Επιχείρηση ελευθερίας και τέλος της πανδημίας ήταν το αφήγημα από το Δεκέμβριο του 2020. Μεγάλη η συμμετοχή στην προληπτική παρέμβαση, ακούγοντας ότι είναι απόλυτα ασφαλής, προστατεύει από τον ιό, προστατεύει και από τις θρομβώσεις γενικά ή την ολιγοσπερμία (αποκτώντας χαρακτηριστικά πανφαρμάκου), και ο εφιάλτης θα λάβει τέλος.

Ξαφνικά, ακούμε ότι οι εμβολιασμένοι μπορεί να προσβληθούν από τον ιό, μπορεί να νοσήσουν, κινδυνεύουν από τους μη-εμβολιασμένους, η χρονική διάρκεια της ανοσίας είναι περιορισμένη, ο ιός δεν εξαφανίζεται, το τείχος ανοσίας είναι μια ουτοπία, η ομηρία των άχρηστων, οριζόντιων, τυφλών και επαναλαμβανόμενων τεστ συνεχίζεται σε πολλές περιπτώσεις, η 3η δόση είναι προ των πυλών (και βλέπουμε), τα ασφαλή εμβόλια τελικά εμφανίζουν ανεπιθύμητες ενέργειες μετά τη χρήση τους, και η πανδημία καλά κρατεί.

Τι συμβαίνει;

Οι προσδοκίες που κάποιοι δημιούργησαν, γκρεμίζονται. Όμως, μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας συμμετείχε ενεργά στις διαδικασίες, αναμένοντας τις υψηλές προσδοκίες.

Και τώρα;

Έχουμε πλέον γνωστική ασυμφωνία, προδοσία που οι αναμενόμενες προσδοκίες δεν εκπληρώθηκαν.

Πως θα προστατέψει ο εγκέφαλος τους συμμετέχοντες στη διαδικασία;

Θα εκκινήσει τη διαδικασία διαμόρφωσης της άποψης ότι όλα βαίνουν καλώς, η επιχείρηση ελευθερίας συνεχίζεται, οι ανεπιθύμητες ενέργειες συμβαίνουν “μετά” αλλά ποτέ “από” την παρέμβαση και οι γιατροί θα επικαλούνται πάντα το “έτυχε”, τα τυφλά και συνεχή τεστ που είναι αποδεδειγμένα αναξιόπιστα παραμένουν μια σωστή επιλογή, και φταίνε πάντα οι ανεύθυνοι που δεν φτάσαμε στο τέλος.

Μα έχουν παρενέργειες; Κίτρινη κάρτα: Όχι μόνο υποκαταγράφονται, αλλά δηλώνονται και ανακριβώς οι παρενέργειες των εμβολίων στην Ελλάδα

Εδώ μπαίνουν και άλλοι κλασσικές θεωρίες της ψυχολογίας της συμπεριφοράς, όπως

• η προκατάληψη επιβεβαίωσης (confirmation bias),
• το φαινόμενο οπισθοκρότησης (backfire effect) και
• η συμμόρφωση (conformity).

COVID-19: Τα ψευτοδιλήμματα, η λογική, η επιστήμη, οι παραλογισμοί, οι φανατικοί και η συμμόρφωση της αγέλης

Σύμφωνα με αυτές τις συμπεριφορικές θεωρίες, είναι τόσο έντονη η εδραίωση μιας άποψης και πεποίθησης που ακόμη κι όταν βλέπουν ξεκάθαρα ότι η πραγματικότητα καταρρίπτει τις πεποιθήσεις, συνεχίζουν να τις υποστηρίζουν βρίσκοντας ή εφευρίσκοντας επιχειρήματα και δικαιολογίες.

Το φαινόμενο της οπισθοκρότησης εξηγεί ακόμη και την περαιτέρω ενδυνάμωση και εδραίωση ψευδών πεποιθήσεων που κάνει την υπεράσπισή τους ακόμη πιο επιθετική.

Τα πειράματα του Asch για τη συμμόρφωση δείχνει πώς η ψυχολογία της μάζας μπορεί να επηρεάσει τις πεποιθήσεις και συμπεριφορές των ατόμων, που υποσυνείδητα εξαναγκάζονται να ακολουθούν την άποψη της μάζας.

