«Η πρώτη μου ταυτότητα έγραφε Οθωμανός, όμως η Κως είναι ο τόπος και η ζωή μου»

ο χωριό Πλατάνι, γνωστό και ως Κερμεντές, έχει πληθυσμό 3.000 κατοίκων, βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Κω και αποτελεί ένα από τα πιο ιδιαίτερα του νησιού, λόγω του τουρκόφωνου πληθυσμού του. Συνολικά, οι μουσουλμάνοι της Κω υπολογίζονται 1.500-2.000, με την πλειονότητα αυτών να ζουν στο Πλατάνι. Πρόκειται για μια κοινότητα με βαθιές ρίζες στην ιστορία της περιοχής που χρονολογούνται από την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας.

«Οσο παλιά και αν ανατρέξουμε στην οικογενειακή μας ιστορία, δεν γνωρίζουμε για κάποιον πρόγονο που να ήρθε από την Τουρκία στην Ελλάδα. Ολοι οι προπαππούδες μου έχουν ρίζες από τον Κερμεντέ, τον Γκερμέ όπως τον λέμε εμείς στα τουρκικά».

Η 19χρονη Σελίν Γιακαλόγλου (φωτογραφία) μεγάλωσε στο χωριό, πήγε όμως Γυμνάσιο και Λύκειο στην πόλη της Κω. Στη χρονιά της ήταν η μοναδική μουσουλμάνα. Σήμερα σπουδάζει Ιατρική με υποτροφία στην Αγκυρα, σε τουρκικό αγγλόφωνο πανεπιστήμιο.

«Για εμένα είναι μια κατάκτηση, γιατί γνωρίζω πολύ καλά πως ειδικά στο παρελθόν δεν ήταν καθόλου δεδομένο πως οι μουσουλμάνες του νησιού θα σπουδάσουν. Η μητέρα μου είναι από τις λίγες συνομήλικές της που τελείωσαν το λύκειο. Ο παππούς μου βέβαια έδινε μεγάλη έμφαση στο να μάθει η κόρη του τουρκικά και για αυτό της έφερνε βιβλία από το Μπόντρουμ. Μαντίλα δεν φοράει καμιά μας, η οικογένειά μου είναι πολύ φιλελεύθερη. Γενικώς οι γυναίκες του χωριού δεν φοράνε, μόνο οι γιαγιάδες όταν μαγειρεύουν ή όταν προσεύχονται».

Ενας από τους καλύτερους φίλους της Σελίν είναι ο Γιάννης Σούλης (φωτογραφία), που επίσης γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Πλατάνι. «Οι γονείς μου εγκαταστάθηκαν τη δεκαετία του ’80 στο χωριό χωρίς να τους απασχολεί το ζήτημα του τουρκόφωνου πληθυσμού. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα συνύπαρξης. Ειδικά για εμάς που μεγαλώσαμε μαζί, είναι δεδομένο πως είμαστε φίλοι.

Πηγαίναμε στις ίδιες αλάνες, παίζαμε τα ίδια παιχνίδια. Στη γειτονιά μου είμαστε αρκετοί ελληνόφωνοι, όταν όμως κατεβαίνεις στο κέντρο όλα τα μαγαζιά ανήκουν σε τουρκόφωνους, που όμως μιλάνε και ελληνικά». Παρά την αναπόφευκτη τριβή του με τη γλώσσα, ο Γιάννης δεν έχει μάθει τουρκικά, παρά μόνο όσον αφορά τις ονομασίες των φαγητών που, όπως ομολογεί, του αρέσουν πάρα πολύ.

«Το χωριό δεν έχει ξενοδοχεία, παρά μόνο κάποια ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, καθώς οι περισσότεροι επισκέπτες είναι περαστικοί. Συνήθως έρχονται να δουν το Ασκληπιείο, τον αρχαιολογικό χώρο όπου ίδρυσε τη σχολή του και δίδαξε ιατρική ο Ιπποκράτης. Το Ασκληπιείο απέχει 1,5 χιλιόμετρο από την κεντρική πλατεία του χωριού, οπότε είναι πολύ βολικό το να το συνδυάσουν με φαγητό. Το χωριό άλλωστε είναι γνωστό για τις ταβέρνες, αλλά και τα γλυκίσματά του».

Οι πάστες του Ιμπραήμ, από το 1955

Φωτογραφία: Ο Ιμπραήμ Φαναρτζής με τα αδέλφια του,στο πρώτο ζαχαροπλαστείο που σέρβιρε πάστες στην Κω, το 1955.

