Του Θοδωρή Γιάνναρου
Η Παγκόσμια Ένωση Βιολόγων προειδοποιεί ότι οι πανδημίες… «θα εμφανίζονται όλο και πιο συχνά, θα εξαπλώνονται όλο και πιο γρήγορα, και θα σκοτώνουν όλο και πιο πολλούς ανθρώπους”… αρχικά, διότι η δεξαμενή είναι τεράστια: και υπάρχουν πάνω από 1,8 εκατ. άγνωστοι ιοί στα θηλαστικά και τα πουλιά και περίπου 800.000 από αυτούς «μπορούν σχετικά εύκολα να μολύνουν ανθρώπους”. Δυστυχώς η εχθρική προς τη φύση και το περιβάλλον εξάπλωση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και η αναγκαστική αλληλεπίδραση με την άγρια πανίδα -τα άγρια ζώα δηλαδή, αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο, ιοί που μπορούν να μολύνουν ανθρώπους «να βρουν” ξενιστή.
«Δεν γνωρίζουμε το γιατί, το πότε, το πώς ή το από πού” θα προέλθει η επόμενη θανατηφόρος πανδημία αλλά το γεγονός είναι ένα: θα έρθει…
Είναι πλέον κοινό μυστικό μεταξύ των βιολόγων, πως η μετάδοση του ιού SARS-CoV2, του γνωστού πια σε όλους μας κορονοϊού στον άνθρωπο, έγινε μέσω κάποιου ζώου, που έπαιξε τον ρόλο του ενδιάμεσου ξενιστή. Είναι μία «πιθανή έως πολύ πιθανή” υπόθεση, η οποία επιβεβαιώνει το γεγονός, πως πολλά άγρια κυρίως ζώα που και λόγω της καταστροφής των βιοτόπων τους, έρχονται όλο και πιο κοντά στον άνθρωπο, αποτελούν μια τεράστια δεξαμενή ιών -πολλοί εκ των οποίων, είναι άγνωστοι μεν, αλλά κάλλιστα μπορεί να μολύνουν και ανθρώπους. Ποια ζώα άραγε μεταδίδουν αυτούς τους επικίνδυνους για την ανθρωπότητα ιούς μιας και πάνω από το 60% των μολυσματικών ασθενειών είναι «ζωονοτικές”… προέρχονται δηλαδή από κάποιο άγριο συνήθως ζώο. Το ποσοστό αυτό αυξάνει ακόμη και στο 80% για εκείνες τις νέες λοιμώδεις, που προκύπτουν και από από τις οποίες μπορούν να προέλθουν άλλες σοβαρές πανδημίες, ανάλογες αυτής που εδώ και 15 μήνες βιώνουμε και που έχει φέρει τα πάνω κάτω σε ολόκληρο τον κόσμο;
Ανάμεσα σε όλους αυτούς τους μολυσματικούς μικροοργανισμούς, που ευθύνονται σε μεγάλο ποσοστό για τις επιδημίες, τις πανδημίες και γενικά τις ασθένειες που μας απειλούν, ένα 30% είναι ιοί, το 30% βακτήρια, το άλλο 30% παρασιτικά σκουλήκια, ενώ το υπόλοιπο 10% αποτελείται από μολυσματικούς μύκητες.
Οι νυχτερίδες έχουν τον ρόλο της… τράπεζας που φυλάσσει μεγάλους αριθμούς ιών, που επηρεάζουν και απειλούν τους ανθρώπους… είναι ξενιστές τους χωρίς όμως να αρρωσταίνουν οι ίδιες, αλλά ζουν ως φορείς των ιών που μεταφέρουν.
