Τα Πυρηναία Όρη αποτελούν το βασικό εμπόδιο για την ηλεκτρική διασύνδεση της Ισπανίας με την υπόλοιπη Ευρώπη μέσω της Γαλλίας. Με τον ίδιο τρόπο το Αιγαίο Πέλαγος εμποδίζει την ηλεκτρική διασύνδεση των Δωδεκανήσων με την Ηπειρωτική Ελλάδα.
του Παναγιώτη Πετρίδη
Άρα περιμένουμε στον τομέα της παραγωγής, αποθήκευσης και διακίνησης της ηλεκτρικής ενέργειας, αυτές οι περιοχές να αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα. Στις 28 Απριλίου 2025, ένα πρωτοφανές μπλακάουτ έπληξε ολόκληρη την Ισπανία, αφήνοντας εκατομμύρια πολίτες χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα για ώρες. Το γεγονός αυτό, που ανέδειξε τη ζωτική σημασία της ηλεκτρικής ενέργειας στην καθημερινή μας ζωή και την ανάγκη για αξιόπιστα και ανθεκτικά ενεργειακά συστήματα, αποτελεί μοναδική ευκαιρία για απομονωμένες περιοχές όπως τα Δωδεκάνησα, αρκεί αυτές να εκμεταλλευτούν την προ υπάρχουσα γνώση και εμπειρία.
Για να καταλάβουμε τα αίτια που οδήγησαν στο γενικό μπλακάουτ θα χρειαστεί να θυμηθούμε τι μάθαμε στο σχολείο στο μάθημα της Φυσικής για την παραγωγή, αποθήκευση και διακίνηση της ηλεκτρικής ενέργειας.
Η παραγωγή της ενέργειας συμβαίνει καθώς ένα πλαίσιο περιστρέφεται μέσα σε κάποιο μαγνητικό πεδίο. Στο σχολικό εργαστήριο είδαμε όλοι μας, ένα λαμπάκι να ανάβει καθώς μετακινούσε ο δάσκαλος έναν μαγνήτη κοντά σε ένα πηνίο. Στα εργοστάσια της ΔΕΗ ο ατμός συνήθως είναι υπεύθυνος για μια ανάλογη μετακίνηση. Είτε καίμε λιγνίτη, είτε πετρέλαιο, είτε φυσικό αέριο, είτε διασπάμε τον πυρήνα του ατόμου στους πυρηνικούς αντιδραστήρες, τελικά βράζουμε νερό και με τη βοήθεια του ατμού μετατρέπουμε τη μηχανική ενέργεια σε ηλεκτρική. Αυτή η μετατροπή συμβαίνει και με πιο καθαρούς περιβαλλοντολογικά τρόπους. Στα αιολικά πάρκα ο αέρας περιστρέφει τα πτερύγια της ανεμογεννήτριας δηλαδή το πλαίσιο μέσα στο μαγνητικό πεδίο, στα υδροηλεκτρικά εργοστάσια η πτώση του νερού κινεί κάποιον στρόβιλο, ενώ η μεταφορά του νερού από παλίρροιες ή κύματα θέτει σε κίνηση ειδικά πλωτά συστήματα, πάντα μετατρέποντας τη μηχανική ενέργεια σε ηλεκτρική.
Ο μόνος διαφορετικός τρόπος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας συμβαίνει στα φωτοβολταϊκά πάρκα όπου το φως του ήλιου πέφτει πάνω σε κατάλληλες μεταλλικές επιφάνειες και προκαλεί μέσω του φωτοηλεκτρικού φαινομένου την κίνηση των ηλεκτρονίων.
Η αποθήκευση και διακίνηση της ηλεκτρικής ενέργειας είναι μια δύσκολη διαδικασία και για το λόγο αυτό υπάρχει στην Ελλάδα ο ΑΔΜΗΕ δηλαδή ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας που συστάθηκε σύμφωνα με το Ν. 4001/2011 και σε συμμόρφωση με την Οδηγία 2009/72/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την οργάνωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας.
Όταν αναφερόμαστε σε αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας το μυαλό μας πάει στην έννοια «μπαταρία». Οι μπαταρίες Λιθίου για παράδειγμα υπάρχουν παντού γύρω μας. Τα κινητά, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τα φωτοβολταϊκά συστήματα χρησιμοποιούν αυτή τη μορφή αποθήκευσης. Νέες τεχνολογίες σε αυτόν τον τομέα όπως οι μπαταρίες ροής (flow batteries) προσφέρουν υψηλή σταθερότητα και υπόσχονται καλύτερες αποδόσεις ειδικά για μεγάλα συστήματα.
