Σαντορίνη: Το πόρισμα με τις αυθαιρεσίες, τέσσερις ημέρες πριν την κατολίσθηση – «Καταπέλτης» για την άναρχη δόμηση

Η Σαντορίνη ζει με το τουριστικό της θαύμα και ταυτόχρονα με τον κίνδυνο που γεννά η υπερβολική δόμηση. Η Καλντέρα, το εμβληματικό γεωλογικό μνημείο του νησιού, ασφυκτιά από μπετά, πισίνες και πρόχειρες επεκτάσεις που ξεφυτρώνουν κυριολεκτικά πάνω στο χείλος του γκρεμού. Οι πιέσεις από την άναρχη οικοδομική δραστηριότητα έχουν γίνει πλέον επικίνδυνες και το φετινό καλοκαίρι η απόδειξη ήρθε με τον πιο ηχηρό τρόπο. Στο Ημεροβίγλι, λίγα μόλις βήματα από ένα υπό ανέγερση ξενοδοχείο, η γη υποχώρησε τον Δεκαπενταύγουστο: βράχοι αποκολλήθηκαν και έπεσαν στο κενό, καλύπτοντας με πυκνό πέπλο σκόνης τα γύρω ξενοδοχεία. Για μερικά λεπτά, οι τουρίστες παρακολουθούσαν αποσβολωμένοι την εικόνα, που περισσότερο θύμιζε σκηνικό ταινίας καταστροφής.

Αυτοψία-καταπέλτης

Και αν οι κατολισθήσεις δεν είναι άγνωστο φαινόμενο για το νησί, αυτή η συγκεκριμένη και κυρίως στο σημείο όπου εκδηλώθηκε προκάλεσε φόβο, γιατί αποκάλυψε πόσο εύθραυστο είναι το έδαφος κάτω από τα θεμέλια των κατασκευών που έχουν ξεφυτρώσει σαν μανιτάρια στην Καλντέρα. Οπως μας είπε πολιτικός μηχανικός που δραστηριοποιείται στη Σαντορίνη, «μήνες πριν από το περιστατικό, οι τεχνικές υπηρεσίες είχαν ήδη πραγματοποιήσει αυτοψία στο σημείο, καταγράφοντας μια εικόνα που προκαλούσε έντονο προβληματισμό».

Καταπέλτη για την άναρχη δόμηση στην Καλντέρα αποτελεί το έγγραφο της Υπηρεσίας Δόμησης που εστάλη στις 13 Αυγούστου 2025, μόλις τέσσερις ημέρες πριν από την κατολίσθηση. Σε αυτό ζητούνταν εκτενείς διορθώσεις στην άδεια 511214/2022: νέο τοπογραφικό διάγραμμα, αποκατάσταση της κατεστραμμένης οδού, τεκμηρίωση της στατικής ενίσχυσης των υπόσκαφων, επανεξέταση των αποστάσεων μεταξύ των κτιρίων, αλλά και διορθώσεις στους υπολογισμούς δόμησης και εμβαδών. Ειδική μνεία γινόταν στην ανάγκη αιτιολογικής έκθεσης για την ενίσχυση των όψεων και των υπόσκαφων, που είχαν διανοιχθεί «εμπειρικά» στη θηραϊκή γη, χωρίς στατική μελέτη.

Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: η οικοδομή χρειαζόταν πλήρη συμμόρφωση και νέα θεώρηση, με προθεσμία τεσσάρων μηνών. Το γεγονός ότι το έγγραφο αυτό εστάλη στις 13 Αυγούστου και στις 17 του ίδιου μήνα σημειώθηκε η κατολίσθηση δεν σημαίνει ότι το ένα προκάλεσε το άλλο. Δείχνει όμως τη χρονική σύμπτωση ανάμεσα σε μια θεσμική προσπάθεια ελέγχου και σε ένα φυσικό φαινόμενο που αποκαλύπτει τη γύμνια της Καλντέρας.

Η κατολίσθηση ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων που σωρεύονταν εδώ και χρόνια: της άναρχης δόμησης, της έλλειψης αντισεισμικής θωράκισης, της συνεχούς ρίψης μπάζων και νερών στα πρανή. Σε αυτό το πλαίσιο, η συγκεκριμένη αυθαίρετη οικοδομή δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για την αποκόλληση βράχων – αποτέλεσε όμως ένα ακόμη κομμάτι στο μωσαϊκό της επιβάρυνσης ενός εδάφους που δείχνει να μην αντέχει άλλο.