Πείραμα συμμόρφωσης του Solomon Asch / The Asch experiment

Έτσι, βλέπουμε φαινόμενα όπως να αποκλείεται με βεβαιότητα το ενδεχόμενο ανεπιθύμητων ενεργειών, γιατί όλα “έτυχε” να συμβούν.

Αυτό αφορά ακόμη και εκείνους που υποφέρουν από ανεπιθύμητες ενέργειες, διότι αποτελεί εσωτερική προδοσία η συμμετοχή σε μια διαδικασία για την οποία υπήρχε η πεποίθηση οφέλους και ξαφνικά προκύπτουν προβλήματα μετά την παρέμβαση.

Η αντίδραση ότι “έτυχε” αποτελεί, ως αμυντικός μηχανισμός, την έκφραση του φαινομένου της γνωστικής ασυμφωνίας.

Το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και με όσους νοσούν (ακόμη και σοβαρά) παρά τον εμβολιασμό τους, και πιστεύουν με βεβαιότητα πως τους έσωσε το εμβόλιο. Το ότι μπορεί να μολυνθούν και να νοσήσουν και οι πλήρως εμβολιασμένοι (ειδικά μετά την πάροδο μηνών) δεν είναι δείγμα αποτυχίας του εμβολίου αλλά ανευθυνότητας των μη-εμβολιασμένων.

Η εμφάνιση μεταλλάξεων, ίσως και μελλοντικών μεταλλάξεων που θα διαφεύγουν σημαντικά των εμβολίων, δεν μπορεί να σημαίνει ότι και τα εμβόλια ίσως συμβάλλουν σε αυτό με τα χαρακτηριστικά τους (PLoS One: https://tinyurl.com/h8czvckc), αλλά μπορεί να εξηγηθεί μόνο από την ανευθυνότητα των άλλων.

Τα μοντέλα έχουν εξευτελιστεί ως έννοια και έχουν γελοιοποιηθεί οι προβλέψεις τους, κι όμως περιμένουμε τα ίδια μοντέλα και σήμερα να κάνουν προβλέψεις και να μας δώσουν λύσεις.

Ανήθικα, απαράδεκτα, διχαστικά και άχρηστα τα πιστοποιητικά ανοσίας, κι όμως συνεχίζουν να αποτελούν στρατηγική επιλογή με πολλούς υποστηρικτές και στην κοινωνία.

Δεν έχει σημασία αν υπάρχει λογική ή τεκμηρίωση, σημασία έχει πως οι πεποιθήσεις διογκώνονται ως υποσυνείδητη ενέργεια προστασίας από το αίσθημα προδοσίας απέναντι στη συμμετοχή σε μια διαδικασία που διέψευσε τις προσδοκίες.

Πως θα αντιδράσει κάποιος που παρουσιάζει τέτοια φαινόμενα όταν διαβάσει αυτό το κείμενο;

Θα ενοχληθεί, θα θυμώσει. Διότι όλα αυτά συμβαίνουν υποσυνείδητα.

Όσο θα καταφέρεις να πείσεις με διάλογο ένα σχιζοφρενή ότι οι παραισθήσεις του είναι ψευδείς, άλλο τόσο θα καταφέρεις να πείσεις κάποιον που εμφανίζει αυτά τα φαινόμενα ότι κάνει λάθος.

Ο εγκέφαλος είναι πολύ αυστηρός στην προστασία από ενοχές και αποτυχίες.

Θέλει χρόνο και προσπάθεια για να κατασταλούν αυτές οι υποσυνείδητες διεργασίες. Γι’ αυτό δεν έχει νόημα η σκληρή αντιπαράθεση και η συμβολή σε διχασμούς, ούτε όμως και η αδικαιολόγητα αμυντική στάση απέναντι σε ακούσματα που αψηφούν τη λογική και την πραγματικότητα.

Όλα αυτά, έχουν ΞΑΝΆ συμβεί «Τρίτο κύμα»~Πείραμα χειραγώγησης: Πως ένας απλός άνθρωπος μετατρέπεται σε Ναζί

Για όσους λοιπόν δεν εμφανίζουν αυτά τα φαινόμενα, έχουμε μια εξήγηση για τις ανεξήγητες εμμονές και για τις ακραίες καταστάσεις κοινωνικής αντιπαλότητας και διχασμού που βιώνουμε, ακόμη και σε επίπεδο ενδο-οικογενειακών διενέξεων.

Χρειάζεται λοιπόν υπομονή και ψυχραιμία.

