Οι Άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός κατάγονταν από τη Μικρά Ασία και δή την Κιλικία. Ο πατέρας τους, αρχικά ειδωλολάτρης, έγινε χριστιανός χάρη στη συμβολή της πιστής γυναίκας του αγίας Θεοδότης, που τιμάται αυτό την Εκκλησία μας στις 2 Ιανουαρίου.

Τα δύο αδέλφια, πού έζησαν τον 3ο αιώνα, ανατράφηκαν εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου (Έφεσ. 6, 4) από τη μητέρα τους, η οποία ενωρίς είχε μείνει χήρα, και εμπνεύσθηκαν να ζήσουν αφιερωμένα στον Ιησού Χριστό. Αφού απέκτησαν τα εφόδια και τις γνώσεις της ιατρικής επιστήμης, αποχαιρέτισαν όλα του κόσμου τούτου τα τερπνά και επιδόθηκαν στην ιατρεία των ψυχών και των σωμάτων, θεραπεύοντες πάσαν νόσον… και ουκ ανθρώποις μόνον επικουρούντες αλλά και κτήνεσιν, καθώς αναφέρει ο συναξαριστής τους. Δηλαδή, αφοσιώθηκαν στο να γιατρεύουν ψυχές και σώματα, θεραπεύοντας κάθε αρρώστια και βοηθώντας ως προς αυτό όχι μόνο ανθρώπους αλλά και ζώα.

Έχοντας έντονο αποστολικό ζήλο έδειχναν ιδιαίτερη επιμέλεια και για τη διάδοση του ευαγγελικού μηνύματος στους ασθενείς και το οικογενειακό τους περιβάλλον. Τους μιλούσαν για το Σωτήρα Χριστό. Τούς βοηθούσαν να γνωρίσουν τη διωκόμενη τότε πίστη για να σώσουν την αθάνατη ψυχή τους. Έτσι πολλοί από τους ειδωλολάτρες γίνονταν χριστιανοί χάρη στη διδασκαλία των δύο ιατρών.

Όπως και οι συνώνυμοι τους Κοσμάς και Δαμιανός, οι Ρωμαίοι, έτσι και αυτοί δεν έπαιρναν αμοιβή για τις ιατρικές τους υπηρεσίες. Ήταν ανάργυροι. Και μάλιστα πρόσφεραν στους έχοντες ανάγκη ασθενείς από τη δική τους περιουσία. Εξαιτίας της βαθιάς τους πίστης εισακουόταν η προσευχή τους στον Θεό και στις πολύ δύσκολες περιπτώσεις θαυματουργούσαν. Το αποτέλεσμα ήταν να προστρέχουν σ’ αυτούς δαιμονισμένοι, χωλοί, τυφλοί, άρρωστοι πού έπασχαν από ανίατα νοσήματα και να βρίσκουν τη θεραπεία τους.

Οι άγιοι της Κιλικίας Κοσμάς και Δαμιανός δεν έδρασαν μόνο στην περιοχή αυτή, αλλά πήγαιναν και στις γειτονικές, επιτελώντας σημαντικό ιεραποστολικό και θεραπευτικό έργο.
Έτσι η φήμη τους διαδόθηκε σ’ όλη τη μικρασιατική χερσόνησο. Σύμφωνα με το Συναξάριο του Μηναίου (1ης Νοεμβρίου) καλώς τον εαυτών βίο διαπεράσαντες, ετελειώθησαν εν ειρήνη, δηλαδή αφού πέρασαν ήσυχα τα χρόνια της ζωής τους, πέθαναν ειρηνικά, τα δε λείψανά τους κατατέθηκαν εν τόπω καλουμένω Φερεμάν.

Οι δύο αυτοί άγιοι τιμώνται από τούς σημερινούς χριστιανούς πάρα πολύ, αλλά ίδια τιμή γνώρισαν και κατά τη βυζαντινή περίοδο. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη τα λείψανά τους και τα τοποθέτησε σε μεγαλοπρεπή ναό πού έχτισε, ενώ λίγο αργότερα αυτά μεταφέρθηκαν στη Ρώμη και εναποτέθηκαν σε βασιλική που ανηγέρθη προς τιμήν τους. Ο ναός αυτός σχετίζεται με το θαύμα της μεταμόσχευσης ποδιού, πού είναι γνωστό ως «θαύμα του μαύρου ποδιού».