Τσιμέντωσαν το μονοπάτι

Η ιστορία ξεκινά στις 27 Μαΐου 2024, όταν μηχανικοί του Δήμου Θήρας διενήργησαν αυτοψία στο κεντρικό μονοπάτι Φηρά – Οία, στην καρδιά του Ημεροβιγλίου. Το σημείο δεν είναι τυχαίο: πρόκειται για ένα από τα πιο πολυσύχναστα μονοπάτια του νησιού, από το οποίο περνούν καθημερινά δεκάδες τουρίστες, ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται ακριβώς στην κόψη του γκρεμού. Η εικόνα που αντίκρισαν οι τεχνικοί δεν θύμιζε σε τίποτα το παραδοσιακό λιθόστρωτο που χαρακτήριζε το μονοπάτι. Σε μήκος 16,5 μέτρων και πλάτος περίπου 1,80 μ., οι πλάκες είχαν ξηλωθεί, μαζί με το πέτρινο στηθαίο που τις πλαισίωνε. Στη θέση τους είχε κατασκευαστεί μια πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος πάχους 20 εκ. και επιφάνειας 60 τ.μ. Η νέα κατασκευή όχι μόνο ανύψωσε τη στάθμη της οδού, δημιουργώντας σκαλοπάτι στη συναρμογή με το παλιό μονοπάτι, αλλά και επεκτάθηκε 2,5 μέτρα πέραν των ορίων της παραδοσιακής διαδρομής, σχηματίζοντας ένα αυτοσχέδιο «πλάτωμα» όπου είχαν στοιβαχτεί οικοδομικά υλικά.

Στις πλευρές της πλάκας είχαν υψωθεί στηθαία από τσιμεντόλιθους πάχους 20 εκ. και ύψους 60 εκ., πρόχειρα, χωρίς σενάζ και χωρίς επίχρισμα. Στην ανατολική πλευρά, κάτω από την κατασκευή, διακρίνονταν υποστυλώματα από σκυρόδεμα για να τη στηρίξουν, ενώ το πρανές είχε «ντυθεί» με ξύλινη επικλινή κατασκευή, καλυμμένη με νάιλον και μπάζα, σαν μια βιαστική προσπάθεια να συγκρατηθεί το χώμα. Ακόμη χαμηλότερα, εντοπίστηκε νέα κατασκευή, πιθανόν στηθαίο από τσιμεντόπλινθους, την οποία οι μηχανικοί δεν τόλμησαν να πλησιάσουν για λόγους ασφαλείας.

Η αυτοψία αποτύπωσε μια εικόνα αυθαιρεσίας: πρόχειροι τοίχοι, κενά κάτω από την πλάκα που είχαν πιθανόν ξεμπαζωθεί, μπαζώματα πεταμένα στο πρανές, οικοδομικά υλικά αφύλακτα. Οι φωτογραφίες (από το Google Earth και από το ίδιο το σημείο) έδειχναν ξεκάθαρα πώς η εικόνα άλλαξε μέσα σε δύο χρόνια: από το καλοκαίρι του 2022 μέχρι την άνοιξη του 2024, το μονοπάτι είχε μετατραπεί σε εργοτάξιο.

Μπάζα στον γκρεμό

Στη δυτική πλευρά δεσπόζει το υπό ανέγερση ξενοδοχείο. Μπροστά από την πρόσοψή του, το πρόχειρο στηθαίο είχε προσαρμοστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνει τη ρίψη μπάζων κατευθείαν στον γκρεμό. Πάνω σε αυτό είχαν τοποθετηθεί φωτιστικά σώματα τύπου «χελώνας», ηλεκτρολογικά σπιράλ, σωληνώσεις τηλεφωνίας και ίντερνετ, αλλά και νέα φρεάτια ύδρευσης και αποχέτευσης, σαν να επρόκειτο για κανονικό, αδειοδοτημένο έργο. Μόνο που άδεια δεν υπήρχε.