Κάνοντας με τη σειρά μας μια βόλτα στο Πλατάνι, συναντάμε το ζαχαροπλαστείο της Ρεϊχάν Καβαξή, που τις προηγούμενες δεκαετίες ήταν ξακουστό για τις πάστες και τα παγωτά του. «Δεν υπήρχε περίπτωση να έρθεις στην Κω και να μη δοκιμάσεις την πάστα σεράνο του Ιμπραήμ, του πεθερού μου δηλαδή, που ήρθε στην Κω το 1955. Αρχικά άνοιξε το μαγαζί στην πόλη και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο χωριό. Πλέον οι γεύσεις που προσφέρουμε δεν έχουν κάποια σύνδεση με την Τουρκία, σκεφτείτε πως είμαστε γνωστοί για το πιο παραδοσιακό έδεσμα της Κω, που δεν είναι άλλο από το γλυκό ντοματάκι».

Πλέον οι γεύσεις που προσφέρουμε δεν έχουν κάποια σύνδεση με την Τουρκία, σκεφτείτε πως είμαστε γνωστοί για το πιο παραδοσιακό έδεσμα της Κω, που δεν είναι άλλο από το γλυκό ντοματάκι – Ρεϊχάν Καβαξή, ιδιοκτήτρια ζαχαροπλαστείου.

Η ίδια γεννήθηκε στα τέλη του ’70 και μεγάλωσε, όπως και τα υπόλοιπα παιδιά του χωριού, ως δίγλωσση. «Οι γονείς μας στο σπίτι μάς μιλούσαν αποκλειστικά τουρκικά και φρόντιζαν να λαμβάνουμε και τα αντίστοιχα ερεθίσματα. Μετά μάθαμε και τα ελληνικά, κυρίως στο σχολείο. Με βοήθησε το ότι έχω ελληνόφωνες φίλες που μεγαλώσαμε μαζί και που κάνουμε παρέα μέχρι και σήμερα. Οπότε είναι λογικό για τη δική μου τη γενιά να μιλά άψογα και τις δύο γλώσσες». Η Ρεϊχάν επισημαίνει πως δεν ισχύει το ίδιο για τις μεγαλύτερες ηλικίες, ειδικά για τις γυναίκες, που δεν πήραν ποτέ το απολυτήριο λυκείου.

Πράγματι, λίγα μέτρα από το μαγαζί της Ρεϊχάν συναντάμε δύο γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας που συζητάνε με τον ιδιοκτήτη μιας ταβέρνας στα τουρκικά. Οταν επιχειρούμε να μιλήσουμε μαζί τους, μας χαμογελάνε αμήχανα – ακόμα και αν βρίσκονται για μια ολόκληρη ζωή στην Ελλάδα, ο κύκλος της κοινωνικοποίησής τους περιορίζεται στα όρια του γνώριμου οικισμού τους, εκεί που όλες οι συνδιαλέξεις πραγματοποιούνται στα τουρκικά.

Καφές με αντάλλαγμα φρέσκα αυγά, φρούτα και λαχανικά

Δεν φαίνεται όμως να ισχύει το ίδιο για τους συνομήλικους τους άντρες, που στην πλειονότητά τους, λόγω των επαγγελμάτων τους, είχαν ευρύτερο κύκλο συναναστροφών. Ο ιδιοκτήτης του μαγαζιού, ο Καδρής Μεμής, σπεύδει να μας συστηθεί. Οπως μας εξηγεί, η ιστορία της ταβέρνας είναι συνδεδεμένη με τη σύγχρονη Ιστορία του χωριού, καθώς χρονολογείται από το 1948, όταν ο πατέρας του, ο Αράπ, ξεκίνησε το μαγαζί ως καφενείο.

Το κεμπάπ γιαουρτλού, το ατμέζ πιλάφι, τα περίφημα σουτζουκάκια, όπως και οι κολοκυθοανθοί με ρύζι, αλλά και το περίφημο επιδόρπιο «ιγκλού» (παγωτό σε φωλιά χαλβά) είναι μερικά μόνο από τα πιάτα που έχουν μετατρέψει το μαγαζί του Καδρή σε γαστρονομικό προορισμό.

«Πολλές φορές σέρβιρε καφέ με αντάλλαγμα φρέσκα αυγά φρούτα και λαχανικά. Στη συνέχεια επεκτάθηκε στην κουζίνα σερβίροντας μεζεδάκια που ετοίμαζε μαζί με τη μητέρα μου, Ζεχρά. Εμείς πλέον έχουμε δημιουργήσει ένα μενού που περιλαμβάνει τόσο τουρκικές όσο και ελληνικές γεύσεις». Το κεμπάπ γιαουρτλού, το ατμέζ πιλάφι, τα περίφημα σουτζουκάκια, όπως και οι κολοκυθοανθοί με ρύζι, αλλά και το περίφημο επιδόρπιο «ιγκλού» (παγωτό σε φωλιά χαλβά) είναι μερικά μόνο από τα πιάτα που έχουν μετατρέψει το μαγαζί του Καδρή σε γαστρονομικό προορισμό, όχι μόνο για τους ντόπιους, αλλά και για τους επισκέπτες τους νησιού.