ΠΡΟΣΟΧΗ, τα φαινόμενα αυτά δεν αφορούν εκείνους που εσκεμμένα τα χρησιμοποιούν για να περάσουν την πολεμική ρητορική και τις πολιτικές κατάργησης των δικαιωμάτων και επ’ άπειρον αιχμαλωσίας της κοινωνίας. Γι’ αυτούς δεν θα υπάρχουν ποτέ τέτοια άλλοθι.

ΟΛΟΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΙ ΟΤΑΝ «ΠΑΙΖΟΥΝ» ΜΕ ΑΥΤΟΝΟΗΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και υγειονομικοί που, σύμφωνα με την εφημερίδα Guardian (https://tinyurl.com/ypwn84cn), εμφανίζουν “κόπωση συμπόνοιας” απέναντι σε μη εμβολιασμένους.

Επικίνδυνες καταστάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε τεράστιες ηθικές και νομικές περιπέτειες.

Η “δημιουργική ονοματοδοσία” του φαινομένου δεν θα γλιτώσει όσους συμπεριφέρονται “ρατσιστικά” σε μη-εμβολιασμένους, κάνοντας συμβιβασμούς στην ποιότητα υπηρεσιών υγείας. Σε φυσιολογικές συνθήκες, το νομικό κυνηγητό θα είναι ανελέητο από συγγενείς και ασθενείς, και δεν θα βρεθούν ψευδεπίγραφα ακαταδίωκτα για να τους σώσουν.

Τι είναι η γνωστική ασυμφωνία

Το παρακάτω κείμενο βασίστηκε σε άρθρο του Του Kim M Caudwell, The Conversation.

Έχετε βγει έξω και αγοράζετε ένα εμφιαλωμένο νερό πλαστικό μπουκάλι, ξεδιψάτε, αλλά διαπιστώσετε ότι δεν υπάρχει κάδος ανακύκλωσης κοντά. Θα μπορούσατε το άδειο μπουκάλι να το πετάξετε στα σκουπίδια αλλά είστε παθιασμένοι με την ανακύκλωση και αυτή η επιλογή σας κάνει στενάχωρους. Κοιτάτε στον κάδο σκουπιδιών και καταλαβαίνετε ότι πολλοί άλλοι έχουν πετάξει τα ανακυκλώσιμα προϊόντα τους. Σκέφτεστε ότι δεν φταίτε εσείς που δεν υπάρχει κάδος ανακύκλωσης τριγύρω και ξαφνικά, νιώθετε καλύτερα! Εάν αυτό το σενάριο φαίνεται γνωστό, έχετε βιώσει -και επιλύσει- τη γνωστική ασυμφωνία (Cognitive Dissonance), ένα από τα πιο ενδιαφέροντα φαινόμενα που ανακαλύφθηκαν στην κοινωνική ψυχολογία.

Ο όρος γνωστική ασυμφωνία χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ψυχική δυσφορία που προκύπτει από την κατοχή δύο αντικρουόμενων πεποιθήσεων, αξιών ή στάσεων. Οι άνθρωποι τείνουν να αναζητούν συνέπεια στις στάσεις και τις αντιλήψεις τους, επομένως αυτή η σύγκρουση προκαλεί αισθήματα δυσφορίας ή δυσφορίας. Το αίσθημα ψυχικής δυσφορίας οδηγεί σε αλλαγή σε μια από τις στάσεις, τις πεποιθήσεις ή τις συμπεριφορές για να εξαλειφθεί η δυσφορία και να αποκατασταθεί η ισορροπία. Για παράδειγμα, όταν οι άνθρωποι καπνίζουν (συμπεριφορά) και γνωρίζουν ότι το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο (γνωστική), βρίσκονται σε κατάσταση γνωστικής ασυμφωνίας. Έτσι κάποιοι από αυτούς μπορεί να σταματήσουν το κάπνισμα και άλλοι να υποβαθμίσουν τα βλαβερά αποτελέσματα του καπνίσματος προκειμένου για να μην αισθάνονται μεγάλη συναισθηματική δυσφορία.