Η διαπίστωση της υπηρεσίας ήταν ξεκάθαρη: οι παρεμβάσεις αυτές είχαν προκαλέσει αλλοίωση του τοπίου και εγκυμονούσαν σοβαρούς κινδύνους για τους διερχόμενους. Ωστόσο, η έκθεση δεν κοινοποιήθηκε αμέσως. Εφτασε στους αρμόδιους φορείς έναν μήνα αργότερα, στις 25 Ιουνίου 2024, με αποδέκτες τον Δήμο Θήρας, την Αστυνομία και την Εισαγγελία Νάξου.

Νέα αυτοψία, νέες παραβάσεις

Στις 20 Ιανουαρίου 2025, δηλαδή λίγες ημέρες πριν ξεκινήσει η έντονη σεισμική δραστηριότητα που ταλαιπώρησε τη Σαντορίνη, η Υπηρεσία Δόμησης Θήρας είχε προχωρήσει σε μια ακόμη αυτοψία στο ίδιο οικόπεδο στο Ημεροβίγλι, καταγράφοντας νέες παραβάσεις. Η έκθεση, με αριθμό Α/Α Αυτοψίας 08, κατέγραψε ότι στην υπό ανέγερση οικοδομή υπήρχε αυθαίρετη εξωτερική τοιχοποιία από οπτοπλινθοδομή, αντί της λιθοδομής που προέβλεπε η αρχική οικοδομική άδεια. Το εύρημα αυτό δεν ήταν ένα «τυπικό» ζήτημα, καθώς είχε άμεσο αντίκτυπο στον τρόπο που υπολογιζόταν η συνολική δόμηση. Το αυθαίρετο τμήμα έφθανε τα 63,2 τ.μ., ανεβάζοντας το σύνολο της δόμησης στα 172,2 τ.μ., δηλαδή 61,6 τ.μ. περισσότερα από τα 110,6 που είχαν εγκριθεί με την αρχική άδεια.

Η υπηρεσία δεν αρκέστηκε σε μια διαπίστωση. Υπολόγισε ως όφειλε αναλυτικά το πρόστιμο, με βάση την τιμή ζώνης της περιοχής, που ανέρχεται σε 5.850 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο. Ετσι, η αξία της αυθαίρετης κατασκευής αποτιμήθηκε σε 360.360 ευρώ. Επ’ αυτού επιβλήθηκε πρόστιμο ανέγερσης ίσο με το σύνολο της αξίας, αλλά και ετήσιο πρόστιμο διατήρησης ύψους 180.180 ευρώ, το οποίο θα βεβαιώνεται κάθε χρόνο μέχρι να υπάρξει κατεδάφιση ή νομιμοποίηση της κατασκευής. Η διατύπωση της υπηρεσίας ήταν αυστηρή: οι αυθαίρετες τοιχοποιίες έπρεπε να κατεδαφιστούν, εκτός αν ο ιδιοκτήτης υπέβαλε εμπρόθεσμα ένσταση μέσα σε 30 ημέρες. Υπήρχε βεβαίως και η δυνατότητα αποδοχής της έκθεσης, με αποτέλεσμα το πρόστιμο ανέγερσης να μειωνόταν κατά 30%. Το έγγραφο κοινοποιήθηκε στον Δήμο Θήρας, προκειμένου να αναρτηθεί για το κοινό, και στο Αστυνομικό Τμήμα του νησιού, με εντολή να διασφαλιστεί η διακοπή κάθε οικοδομικής εργασίας στο σημείο.

Προκειμένου να αποφύγει την επιβολή προστίμου, ο ιδιοκτήτης του έργου ζήτησε προθεσμία συμμόρφωσης, η οποία του δόθηκε για να προχωρήσει στην κατεδάφιση των αυθαιρέτων. Στις 21/3/2025, με την απόφαση ΑΑ 1381983/21-3-25, εκδόθηκε έγκριση εκτέλεσης εργασιών συμμόρφωσης – κατεδάφισης αυθαίρετων κατασκευών, σύμφωνα με την Eκθεση Αυτοψίας ΑΑ 8/25, με ευθύνη του αρμόδιου μηχανικού. Ακολούθως, στις 9/4/2025, με το πόρισμα του ελεγκτή δόμησης (ΑΑ 222056), διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχαν παραβάσεις. Ωστόσο, στο αίτημα που κατέθεσε ο ιδιοκτήτης για αναθεώρηση της άδειας, οι τεχνικές υπηρεσίες του Δήμου Θήρας απάντησαν ότι η υπόθεσή του δεν μπορεί να θεωρηθεί περαιωμένη, καθώς βρίσκεται υπό διερεύνηση από την Εθνική Αρχή Διαφάνειας.