Οποτε ταξιδεύω στην Τουρκία λέω από μέσα μου “άντε, πότε θα γυρίσω στην Κω;”. Εδώ είναι ο τόπος μου, εδώ είναι η ζωή μου» – Καδρής Μεμής, ιδιοκτήτης ταβέρνας

Για τον Καδρή και την οικογένειά του δεν υπήρξε ποτέ η σκέψη να μετακομίσει στην Τουρκία. «Θυμάμαι πως η πρώτη μου ταυτότητα έγραφε “Οθωμανός”. Εγώ όμως όποτε ταξιδεύω στην Τουρκία λέω από μέσα μου “άντε, πότε θα γυρίσω στην Κω;”. Εδώ είναι ο τόπος μου, εδώ είναι η ζωή μου».

Το Τζαμί Γαζή Χασάν Πασά

Περίπου 400 μέτρα από το μαγαζί του Κεδρή είναι το Τζαμί Γαζή Χασάν Πασά, που υπέστη σημαντικές ζημιές από ισχυρό σεισμό των 6,6 Ρίχτερ στις 20 Ιουλίου 2017, πλέον όμως, από τον Ιανουάριο, λειτουργεί κανονικά. Η επιγραφή αναφέρει: «O Βεζίρης των δύο ωκεανών, Γαζή Χασάν Πασά, με ειλικρίνεια έκτισε ένα τέμενος στον Κερμεντέ. Hταν πάντα επιτυχημένος στη ζωή του και αυτό το τέμενος κτίστηκε για τον Αλλάχ, έτσι ώστε να του δώσει αιώνια ευτυχισμένη ζωή στον άλλο κόσμο. 1199 έτος Εγίρας – 1784-85 μ.Χ.». Η χρονολόγησή του υποδηλώνει ότι η κατασκευή του τεμένους του Πλατανίου έγινε σχεδόν ταυτόχρονα με την κατασκευή του τεμένους Γαζή Χασάν Πασά της πόλης της Κω, που ανάγεται στο 1786 μ.Χ.

«Ολοι οι κάτοικοι του χωριού είναι οικογένειά μου»

Για τη Σελίν η θρησκευτική γιορτή που έχει τη μεγαλύτερη συναισθηματική βαρύτητα για την ίδια είναι το Σεκέρ Μπαϊράμ, που σηματοδοτεί το τέλος του Ραμαζανιού. «Εκείνη την ημέρα τα παιδιά φοράνε τα καλά τους ρούχα και επισκέπτονται τα σπίτια των συγγενών, φίλων και γειτόνων, που τους κερνάνε γλυκά, σοκολάτες και μικρά δώρα, όπως χρήματα. Η προσφορά ζαχαρωτών αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους που η εορτή ονομάζεται “Σεκέρ Μπαϊράμ”, το σεκέρ σημαίνει ζάχαρη. Για εμένα όλοι οι κάτοικοι του χωριού είναι οικογένειά μου, νιώθω πως για τους μεγαλύτερους είμαι το εγγόνι τους, έτσι με αντιμετωπίζουν. Και αυτές είναι οι αναμνήσεις μου, τα ανοιχτά σπίτια και η αγάπη που έλαβα από αυτούς όταν ήμουν μικρή».

Η Σελίν εξηγεί πως μεγαλώνοντας η κατάσταση περιπλέχτηκε για την ίδια, καθώς δεν μπορούσε όπως λέει να ισορροπήσει στη σκέψη πως «στην Ελλάδα δεν με αναγνωρίζουν σαν Τουρκάλα, αλλά ούτε με αποδέχονται πλήρως σαν Ελληνίδα. Στην Τουρκία αντίστοιχα έχω μόνο ελληνική υπηκοότητα. Νιώθω σαν να μένω στη μέση, σαν να μην ανήκω πουθενά». Παρ’ όλα αυτά για την ίδια δεν τίθεται καν το ερώτημα αν θα επιστρέψει κάποια στιγμή στο χωριό, το θεωρεί δεδομένο. «Μπορεί πρώτα να περάσουν κάποια χρόνια, θέλω να αποκτήσω και άλλες εικόνες και εμπειρίες. Αν όμως με ρωτάς πού είναι το σπίτι μου, σίγουρα το σπίτι μου είναι εκεί».