Οι Αμερικανοί ψυχολόγοι Leon Festinger και James Carlsmith επέδειξαν για πρώτη φορά την γνωστική ασυμφωνία στη δεκαετία του 1950, σε ένα διάσημο πλέον κοινωνικό ψυχολογικό πείραμα. Στον πρώτο γύρο, οι συμμετέχοντες έπρεπε να εκτελέσουν βαρετές εργασίες, όπως να γυρίζουν ένα δίσκο γεμάτο ξύλινα μανταλάκια στρέφοντας κατά ένα τέταρτο το καθένα, ξανά και ξανά, για μια ώρα. Αυτά τα καθήκοντα εσκεμμένα δεν ήταν ευχάριστα. Στη συνέχεια, προσφέρθηκαν σε μερικούς συμμετέχοντες -αλλά όχι σε όλους- είτε 1 δολάριο, είτε 20 δολλάρια για να για να πουν σε έναν επόμενο συμμετέχοντα ότι ήταν πραγματικά ενδιαφέρουσες αυτές οι εργασίες. Σχεδόν όλοι συμφώνησαν να μπουν στην αίθουσα αναμονής και να τον πείσουν ότι το βαρετό πείραμα ήταν διασκεδαστικό. Όλοι, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που δεν τους ζητήθηκε να πουν ότι η μελέτη ήταν διασκεδαστική (δηλαδή, η ομάδα ελέγχου), στη συνέχεια συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με την εμπειρία τους. Όπως είναι λογικό, οι συμμετέχοντες στην ομάδα ελέγχου βαθμολόγησαν τη μελέτη ως όχι και τόσο ευχάριστη. Όσοι πληρώθηκαν 20 δολάρια την βαθμολόγησαν με τον ίδιο τρόπο. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες που πληρώθηκαν 1 δολάριο βαθμολόγησαν τη μελέτη ως πολύ πιο ευχάριστη από οποιαδήποτε από τις άλλες ομάδες!

Όπως αποδεικνύεται, το να πληρωθείτε μόνο ένα δολάριο για να πείτε ένα ψέμα, έστω και είναι μέρος ενός πειράματος δημιουργεί πρόβλημα σε κάποιους ανθρώπους. Αυτό προκάλεσε τέτοια ψυχολογική δυσφορία -γνωστική ασυμφωνία- που οι συμμετέχοντες άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν την κουραστική εργασία. Η πληρωμή του ενός δολαρίου δεν ήταν επαρκές κίνητρο για για το ψέμα και αυτή η “παραφωνία” ξεπεράστηκε με το να “πιστέψουν” αυτοί οι συμμετέχοντες ότι οι εργασίες ήταν πραγματικά ενδιαφέρουσες και ευχάριστες. Τα 20 δολάρια παρείχαν ένα επαρκές λόγο για το ψέμα και δεν προκλήθηκε δυσφορία.

Η πειραματική προσέγγιση των Festinger και Carlsmith είναι γνωστή ως «παράδειγμα επαγόμενης συμμόρφωσης» και έχει γίνει ένας από τους πολλούς τρόπους με τους οποίους οι κοινωνικοί ψυχολόγοι μελετούν τη γνωστική ασυμφωνία. Η έρευνα στη συνέχεια διαπίστωσε σταθερά ότι η πρόκληση γνωστικής ασυμφωνίας -για παράδειγμα, με το να πρέπει να γράψετε κάτι που υποστηρίζει μια πεποίθηση που δεν πιστεύετε- αυξάνει τα υποκειμενικά συναισθήματα δυσφορίας και ενισχύει τη διέγερση, όπως αυτή μετριέται από την ηλεκτρική δραστηριότητα των ιδρωμένων παλαμών. Πρόσφατη έρευνα που χρησιμοποίησε προηγμένες τεχνικές μέτρησης έδειξε ότι η γνωστική ασυμφωνία σχετίζεται με τη δραστηριότητα των μυών που επηρεάζουν τις εκφράσεις του προσώπου. Η επίλυση διεγείρει τη δραστηριότητα σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου.

Υπάρχουν δύο τρόποι για τη μείωση της γνωστικής ασυμφωνίας -έχουν ποικίλες πιθανότητες επιτυχίας και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη σημασία μιας συμπεριφοράς ή μιας πεποίθησης που έχετε.

Αλλαγή των πεποιθήσεων: Ο πιο απλός τρόπος είναι να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Για παράδειγμα, αποφασίζετε την Πρωτοχρονιά να τρέχετε τρεις φορές την εβδομάδα αυτό το έτος για να βελτιώσετε την υγεία σας, αλλά γρήγορα καταλήγετε σε μία φορά την εβδομάδα. Θα μπορούσατε να επιλύσετε την ασυμφωνία πιστεύοντας ότι το τρέξιμο μία φορά την εβδομάδα εξακολουθεί να έχει το ίδιο όφελος ή ότι έτσι είναι καλύτερα.