Δημοσιεύματα σε επιστημονικά ιατρικά περιοδικά, ξένα και ελληνικά· αποδίδουν στους άγιους Κοσμά και Δαμιανό την πρώτη μεταμόσχευση ποδιού, όταν «ακρωτηρίασαν ενός ανδρός το κάτω άκρον, το οποίον έπασχεν από γάγγραιναν και το αντικατέστησαν με ενός άλλου υγιούς Άραβος, ο όποιος μόλις είχε πεθάνει».

Γιατί οι Άγιοι Ανάργυροι είναι οι προστάτες των ασθενών

• Από Dogma

Παρά το γεγονός πως στην Ορθόδοξη Εκκλησία αρκετοί είναι οι Άγιοι προστάτες διαφόρων ασθενειών, οι Άγιοι Ανάργυροι, Κοσμάς και Δαμιανός θεωρούνται οι κατεξοχήν προστάτες των ανθρώπων που δοκιμάζεται η υγεία τους.

Οι Άγιοι Ανάργυροι, «βρίσκονται» σε κάθε νοσοκομείο, ενώ σίγουρα δεν υπάρχει ασθενής που να μην ανάψει ένα κερί στη μνήμη τους.

Γιατί όμως λέγονται «Ανάργυροι» και από πού ξεκινά η παράδοση που τους θέλει προστάτες των ασθενών;

Ο Κοσμάς και ο Δαμιανός, γεννήθηκαν και έζησαν στην Συρία των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Σύμφωνα με την βιογραφία τους τα δύο αδέρφια σπούδασαν διάφορες επιστήμες όμως αυτή η οποία τους κέρδισε ήταν η ιατρική.

Μέσα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα τα δυο αδέρφια έγιναν γνωστά σε ολόκληρη την χώρα τους αλλά και στην Μικρά Ασία.

Οι λόγοι ήταν δύο. Η αποτελεσματικότητα τους αλλά και η απόφαση τους να μην λαμβάνουν χρήματα από τους φτωχούς. Έτσι η Εκκλησία τους έδωσε το προσωνύμιο «Ανάργυροι» αυτοί δηλαδή που είναι υπεράνω του χρήματος.

Αξίζει να σημειωθεί πως οι συγκεκριμένοι αδερφοί από την Συρία δεν είναι οι μοναδικοί Άγιοι Ανάργυροι που τιμά η Εκκλησία.

Την 1η Ιουλίου τιμούνται επίσης δυο άλλοι Άγιοι Ανάργυροι, επίσης Κοσμάς και Δαμιανός, οι οποίοι ήταν Ρωμαίοι στην καταγωγή. Εκείνοι έζησαν στην Ρώμη το 280 μ.Χ. Ένα από τα μεγαλύτερα κατορθώματα τους ήταν πως έπεισαν τον ίδιο τον αυτοκράτορα Καρίνο να ασπαστεί την χριστιανική πίστη.

Τους δολοφόνησε ο μέντορας τους, αυτός δηλαδή που τους δίδαξε την ιατρική επιστήμη, εξαιτίας της φήμης τους που είχε επισκιάσει τη δική του.

Στις 17 Οκτωβρίου επίσης γιορτάζουν Άγιοι Ανάργυροι, οι Κοσμάς Δαμιανός, Λεόντιος, Άνθιμος και Ευπρέπιος. Έζησαν περίπου την ίδια εποχή με τους προηγούμενους στην περιοχή της Αραβίας.

Και εκείνοι πραγματοποιούσαν ιατρικές πράξεις χωρίς να πληρώνονται και δίδασκαν τον χριστιανισμό.

Βασανίστηκαν προκειμένου να απαρνηθούν την χριστιανική πίστη τους και θανατώθηκαν δι αποκεφαλισμού.

Το γεγονός του ότι όλοι οι Ανάργυροι Άγιοι γιάτρευαν ασθενείς χωρίς χρήματα, αναφέρεται με ιδιαίτερη έμφαση και στην σχετική υμνογραφία.