Ο συμπιεσμένος αέρας, (CAES Compressed Air Energy Storage) είναι μια έξυπνη τεχνολογία που βασίζεται στη συμπίεση και την εκτόνωση αερίων. Όταν υπάρχει περίσσεια ηλεκτρικής ενέργειας – για παράδειγμα, όταν φυσάει πολύ και τα αιολικά πάρκα παράγουν περισσότερη ενέργεια απ’ όση χρειάζεται το δίκτυο – αυτή η ενέργεια χρησιμοποιείται για να συμπιεστεί αέρας και να αποθηκευτεί σε υπόγειους χώρους.
Η μετατροπή της ενέργειας που παράγουν οι ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) όπως η αιολική ή ηλιακή ενέργεια σε καύσιμο είναι ακόμα μια σύγχρονη τεχνολογία αποθήκευσης γνωστή ως P2G (Power to Gas). Σε αυτή τη διαδικασία η ηλεκτρική ενέργεια χρησιμοποιείται για να διασπάσει το νερό σε υδρογόνο και οξυγόνο μέσα σε ειδικές ηλεκτρολυτικές κυψέλες. Έτσι η ηλεκτρόλυση του νερού οδηγεί στην παραγωγή του υδρογόνου ως καυσίμου, αλλά αν στη συνέχεια συνδυαστεί με διοξείδιο του άνθρακα είναι δυνατή και η δημιουργία συνθετικού μεθανίου που μπορεί να ενσωματωθεί σε υπάρχον δίκτυο φυσικού αερίου ή να χρησιμοποιηθεί και αυτό μελλοντικά ως καύσιμο.
Η τεχνολογία όμως που υπερτερεί όλων των προαναφερθέντων ακούει στο όνομα αντλησιοταμίευση. Ο όρος είναι σύνθετος και αποτελείται από τους όρους «άντληση», δηλαδή διαδικασία μεταφοράς νερού προς τα πάνω με αντλία και «αποταμίευση» δηλαδή αποθήκευση ή εξοικονόμηση. Οι αντλησιοταμιευτικοί σταθμοί λειτουργούν σαν φυσικές μπαταρίες για μαζική αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας. Γι’ αυτό και μία τέτοια μονάδα αποτελείται από τουλάχιστον δύο ταμιευτήρες με υψομετρική απόσταση. Η διαφορά μιας τέτοιας μονάδας από τα συμβατικά υδροηλεκτρικά έργα είναι ότι το νερό που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, κατευθυνόμενο από τον πάνω ταμιευτήρα προς τον κάτω, μπορεί με τη βοήθεια στροβιλο-αντλιών να αντληθεί ξανά στον πάνω ταμιευτήρα. Η άντληση γίνεται με χρήση ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ, η οποία αποθηκεύεται με αυτό τον τρόπο, ως υδροηλεκτρικό απόθεμα, στον πάνω ταμιευτήρα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί όποτε χρειάζεται. Σκοπός των μεγάλων αντλησιοταμιευτικών μονάδων είναι να λειτουργούν ως αντλίες τις ώρες υπερπαραγωγής μεγάλων αιολικών πάρκων ή φωτοβολταϊκών συστημάτων και να παράγουν ως υδροηλεκτρικές τις ώρες υψηλής ζήτησης. Ενσωματώνουν επίσης και τη δυνατότητα συνδυασμού λειτουργίας, δηλαδή το ένα συγκρότημα να αντλεί και το άλλο να παράγει, ανάλογα με τις απαιτήσεις του Διαχειριστή Συστήματος. Έτσι, προσφέρονται σημαντικές επικουρικές υπηρεσίες στο δίκτυο ηλεκτρισμού, προκειμένου να ενισχύεται η σταθερότητά του και να μπορεί αυτό να παραλαμβάνει με ασφάλεια την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας των ΑΠΕ, μεγιστοποιώντας τη διείσδυσή τους στο μείγμα της ηλεκτροπαραγωγής. Στην εικόνα δείχνεται μια τέτοια μονάδα στην Ελβετία. Η κατασκευή της μονάδας ξεκίνησε το 2003 και ολοκληρώθηκε το 2022. Το εκπληκτικό στην κατασκευή και λειτουργία της συγκεκριμένης μονάδας (μπορεί να αναζητηθεί στο διαδίκτυο ο όρος «Nant de Drance») δεν είναι η τεχνογνωσία δηλαδή η Φυσική που απαιτείται αλλά η συναίνεση της τοπικής κοινωνίας.