Αλλαγή συμπεριφοράς: Ο πιο δύσκολος τρόπος για να μειώσετε τη γνωστική ασυμφωνία είναι να αλλάξετε τη συμπεριφορά σας ώστε να ταιριάζει με τις στάσεις μας. Ίσως αποφασίσετε ότι θα σας πάρει λίγο χρόνο για να προετοιμαστείτε πιο σταδιακά ώστε να φτάσετε να τρέχετε τρεις φορές την εβδομάδα.

Επειδή η γνωστική ασυμφωνία είναι ένα ισχυρό κίνητρο, έχει διερευνηθεί ως μια πιθανή δύναμη για θετικές αλλαγές στο πλαίσιο των συμπεριφορών υγείας. Ζητείται από τους ανθρώπους να κάνουν μια δήλωση σχετικά με την αξία μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς και στη συνέχεια να αναλογιστούν τις αποτυχίες τους και να εμπλακούν σε αυτή τη συμπεριφορά, για να προκαλέσουν γνωστική ασυμφωνία. Για παράδειγμα, ζητείται από έναν καπνιστή να εκφωνήσει μια ομιλία σχετικά με τη σημασία της διακοπής του καπνίσματος και στη συνέχεια να συμπληρώσει ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με τη συμπεριφορά του στο κάπνισμα. (Πάντως, οι άνθρωποι είναι μερικές φορές ιδιαίτερα ικανοί στη μείωση της γνωστικής ασυμφωνίας με διάφορους τρόπους, όπως διαπιστώθηκε όταν εξετάστηκαν οι αντιδράσεις των καπνιστών με την εισαγωγή των προειδοποιήσεων για τις συσκευασίες των τσιγάρων).

Ο Leon Festinger πρότεινετη θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας, με επίκεντρο τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσπαθούν να επιτύχουν εσωτερική συνέπεια. Πρότεινε ότι οι άνθρωποι έχουν μια εσωτερική ανάγκη να διασφαλίσουν ότι οι πεποιθήσεις και οι συμπεριφορές τους είναι συνεπείς μεταξύ τους. Οι ασυνεπείς ή αντικρουόμενες πεποιθήσεις οδηγούν σε δυσαρμονία, την οποία οι άνθρωποι προσπαθούν να αποφύγουν. Μερικές φορές για να επιτευχθεί αυτή η εσωτερική συνέπεια, κάποιοι άνθρωποι μπαίνουν σε μια διαδικασία αυταπάτης. Στο πείραμα, όσοι πληρώθηκαν 1 δολάριο είχαν επίγνωση ότι οι εργασίες ήταν βαρετές αλλά απάντησαν διαφορετικά στα ερωτηματολόγια. Στην πραγματική ζωή που τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα, οι άνθρωποι μπορεί να μπαίνουν σε μια διαδικασία αυταπάτης πιστεύοντας σε κάτι που δεν είναι αλήθεια. Αν και αρχικά μπορεί να αναγνωρίσουν την πραγματικότητα στη συνέχεια η μνήμη τους μπορεί να αλλάξει και να κατασκευάσει μια διαφορετική εκδοχή που παραμένει για χρόνια στο μυαλό τους.

Η γνωστική ασυμφωνία είναι μια καθημερινή ανθρώπινη εμπειρία που μερικές φορές περνάει εύκολα. Παίρνουμε αποφάσεις, μεγάλες και μικρές, σε καθημερινή βάση. Όταν αντιμετωπίζουμε δύο παρόμοιες επιλογές, συχνά έχουμε αισθήματα ασυμφωνίας, επειδή και οι δύο επιλογές είναι εξίσου ελκυστικές. Μόλις γίνει μια επιλογή, ωστόσο, πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να μειώσουμε τα συναισθήματα δυσφορίας. Αυτό το επιτυγχάνουμε αιτιολογώντας γιατί η επιλογή μας ήταν η καλύτερη, ώστε να πιστεύουμε ότι πήραμε τη σωστή απόφαση. Εάν δεν είμαστε πολύ σκληροί με τον εαυτό μας και είμαστε ανοιχτοί στην αξιολόγηση της συμπεριφοράς μας σε ένα πολύ ευρύτερο πλαίσιο, δεν θα πρέπει να νιώθουμε υπερβολική δυσφορία.