«Μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη» – …το ηθογραφικό του Ρούπελ | Γράφει η Κατερίνα Παπαθωμά-Μαστοροπούλου

Ο μεγάλος Νεοέλληνας Σκιαθίτης συγγραφέας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Δυό λόγια μόνο για όσους τυχόν τον αγνοούν. Θεωρείται ο άγιος των Νεοελληνικών Γραμμάτων. Ο κοσμοκαλόγερος. Ο λογοτέχνης της Ρωμιοσύνης. Ο άνθρωπος που αποθανάτισε την γενιά του διά της γραφίδος, όπως θα την αποθανάτιζε ο φακός ενός φωτογράφου ή το πινέλο ενός ζωγράφου. Τα θέματά του απλοϊκά. Οι πρωταγωνιστές του είναι οι απλοί άνθρωποι του νησιού του, βοσκοί και ψαράδες κυρίως, με την φτωχική καθημερινότητά τους, τις ολίγες γνώσεις και την μεγάλη σοφία τους, την θεοσέβειά τους, τα πανηγύρια τους και όλα εν γένει τα υπέρ και τα κατά της εποχής του. Κι όλα αυτά μεγεθύνονται στα μάτια μας με την επιβλητικότητα της αρχαϊζουσας γλώσσας του σε σημείο που θα λέγαμε: Παπαδιαμάντης ίσον γλώσσα. Η άριστη γνώση της Αρχαίας Ελληνικής (λόγω μελέτης) σε συνδιασμό με την γνώση της Ελληνιστικής Κοινής (λόγω εμπειρίας στο ψαλτήρι ως παπαδοπαίδι) και φυσικά το ζάπλουτο λεξιλόγιο και τα άφθονα γλωσσικά  σχήματα, ήσαν τα εργαλεία που βοήθησαν το λογοτεχνικό του τάλαντο,ώστε να μας αφήσει ως κληρονομιά την αθάνατη και αριστουργηματική εργογραφία του. Πολλά έχουν γραφτή για ΄κείνον και για το έργο του, μα θα αναφέρω μονάχα ένα: Του Οδυσσέα Ελύτη με τίτλο «Η μαγεία του Παπαδιαμάντη». Κάθε Χριστούγεννα και Λαμπρή συνηθίζω να διαβάζω, τιμής ένεκεν και όχι μόνον, κάποιο έργο του. Πρόσφατα λοιπόν διάβασα το «Βαρδιάνος στα Σπόρκα». Χρόνια με προβλημάτιζε αυτός ο τίτλος. Διαβάζοντάς το μου λύθηκαν μεν οι απορίες, αλλά με εξέπληξε το περιεχόμενό του. Νομίζει κανείς πως περιγράφει τον «κορωνοϊό» της εποχής του. Η αιφνίδια εμφάνιση ενός λοιμού, η γενική ανησυχία, ο διάχυτος φόβος της μεταδοτικότητας, η στάση της Πολιτείας για απομόνωση και κυρίως η ανθρώπινη υπερβατικότητα για παροχή βοήθειας στους ασθενείς, δημιουργούν ένα τόσο έντονο συναίσθημα, σαν αυτό που ζήσαμε και μεις πρόσφατα. Και φυσικά η δεινή διήγηση του συγγραφέα, το γλαφυρό του ύφος, η αρχαιοπρεπής γλώσσα του, οι λεπτομερέστατες χαριτωμένες περιγραφές του, το ζωντανεύουν ακόμα περισσότερο. Στο σύνολό του το έργο είναι, όπως όλα του άλλωστε,  άκρως ενδιαφέρον. Μα το μεγαλύτερο κέρδος που αποκομίζει κανείς είναι ότι σου ανοίγει τα μάτια να ξεχωρίσεις την φυσική λοιμώδη νόσο από την άριστα μεθοδευμένη παγκόσμια και δικτατορική υγειονομική επιχείρηση. Αποφεύγω να σας παραθέσω ενδεικτικά αποσπάσματα, για να μη σας κουράσω. Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω πως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης είναι ένας φωτεινός οδοδείκτης για την περαιτέρω πορεία τού Γένους μας. Ένας ριζιμιός βράχος του ιστορικού είναι μας και της Ελληνορθόδοξης ταυτότητάς μας. Δεν αρνούμεθα την εξελικτική πορεία της κοινωνίας μας, αλλά προχωρούμε με τις ρίζες μας. Δένδρο χωρίς βιολογική ρίζα, ξηραίνεται. Και Λαός, χωρίς ιστορική ρίζα, έχει ημερομηνία λήξης. Αφομοιώνεται, αλλοτριώνεται, υποδουλώνεται… Ο Παπαδιαμάντης, σαν άλλος Λεωνίδας, φύλαξε τις δικές του Θερμοπύλες και, σαν άλλος αντισυνταγματάρχης υπερασπιστής των εθνικών οχυρών, δεν παρέδωσε το ηθογραφικό του Ρούπελ. Γι ΄αυτό του προσφέρω ευλαβικά την μαντινάδα από την ιδιαίτερη πατρίδα τού συζύγου (Φιλώτι Νάξου) όπως ακριβώς μου την έλεγε συχνά ο λαϊκός ποιητής Λιάκος Τζαννετής: «Στσοι Θερμοπύλες τς΄ ανθρωπιάς και στση τιμής το χρέος, εκεί θα στέκω ν΄απαντώ κι ας μείνω τελευταίος».

Κατερίνα Παπαθωμά-Μαστοροπούλου

Πάσχα 2025

Εκτεταμένο διήγημα, στο όριο της νουβέλας, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Αφηγείται την ιστορία της γρια-Σκεύως, που μεταμφιέζεται σε άντρα και γίνεται βαρδιάνος (φύλακας) στα σπόρκα (καράβια ευρισκόμενα σε καραντίνα εξαιτίας μολυσματικής νόσου), προκειμένου να σώσει το γιο της.

Ιστορικός πυρήνας του διηγήματος είναι η χολέρα που έπληξε την Ευρώπη το 1865.

Πρωτοδημοσιεύτηκε σε σειρά επιφυλλίδων στην εφημερίδα Ακρόπολις από τις 14 Αυγούστου έως τις 5 Σεπτεμβρίου του 1893.