Ο Πολιτισμός της διασκέδασης | Γράφει ο Παναγιώτης Πετρίδης

Ο Πολιτισμός της διασκέδασης.

Γράφει ο καθηγητής Παναγιώτης Πετρίδης

Στο μάθημα της Φυσικής υπάρχει ένα φαινόμενο που ονομάζουμε «διασκεδασμός του φωτός». Αφορά την εξάρτηση του δείκτη διάθλασης ενός υλικού με το μήκος κύματος της ακτινοβολίας και δείχνεται στη διπλανή εικόνα. Συμβαίνει όταν το λευκό φως, δηλαδή μια δέσμη με όλα τα χρώματα που ξέρουμε, πέσει πάνω σε ένα πρίσμα ή σε κάποιο υλικό όπως ο χαλαζίας. Το αποτέλεσμα είναι ο διαχωρισμός (διασκορπισμός) των χρωμάτων μέσα στο υλικό και η δημιουργία μιας χρωματιστής βεντάλιας. Σίγουρα έχουμε δει το φαινόμενο στον ουρανό μετά από βροχή και το ονομάζουμε ουράνιο τόξο. Ο όρος «διασκέδαση» για την Φυσική «διασκεδασμός», προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «δια-σκεδάννυμι» που σημαίνει διασκορπισμός. Κατέληξε στις μέρες μας η έκφραση «πάω να διασκεδάσω» να σημαίνει «πάω να διασκορπίσω τις έγνοιες μου, τις μέριμνές μου» δηλαδή να περάσω ευχάριστα τον ελεύθερό μου χρόνο, τελικά να γίνω κομμάτια.

Σε μια εποχή που όλα μετατρέπονται σε εικόνα, σε ήχο, σε Reel, σε δήθεν «εκδήλωση», ίσως είναι καιρός να θυμηθούμε – ή να μάθουμε από την αρχή – τι είναι πραγματικά ο Πολιτισμός. Όχι όπως τον εννοούν οι τοπικοί άρχοντες, που νομίζουν ότι αν στήσουν μια εξέδρα ή μια ηχητική εγκατάσταση στο Ρωμαϊκό θέατρο και καλέσουν δυο τρεις μουσικούς να παίξουν μπροστά από μερικές ντουζίνες πολιτών ή τουριστών, έχουν επιτελέσει τον πολιτιστικό τους ρόλο. Ο Πολιτισμός δεν είναι σκηνή, δεν είναι ντεσιμπέλ, δεν είναι διασκέδαση. Είναι πρόταση ζωής.

Ο Πολιτισμός είναι το αποτύπωμα του ανθρώπου στον χρόνο. Είναι η στάση απέναντι στον εαυτό, στον συνάνθρωπο, στον τόπο. Είναι η ευγένεια, είναι η ησυχία. Είναι ιαματική για τον καθένα μας η συνύπαρξη με ανθρώπους αυτής της ποιότητας, με ανθρώπους που βλέπουν διαφορετικά τον κόσμο, με ανθρώπους – δημιουργούς που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο χωρίς φανφάρες και τυμπανοκρουσίες, με ανθρώπους που η πραγματική τους εργασία είναι να φυλάνε τον τόπο τους, με ανθρώπους που κατανοούν ότι τελικά μόνο τον εαυτό τους μπορούν να αλλάξουν γιατί «Κεμάλ αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ».

Ο Πολιτισμός είναι το αποτύπωμα του δημιουργού που δεν αναπαράγει, αλλά προτείνει, δεν διασκεδάζει αλλά συγκλονίζει, ενθουσιάζει τους συνανθρώπους του. Ενθουσιάζει με την ετυμολογική έννοια του όρου (εν-θεός). Πολιτισμός είναι ο Όμηρος, είναι ο Ηράκλειτος, είναι τα Διονύσια στην Αθήνα, όπου η τραγωδία –πριν γίνει λέξη σε δελτία ειδήσεων– υπήρξε παιδεία του Δήμου. Είναι ο Επιτάφιος του Περικλή, όταν μιλά για το μέτρο, το ήθος, την πόλη που σέβεται τον νόμο, τους νεκρούς, τον άνθρωπο.

Ο Πολιτισμός δεν έχει ημερομηνία λήξης, γιατί αγγίζει καθολικά και διαχρονικά υπαρξιακά ερωτήματα. Ο δημιουργός απευθύνεται στον έτερο, προσκαλεί σε σκέψη και συνύπαρξη, δεν κολακεύει. Τα έργα που μένουν στον χρόνο, είναι αυτά που τολμούν να σηκώσουν τον άνθρωπο ψηλότερα, όχι αυτά που τον γυροφέρνουν σαν τουρίστα στην ίδια του την καθημερινότητα.

