Χριστιανικά μνημεία της Μικράς Ασίας | Γράφει η Κατερίνα Παπαθωμά – Μαστοροπούλου

Kύριε διευθυντά

Με αφορµή τη συµπλήρωση αιώνος από τη Μικρασιατική καταστροφή αναδιφούµε, όπως είναι φυσικό, πρωτίστως στην οικογενειακή βιβλιοθήκη. Ξεχωρίσαµε ένα βιβλίο από το οποίο καταθέτω εδώ µερικά στοιχεία:

Τον Σεπτέμβριο του 1918 ο Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων (Γ. Χατζηδάκης, Ν. Πολίτης, Χρ. Τσούντας, Δ. Αιγινήτης, Σ. Μενάρδος, Στ. Δέλτας, Απ. Δοξιάδης, Γ.Δροσίνης, Βλαδ. Κολοκοτρώνης κ.ά.) ανέθεσε στον έφορο Βυζαντινών αρχαιοτήτων Γεώργιο Σωτηρίου τη συγγραφή βιβλίου «περί των χριστιανικών μνημείων της Μ. Ασίας». Το βιβλίο εκδόθηκε το 1920. Στις σελ. 97-98 παρατίθεται η επί του υπερθύρου του Ιερού Ναού της Αγ. Φωτεινής Σμύρνης εκτεταμένη επιγραφή. Εν περιλήψει: κατηδαφίσθη διά σφοδρού σεισμού το 1688, ανωκοδομήθη εκ βάθρων γης το 1690, επυρπολήθη το 1763. Το έτος 1792 «…διέκυψεν ο των κρατούντων οίκτος και εκ βάθρων ανωκοδομήθη ουτωσεί ως οράται…».

Στα μέσα του 19ου αι. κτίστηκε στο προαύλιο της Αγ. Φωτεινής το περίφημο, περίοπτο και τηλεθέατο κωδωνοστάσιο, το έμβλημα της Χριστιανικής Σμύρνης. Αργότερα τοποθετήθηκε το εξής επίγραμμα: «κωδώνων ιερών αναδέδραμεν υψόθι πύργος /ρηγνύντων φθόγγον χείλεσι φρικαλέον / κλύετε θεσπεσίην ιαχήν έγρεσδε δε λαοί / αμφί νεών Θεού δεύτε προσευξόμενοι/ ωκοδομήθη εν έτει 1856, ανεκαινίσθη εν έτει 1891».

Το επίγραμμα είναι του λόγιου Μητροπολίτη Σμύρνης Βασιλείου Αστερίου, του από Αγχιάλου της Ανατολικής Ρωμυλίας (1834-1910), προκατόχου του τελευταίου μαρτυρικού Χρυσοστόμου. Ο Βασίλειος συνέταξε επίσης και το αρχαιοπρεπέστατο μακροσκελές επίγραμμα στον Ι. Ναό του Αγ. Βουκόλου (πρώτου επισκόπου της παλαιφάτου πόλεως) ο οποίος ανηγέρθη το έτος 1887, διεσώθη το 1922, ανεκαινίσθη κατά τα τελευταία χρόνια από τις τουρκικές αρχές και επαναλειτουργείται περιοδικά από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. (Την επιγραφή αυτή είχα δημοσιεύσει προ ετών στην «Καθημερινή».) Η ενεπίγραφη πλάκα του κωδωνοστασίου της Αγ. Φωτεινής διακρίνεται σε φωτογραφίες και καρτ ποστάλ της εποχής πάνω από την εξωτερική πλευρά του μνημειώδους τοξωτού «διαβατικού», που σχηματιζόταν στη βάση του κωδωνοστασίου. Με την πυρπόληση της Σμύρνης (και της Αγ. Φωτεινής με το περιβόητο ξυλόγλυπτο τέμπλο) το μαρμαρόκτιστο κωδωνοστάσιο δεν έπαθε τίποτα. Γι’ αυτό οι αφηνιασμένοι νικητές το ανατίναξαν με δυναμίτη, όχι όμως από τη βάση του, γιατί ήταν σε επαφή με τη Γαλλική Τράπεζα κ.ά., αλλά από τον πρώτον εξώστη και πάνω. Ετσι η επιγραφή παρέμεινε αβλαβής και μετά την ανατίναξη. Στη συνέχεια η καταστροφή ολοκληρώθηκε προφανώς με κασμάδες. Δεν γνωρίζομε αν η ανωτέρω επιγραφή που διάβασε τότε ο μακαρίτης Σωτηρίου έχει εν τω μεταξύ αναδημοσιευθεί. Ανάλογη ήταν και η ανατίναξη του ομοίου κωδωνοστασίου της Ευαγγελιστρίας του Τσεσμέ (Κρήνης) που λόγω θέσεως και ύψους διακρινόταν από το λιμάνι της Χίου. Σημειολογικά, θα λέγαμε πως το τελευταίο αυτό περιστατικό συνιστά το δραματικό «τετέλεσται» του μικρασιατικού ελληνισμού.

Κατερίνα Παπαθωμά – Μαστοροπούλου

Φιλόλογος-αρχαιολόγος, λέκτωρ Κλασ. Φιλολ. Φιλοσ.

Σχολ. Πανεπιστημίου Αθηνών

Εφημερίδα Καθημερινή

Πανόραμα Σμύρνης.