Παρόμοιες προσπάθειες έχουν γίνει και στην Ελλάδα, (για παράδειγμα μπορεί να αναζητήσει κανείς στο διαδίκτυο τους όρους «Χανιά Αποπηγάδι 2010») χωρίς τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Δεν χρειάζεται μόνο επιστημονικός σχεδιασμός και πολιτική βούληση. Είναι απαραίτητη και η κοινωνική συναίνεση αν θέλουμε ένα σταθερό ενεργειακό δίκτυο και δυστυχώς στην Ελλάδα αυτή η συναίνεση δεν υπάρχει.
Θα αναφέρω σε αυτό το σημείο ένα παράδειγμα ηλεκτρικής διασύνδεσης και την ιστορία της τοπικής κοινωνίας που υπονόμευσε μόνη της το ενεργειακό της μέλλον, όχι για το νησί της Κρήτης που συχνά αποτελεί επίκεντρο τέτοιων συζητήσεων, αλλά για το νησί της Κω. Και στα δύο νησιά η νοοτροπία της τοπικής κοινωνίας αποτέλεσμα του εύκολου κέρδους που αποφέρει ο τουρισμός και της ελλιπούς τεχνικής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αποτελεί τροχοπέδη για ένα ασφαλές ενεργειακό δίκτυο. Η Κως όπως και τα γύρω νησιά Κάλυμνος Τέλενδος, Λέρος, Λειψοί, Ψέριμος, Γυαλί, Νίσυρος και Τήλος ανήκει σε μια ειδική κατηγορία καταναλωτών γνωστή ως «μη διασυνδεδεμένα νησιά». Στην εικόνα δείχνεται η ημερομηνία, το μήκος και το είδος του καλωδίου σύνδεσης που έχει χρησιμοποιηθεί από τον ΑΔΜΗΕ για την τοπική ενεργειακή διασύνδεση των νησιών. Το εργοστάσιο της ΔΕΗ στην Κω βρίσκεται στο Μαστιχάρι και καταναλώνει μαζούτ χαμηλού θείου και πετρέλαιο κίνησης ντίζελ. Να σημειωθεί ότι μετά το 2030 απαγορεύεται η χρήση μαζούτ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στα μη συνδεδεμένα νησιά. Το ποσοστό παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ για το 2019 ήταν 10%. Θα περίμενε κανείς όταν σχεδιάστηκε το δίκτυο για το νησί της Κω, να υπάρχει μια ενιαία γραμμή που να συνδέει Κέφαλο – Μαστιχάρι – Κω. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν τέθηκε αυτή η προοπτική της απευθείας μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας από το εργοστάσιο στο Μαστιχάρι προς την πόλη της Κω μέσω ενιαίου κεντρικού αγωγού, αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας εμπόδισαν την υλοποίηση του σχεδίου. Το αποτέλεσμα ήταν η υιοθέτηση μίας πρόχειρης λύσης με δεκατέσσερεις διαφορετικές και ασύνδετες διαδρομές μεταφοράς, με μικρότερης διατομής καλώδια, μεγάλες απώλειες ενέργειας, καθημερινές βλάβες και συνεχείς υπερφορτώσεις. Αυτή η επιλογή – προϊόν κοντόφθαλμης αντίληψης και κακής πληροφόρησης – πληρώνεται μέχρι και σήμερα, καθώς ένα από τα δεκατέσσερα δίκτυα βρίσκεται σχεδόν καθημερινά εκτός λειτουργίας, γεγονός που συχνά οδηγεί σε αστάθεια τάσης και προβλήματα σε ευαίσθητες συσκευές που λειτουργούν με συγκεκριμένο εύρος τάσης (π.χ. τα μόντεμ που συχνά στο νησί χωρίς εμφανή λόγο κάνουν επανεκκίνηση). Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότερες επιχειρήσεις στην πόλη της Κω έχουν δικές τους γεννήτριες. Το νησί καίει πετρέλαιο για να ζεστάνει καλώδια μεταφοράς, ενώ οι ξενοδοχειακές μονάδες καίνε πετρέλαιο για να εξυπηρετήσουν τους πελάτες που πληρώνουν για τις διακοπές τους. Αυτό που συνέβη παλαιότερα στο νησί, είναι ότι συμβαίνει συνήθως όταν κάποια νέα τεχνολογία (αιολικά πάρκα, φωτοβολταϊκά, κεραίες κινητής τηλεφωνίας 3G, 4G, 5G, εμβόλια) εφαρμόζεται στο νησί. Η τοπική κοινωνία προσανατολισμένη αποκλειστικά στον τουρισμό και στο άμεσο κέρδος αγνοεί και ακόμη χειρότερα λόγω ελλιπούς εκπαίδευσης αντιστρατεύεται τη νέα τεχνολογία.