Παράλληλα, του ζητήθηκε να υποβάλει εκ νέου τοπογραφικό διάγραμμα με τα όρια της κατεστραμμένης οδού, να υλοποιήσει την αποκατάστασή της με πλήρη τεχνική τεκμηρίωση και να καταθέσει αιτιολογική έκθεση με σχέδια για τη στατική ενίσχυση και την αποκατάσταση των υποσκάφων και των όψεών τους, καθώς κρίθηκε ότι ο τρόπος δημιουργίας τους δεν παρέχει επαρκή αντισεισμική προστασία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κατεστραμμένη οδός, στην οποία γίνεται αναφορά στο επίμαχο έγγραφο, δεν είναι ένας τυχαίος δρόμος, αλλά το μονοπάτι της Καλντέρας που χρησιμοποιείται και ως διέξοδος διαφυγής για τον κόσμο σε περίπτωση σεισμικής δραστηριότητας ή άλλης έκτακτης ανάγκης, γεγονός που καθιστά την αποκατάστασή του ζήτημα υψίστης σημασίας για τη δημόσια ασφάλεια.

Επιβάρυνση της Καλντέρας

Το στοιχείο που έχει σημασία είναι ότι η συγκεκριμένη αυτοψία δεν μπορεί να συνδεθεί ευθέως με την κατολίσθηση που ακολούθησε τον Αύγουστο. Ωστόσο, καταδεικνύει ότι οι παρατυπίες και οι πολεοδομικές εκκρεμότητες γύρω από την οικοδομή στο Ημεροβίγλι είχαν εντοπιστεί πολύ νωρίτερα. Είχαν καταγραφεί επίσημα, είχαν κοστολογηθεί με υψηλά πρόστιμα και είχαν δημιουργήσει ένα παράδειγμα για το πώς εξελίσσονταν οι κατασκευές στην πιο ευαίσθητη ζώνη της Καλντέρας.

Στην πραγματικότητα, η αυτοψία του Ιανουαρίου ήταν ένα ακόμη κομμάτι του παζλ που δείχνει πώς η περιοχή βρισκόταν διαρκώς στο μικροσκόπιο των Αρχών. Και αν η κατολίσθηση ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων όπως της έντονης σεισμικότητας του χειμώνα, της υπερδόμησης που έχει ασκήσει αφόρητη πίεση στα πρανή, των μπάζων και των νερών που καταλήγουν στον γκρεμό, ακόμη και του συχνού αδειάσματος των πισινών, η αυθαίρετη τοιχοποιία και οι πολεοδομικές παραβάσεις ήρθαν να επιβαρύνουν ένα ήδη επιβαρυμένο περιβάλλον. Δεν ήταν η αιτία, αλλά προστέθηκαν σαν ένα ακόμη βάρος σε ένα έδαφος που έχει φτάσει στα όριά του.

Το «ΘΕΜΑ», επιδιώκοντας να καταγράψει όλες τις πλευρές της υπόθεσης, επικοινώνησε τηλεφωνικά με την αρχιτέκτονα μηχανικό που υπέγραψε την άδεια για την κατασκευή του ξενοδοχείου. Η ίδια απάντησε ότι δεν έχει καμία σχέση με την υλοποίηση του έργου, καθώς αμέσως μετά την έκδοση της άδειας από την ΥΔΟΜ Θήρας παραιτήθηκε από την επίβλεψη του έργου, προτού καν ξεκινήσουν οι εργασίες και ο ιδιοκτήτης προχώρησε εξαρχής με άλλον επιβλέποντα μηχανικό. Το «ΘΕΜΑ» επικοινώνησε και με τον ιδιοκτήτη τού υπό ανέγερση ξενοδοχείου. Κοντινός συγγενής του, αφού ενημερώθηκε για το αντικείμενο της δημοσιογραφικής μας έρευνας, ανέφερε ότι θα τον ειδοποιήσει σχετικά, καθώς αυτή την περίοδο απουσιάζει σε ταξίδι.