Κάποιοι ιοί είναι εδώ και καιρό γνωστοί, όπως π.χ. αυτός της λύσσας, όμως πολλοί άλλοι εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια: ο Έμπολα, ο SARS, ή ο ιός Nipah που εμφανίστηκε το 1998 στην Ασία. Για τον SARS-CoV-2 υπήρχαν εξ’ αρχής υπόνοιες ότι προήλθε από νυχτερίδες και πιγκολίνους. Οι νυχτερίδες ήταν πάντα καλές δεξαμενές για πολλούς ιούς, όμως παλαιότερα ο άνθρωπος είχε πολύ λιγότερες επαφές σε σχέση με σήμερα, με αυτά τα ιπτάμενα νυκτόβια θηλαστικά, που μαζί με τον πιγκολίνο κατηγορήθηκαν ότι μετέδωσαν τον SARS-CoV2 στον άνθρωπο! Όμως οι ιοί που προέρχονται από αυτά τα δύο θηλαστικά, δεν μοιάζουν αρκετά με τον SARS- CoV-2, ώστε να θεωρείται άμεσος πρόγονός του…
Όπως ήδη προαναφέρθηκε, η βάναυση αποψίλωση των τροπικών δασών, η επέκταση των πόλεων σε αυτά τα πρώην οικοσυστήματα, καθώς και των καλλιεργειών, σε συνδυασμό με τις καταστροφικές επιπτώσεις που προξενεί η κλιματική αλλαγή και το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ωθούν αργά αλλά σταθερά τα άγρια αυτά ζώα, όλο και πιο κοντά σε κατοικημένες περιοχές και τα αναγκάζουν να «αλληλεπιδρούν” ολοένα και περισσότερο με εμάς τους ανθρώπους -είναι σαν μια καρμική εκδίκηση της φύσης που πληγώνοντάς την, αντιδρά… ήπια στην αρχή και βίαια στη συνέχεια και, μάλλον, ακόμα δεν έχουμε δει τίποτα…
Σε κάθε περίπτωση, το ιικό μας φορτίο προέρχεται κυρίως από τα οικόσιτα ζώα. Ο ιός της ιλαράς για παράδειγμα, προήλθε από έναν ιό που μόλυνε τα βοοειδή. Οι χοίροι από την άλλη είναι ξενιστές για τους ιούς της γρίπης, όμως εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα: στους χοίρους αρκετές φορές παρατηρούνται συνδυασμοί ιών. Όπως φαίνεται, κάτι τέτοιο έλαβε χώρα και κατά την πανδημία Η1Ν1, που αρχικά είχε ονομαστεί λανθασμένα «γρίπη των χοίρων”, από την οποία εκτιμάται ότι έχασαν τη ζωή τους μισό περίπου εκατομμύριο άνθρωποι! Το στέλεχος του ιού αυτού, εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε έναν χοίρο που ήταν ξενιστής του ιού της γρίπης των πτηνών και ταυτόχρονα ενός ιού της ανθρώπινης γρίπης. Οι δύο αυτοί ιοί… παντρεύτηκαν και απέκτησα απογόνους που στράφηκαν κατά των ανθρώπων.
Από την άλλη ο φοβερός και τρομερός ιός της λύσσας, ο οποίος συνήθως μεταδίδεται από τις αλεπούδες, αλλά κάποιες φορές και από τους σκύλους, είναι σε κάθε περίπτωση πολύ διαφοροποιημένος από εκείνο που υπάρχει σε νυχτερίδες. Αυτός ο ιός ευθύνεται για το μεγαλύτερο μέρος των περίπου 60.000 θανάτων από λύσσα κάθε χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τέλος, οι μεγάλες μαϊμούδες είχαν ρόλο ξενιστή για τον ιό του AIDS -τον HIV και του ιού του Έμπολα, που πριν κάποια χρόνια θανάτωσε πολύ κόσμο στην Αφρική, ενώ μια καμήλα όπως έχει αποδειχθεί, ήταν ο απόλυτος ξενιστής για το ιό MERS και διαμέσου αυτής μολύνθηκαν άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη. Ωστόσο, ο συγκεκριμένος ρόλος που παίζουν αυτά τα ζώα στη μετάδοση του ιού αλλά και ο μηχανισμός της μετάδοσης του, είναι ακόμα άγνωστες έννοιες για τη βιολογία.
Σχετικά τώρα με τους ιούς της γρίπης που αναστάτωσαν τον πλανήτη, η ισπανική στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η ασιατική τη δεκαετία του 60’, εκείνη του Χονγκ Κονγκ προς τα τέλη της δεκαετίας του 70’ και η εποχική γρίπη Η1Ν1 στα τέλη της πρώτης δεκαετίας της νέας χιλιετίας, όλοι αυτοί οι ιοί που τις πυροδότησαν, προήλθαν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο από τα πτηνά.
Δύο άλλες μεταλλάξεις της γρίπης των πτηνών, η Η5Ν1 και η Η7Ν9 προκάλεσαν λοίμωξη σε ανθρώπους, οι οποίοι είχαν άμεση επαφή με πτηνά-ξενιστές, χωρίς όμως να υπάρξουν μολύνσεις και διασπορά του ιού σε ανθρώπους. Σε κάθε περίπτωση, τα άγρια πουλιά μπορούν κάλλιστα να γίνουν αφετηρία για τέτοιου είδους επιδημίες, ενώ τα οικόσιτα πουλιά συχνά διαδραματίζουν ρόλο «ενισχυτή” ή «επιταχυντή”, συμβάλλοντας κατ’ αυτό τον τρόπο στη διασπορά, διότι τα άγρια ζώα συχνά τα επισκέπτονται για να φάνε από την τροφή τους.