Φέτος είναι το τρίτο καλοκαίρι που περνώ στη γειτονιά των Δωδεκανήσων, αφού εργάζομαι στο Εσπερινό ΕΠΑΛ ΚΩ, εδώ στο νησί του Ιπποκράτη. Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού είναι μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού. Όσο για τις καθημερινές εκδηλώσεις σε ξενοδοχεία, καφέ, εστιατόρια γίνονται με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος και απευθύνονται κύρια σε τουρίστες Έλληνες και ξένους. Οι ντόπιοι περιμένουν τις εκδηλώσεις των “Θερινών Ιπποκράτειων” που νομίζω ότι δεν μπορούν να συγκριθούν με αντίστοιχες εκδηλώσεις ανά την Ελλάδα όπως τα Υακίνθεια στα Ανώγεια ή η Ηφαιστειάδα στη Νίσυρο.

Όλοι καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες ενός κακόγουστου αστείου, που κάποιοι βαφτίζουν «πολιτιστική ατζέντα». Ένα νησί με ιστορικό βάθος, μετατρέπεται σε σκηνικό ημίωρης κατανάλωσης: εμφανίσεις σε ξενοδοχεία με μουσικές τύπου Ζορμπά, ψεύτικες παραδοσιακές φορεσιές προς τέρψη των τουριστών και θεατρικά δρώμενα χωρίς ψυχή, χωρίς ιδέα, χωρίς λόγο ύπαρξης.

Οι επιχειρηματίες του νησιού  επιλέγουν τον εύκολο δρόμο: “να γεμίσει το πρόγραμμα”. Αδιαφορούν για το αν οι εκδηλώσεις έχουν περιεχόμενο. Οι μουσικές “παραστάσεις” των ξενοδοχείων –που επαναλαμβάνονται κάθε βράδυ με ζορισμένα χαμόγελα και playback ρυθμούς– δεν είναι πολιτισμός, είναι κιτς διασκέδαση.

Και τι να πούμε για τα «πανηγύρια»;

Στην αρχαία Ελλάδα, τα πανηγύρια –τα Παναθήναια, τα Διονύσια, τα Θεσμοφόρια– ήταν ιεροτελεστίες, μέσα από τις οποίες εκφραζόταν ο σεβασμός στους θεούς, στην πόλη, στον άνθρωπο. Ήταν δομημένες γιορτές, με μουσική, ποίηση, χορό, θέατρο, αλλά και παιδεία. Ήταν τρόπος ζωής. Ήταν ένας διάλογος με το θείο και με την κοινότητα. Δεν ήταν μόνο φαγητό και κρασί· ήταν συμμετοχή στο συλλογικό όραμα του πολιτισμένου ανθρώπου.

Περνώντας τα χρόνια, τα παραδοσιακά πανηγύρια λειτουργούσαν σαν συνεκτικός κρίκος της κοινότητας. Ενώνονταν οικογένειες, γενιές, συγχωριανοί, μέσα από τραγούδια, αφηγήσεις, χορό με σημασία και μέτρο. Δεν ήταν ευκαιρία για επίδειξη ή ξεφάντωμα, ήταν πράξη μνήμης και ταυτότητας.

Σήμερα; Σήμερα το «πανηγύρι» είναι μια κακοστημένη εμποροπανήγυρη. Μαζεύεται όλο το νησί, τρώει, χορεύει, πίνει και φεύγει, χωρίς να έχει θυμηθεί τίποτα και χωρίς να έχει καταλάβει γιατί βρέθηκε εκεί. Δεν υπάρχει σκοπός, δεν υπάρχει μέτρο, δεν υπάρχει πρόταση. Μόνο θόρυβος.

Κι όμως, ο Πολιτισμός μπορεί να είναι και σιωπηλός. Σαν τον φίλο John από τη Σκωτία, που έρχεται κάθε χρόνο στην Ελλάδα και μένει στην Ψέριμο. Έναν τουρίστα που συνάντησα στο Βαθύ στην Ψέριμο και μου επέτρεψε να τον φωτογραφίσω να μαζεύει σκουπίδια με μια τσουγκράνα και να τα μεταφέρει περπατώντας για μία ώρα ώσπου να τα πάει στην Ψέριμο. Αυτός είναι Πολιτισμός. Χωρίς μουσική, χωρίς σκηνή, χωρίς θεατές. Μια πράξη που προτείνει κάτι: σεβασμό για τον τόπο, ευθύνη απέναντι στο κοινό καλό.

Μια πολιτιστική εκδήλωση θα μπορούσε να είναι η μεταφορά των απορριμμάτων που μαζεύει ο John στις διακοπές του, με κάποιο τρόπο από την Ψέριμο στην Κω.  Ίσως αυτό το παράδειγμα να αξίζει να υιοθετηθεί και από σχολεία. Κάθε τάξη, κάθε σχολείο, να “υιοθετήσει” μια παραλία. Όχι ως δημόσια υπηρεσία, αλλά ως πολιτιστική πράξη. Μια πρόταση ζωής. Ίσως τότε να μιλήσουμε ξανά σοβαρά για πολιτισμό.

Διότι Πολιτισμός δεν είναι να χειροκροτάς κάτω από έναν προβολέα, είναι να αλλάζεις τον κόσμο γύρω σου με μια πράξη. Έστω και με μια τσουγκράνα.

Παναγιώτης Πετρίδης