναμμα των μηχανών να ακούγεται σε όλη την προκυμαία και να σκορπά ρίγη συγκίνησης. Τα σκάφη λύνουν κάβους, κάνουν ένα σταυρό μέσα στο λιμάνι και αναχωρούν για την Μπαρμπαριά.
Στην προκυμαία Γονείς, γυναίκες, παιδιά, συγγενείς και φίλοι, παλιοί δύτες, αποχαιρετούν κουνώντας τα μαντήλια, ενώ την αναχώρηση συνοδεύουν τα τραγούδια του αείμνηστου μερακλή και γλεντζέ σφουγγαροκαπετάνιου Παντελή Γκινή,«Αγάντα για λέσα να’ ρθει η μαγγιόρα ( η βαριά άγκυρα) μέσα….», « για λέσα λεβεντόνια και της Μπαρμαριάς γλαρόνια…» και το διεθνές γνωστό τραγούδι «Ντιρλαντά, και τέζα πλάτες (λάμνετε – τραβάτε κάργα τα κουπιά), για ξανθές και μαυρομάτες…
Ο χορός του Μηχανικού και το σκάφανδρο
Η συνέχεια περιλάμβανε τον «Χορό του Μηχανικού», τον εμβληματικό χορό της Καλύμνου, όπως τον διασκεύασε ο Θεόφιλος Κλωνάρης, και συγκίνησε το κοινό με το Μιχάλη Καμπουράκη προστελάτη και να το συνοδεύει το χορευτικό του Λυκείου Ελληνίδων.\
Ακολούθησε η επίδειξη ντυσίματος δύτη. Ο βετεράνας μηχανικός Γιώργος Πιζάνιας, ντύθηκε με την πλήρη παραδοσιακή στολή και σκάφανδρο, θυμίζοντας το βάρος και τη δυσκολία της δουλειάς.
Μια πράξη μνήμης
Ιδιαίτερα φορτισμένη και συγκινητική ήταν η στιγμή που ο Μητροπολίτης Καρθαγένης (Μαρόκου, Τυνησίας, Αλγερίας και Μαυριτανίας) κ. Μελέτιος παρέδωσε σε απογόνους σφουγγαράδων σταυρούς που προέρχονταν από μνήματα στη Βόρεια Αφρική, όπου είχαν ταφεί οι δικοί τους – μια πράξη τιμής και σεβασμού προς εκείνους που θυσιάστηκαν στη θάλασσα και έγραψαν ιστορία στα βάθη των θαλασσών.
Ιωάννης Κονδύλης τάφηκε δίπλα από τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου στο νησί Τζέρμα
Οι σταυροί που παραδόθηκαν στους απογόνους τους ήταν των αείμνηστων Νικήτα Καβουκλή. Νικολάου Καρπάθιου, Νικήτα Ξυλουρά , Θεόφιλου Τσαγκάρη, Μικέ Ζωίδη.
Μουσικό κλείσιμο και κεράσματα
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με ένα εξαιρετικό μουσικό πρόγραμμα από την Πολυφωνική χορωδία “Μελίρρυτον”, υπό την διεύθυνση της καθηγήτριας μουσικής και μαέστρου Ειρήνης Τρικοίλη. Πρόγραμμα έντεχνο με αναφορές στη θάλασσα και τους ανθρώπους της, περιλαμβάνοντας δημιουργίες κορυφαίων συνθετών όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Νίκος Γκάτσος. Την ομάδα πλαισίωνε και ορχήστρα αποτελούμενη από καταξιωμένους μουσικούς: Ειρήνη Γκοβάτσοτ (πιάνο), Γιάννης Μαγκάκης (κιθάρα), Δρόσος Σκυλλάς (κρουστά) και Κώστας Ιακώβου (μπουζούκι)
Στο τέλος της εκδήλωσης προσφέρθηκαν εδέσματα (ρεβίθια φούρνου)
Φωτορεπορτάζ-video Μπέττυ Μαΐλλη και Μάμας Χαραμαντάς
Ευχαριστούμε το Νικόλα Σμαλιό για τις 3 φωτογραφίες από ψηλά.
πηγη: https://kalymnos-news.gr