Προτάσεις βελτίωσης
Ο ΑΔΜΗΕ έχει δρομολογήσει το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κορίνθου – Κω, με καλώδιο υπερυψηλής συνεχούς τάσης (HVDC) ισχύος 2×500 MW. Το έργο περιλαμβάνει την κατασκευή σταθμών μετατροπής σε Κόρινθο και Μαστιχάρι και προβλέπεται να ολοκληρωθεί έως το 2029. Η διασύνδεση αυτή που δείχνεται στην εικόνα θα ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια των Δωδεκανήσων, μειώνοντας την εξάρτηση από τοπικές μονάδες παραγωγής και επιτρέποντας την καλύτερη αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Παρατηρήστε ότι ο ΑΔΜΗΕ σχεδιάζει να συνδέσει ενεργειακά το νησί της Κω με το νησί της Ρόδου. Η σύνδεση θα ξεκινήσει από την Καρδάμαινα. Μια πρόταση για τη βελτίωση της συνδεσιμότητας και την ποιότητα του δικτύου της ηλεκτρικής ενέργειας είναι η σύνδεση των δύο νησιών να ξεκινήσει από την πόλη της Κω. Δηλαδή να γίνει το αυτονόητο μια ενιαία γραμμή μεταφοράς από το εργοστάσιο στο Μαστιχάρι έως την πόλη της Κω. Αυτό όμως επιβάλλει η τοπική κοινωνία να στηρίξει αυτή την πρωτοβουλία, μαθαίνοντας από τα λάθη του παρελθόντος. Η ενεργειακή αυτονομία και ασφάλεια των νησιών εξαρτάται από τη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων και την αποδοχή των απαραίτητων έργων υποδομής.
Θα αναφέρω τέλος και την πλέον αιρετική λύση για ασφαλές ενεργειακό μέλλον που είναι η διασύνδεση με την ηπειρωτική Τουρκία. Δεν αναφέρεται πουθενά μια τέτοια συνεργασία, παρόλο που στον τομέα της ενέργειας υπάρχει το ανάλογο προηγούμενο της αγωγού φυσικού αερίου (ITG Interconnector Turkey Greece) που είναι ενεργός σήμερα και αποτελεί μέρος της ενεργειακής υποδομής της Ελλάδας. Για ποιο λόγο προϊόντα, τουρίστες και φυσικό αέριο μπορούν να πηγαινοέρχονται μεταξύ των δύο χωρών και όχι ηλεκτρική ενέργεια; Βέβαια αυτή η πρόταση αφορά περισσότερο την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ασφαλές ενεργειακό της μέλλον και λιγότερο την τοπική κοινωνία και τους πολιτικούς της χώρας.
Η εμπειρία της Ισπανίας αποτελεί προειδοποίηση για το τι μπορεί να συμβεί όταν αγνοούνται οι ανάγκες για ισχυρές ενεργειακές διασυνδέσεις. Ας ελπίσουμε ότι οι νέες γενιές θα επιδείξουν τη σοφία που απαιτείται για να διασφαλίσουν ένα σταθερό και βιώσιμο ενεργειακό μέλλον για τα Δωδεκάνησα. Οι πατεράδες μας προτιμούσαν ένα κερί και προσευχή, τα παιδιά μας όμως θέλουν ένα κινητό και διαδίκτυο. Θα πρέπει σαν κοινωνία να συμφωνήσουμε σε κάποιες προτεραιότητες. Να αφήσουμε πρώτα απ’ όλα τον επιστημονικό σχεδιασμό στους επιστήμονες. Όχι στον κολλητό ή τον συγγενή του πολιτικού προσωπικού.
*Ο Παναγιώτης Πετρίδης είναι Φυσικός στο Εσπερινό ΕΠΑΛ Κω