Έχει αποδειχθεί, πως οι μεταλλάξεις των ιών μπορούν στη συνέχεια να συνδράμουν κάποιες φορές στη διασπορά και τη μετάδοσή τους σε ανθρώπους, όπως έπραξε ο ιός Η5Ν8, που εντοπίστηκε σε αρκετούς εργαζόμενους σε πτηνοτροφεία. Προς το παρόν όμως, ο συγκεκριμένος ιός δεν μεταδίδεται μεταξύ ανθρώπων, αλλά μόνον αν υπάρξει άμεση επαφή με ένα μολυσμένο πτηνό ή περιττώματά αυτών, υπάρχει πιθανότητα μετάδοσης. Όμως άλλες μεταλλάξεις στην πορεία ενδέχεται να δημιουργήσουν το απαραίτητο μοριακό υπόβαθρο και για τη μετάδοση μεταξύ ανθρώπων.
Οι λεγόμενες «ζωονοτικές λοιμώξεις” αφορούν σε κάθε περίπτωση και στα έντομα, όπως τα κουνούπια, που μεταδίδουν μεταξύ άλλων, τον ιό του κίτρινου πυρετού, του δάγκειου, τον ιού Ζίκα ή εκείνου του Δυτικού Νείλου, οι σκνίπες, τα σκαθάρια, ή γενικά στα αρθρόποδα όπως τα τσιμπούρια, τα οποία είναι εν δυνάμει φορείς πολλών επικίνδυνων και άκρως μεταδοτικών ασθενειών από τις οποίες μπορούν να προσβληθούν και οι άνθρωποι.
Έχουμε δυστυχώς ως ανθρώπινη φυλή, δημιουργήσει την «τέλεια καταιγίδα” για τη δημιουργία και την επέλαση λοιμώξεων, επιδημιών και πανδημιών από την άγρια φύση, που με την πρώτη ευκαιρία θα εξαπλωθούν μεταξύ των ανθρώπων… και θα εξαπλωθούν γρήγορα σε παγκόσμιο επίπεδο, με την ανθρώπινη απληστία ενάντια στις φυσικές ισορροπίες, να επιταχύνει αυτή τη φυσική διορθωτική διαδικασία της φύσης που αμύνεται με όσα όπλα διαθέτει. Αυτή η ανακοίνωση για τη δυσάρεστη προοπτική, προέρχεται από τους κορυφαίους βιολόγους του πλανήτη, που μελετούν εδώ και χρόνια πώς και πού εμφανίζονται νέες ασθένειες, όπου στα πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, έχουν πλέον αναπτυχθεί εξειδικευμένα συστήματα αναγνώρισης προτύπων, για να γίνει εφικτή η πρόβλεψη, σχετικά με το ποιες ασθένειες από την άγρια πανίδα ενέχουν ή/και δημιουργούν τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την ανθρωπότητα, αποτελώντας μέρος μιας παγκόσμιας προσπάθειας για την ανάπτυξη εφαρμοσμένων τρόπων και μεθόδων για το μέλλον εκείνο που δεν είναι μακριά. Στα πλαίσια αυτά, έχουν όπως προαναφέρθηκε, σχεδιαστεί συστήματα που μπορούν να ανιχνεύσουν μέσω μιας τεράστιας βάσης δεδομένων τα ευάλωτα σημεία των παθογόνων της άγριας πανίδας.
Σε όλες τις χιλιάδες βακτήρια, παράσιτα και ιούς, που είναι γνωστά στους βιολόγους, αυτό το σύστημα είναι σε θέση να εντοπίζει κρυμμένες ενδείξεις, καθώς και τον τύπο των ειδών που μολύνουν, ώστε να επισημανθούν εκείνες που αποτελούν απειλή για τον άνθρωπο. Έτσι, εάν ένα παθογόνο επισημαίνεται ως προτεραιότητα, οι βιολόγοι θα μπορούσαν να κατευθύνουν τις ερευνητικές προσπάθειες για την εξεύρεση προληπτικών ή θεραπευτικών αγωγών, πριν καν συμβεί οποιοδήποτε ξέσπασμα.
Σε αυτό το γενικό πλαίσιο, το πιο επείγον και το πλέον έξυπνο ίσως θα ήταν, να «επανεξετάσουμε κατά κάποιο τρόπο και εκ βάθρων, τη σχέση μας με το περιβάλλον και τα άγρια ζώα πριν να είναι αργά και πριν η κατάσταση γίνει μη αναστρέψιμη!”. Όμως, με σχεδόν δύο εκατομμύρια είδη της άγριας πανίδας να βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης και το 50% των δασών του πλανήτη κατεστραμμένα… τι ακριβώς θα σώσουμε;
*Ο κ. Θοδωρής Γιάνναρος είναι Μοριακός Βιολόγος-Γενετιστής
email: [email protected], Twitter: @theogiannaros1, FaceBook: Theo Giannaro
Πηγή: capital.gr/
