ΦΩΤΟ & ΒΙΝΤΕΟ Τα «Ιατροσόφια» του Μουσικού Θεάτρου Ραφή στο Ασκληπιείο Κω

ΔΕΙΤΕ ΦΩΤΟ & ΒΙΝΤΕΟ

Χαρίκλεια Χριστοφή

Μια λυρική-εικαστική καντάτα βασισμένη στα βυζαντινά «Ιατροσόφια» του Ιωάννη Σταφιδά

Το Μουσικό Θέατρο Ραφή παρουσιάζει την λυρική-εικαστική καντάτα «Ιατροσόφια» στον Αρχαιολογικό χώρο Ασκληπιείο Κω στις 18 & 19 Αυγούστου

«Εάν ήσαι εκ χώρας μακράς και όλοι οι άνθρωποι εδώ μισούσι σε, νήστεψον μέρας τρεις και λέγε «φίλιους, βήλους, μίτους» μετα καθαράς καρδίας και θέλεις έχειν ειρήνη μετα πάντων»

Γιατροσόφια για τις αρρώστιες του σώματος, της ψυχής και του νού, για τους πόνους της καρδιάς, για τα άλγη του κορμιού, ενας συγκινητικός κι απόκοσμος θησαυρός λαϊκής σοφίας ξεδιπλώνεται στα βυζαντινά «Ιατροσόφια» του Ιωάννη Σταφιδά. Με άξονα το μαγικό βιβλίο του, η ομάδα Μουσικού Θεάτρου Ραφή συμπράττει με τον συνθέτη Νίκο Γαλενιανό και την εικαστικό Μαλβίνα Παναγιωτίδη για μια μουσική παράσταση που επιθυμεί να συνδεθεί ξανά με τη μαγγανεία, το ξόρκι, το παράλογο. Η ασθένεια, η αδυναμία, ψυχική και ανατομική, το γήρας και οι χυμοί της νιότης απέναντι στην αιώνια πάλη του ανθρώπου με τη ζωή και τον θάνατο.

Τα γιατροσόφια είναι πρακτικά φάρμακα της λαϊκής παράδοσης που συνήθως βασίζονται στη μακροχρόνια λαϊκή πείρα και παρατήρηση. Άλλοτε έχουν ορθολογική βάση και στηρίζονται μόνο στις θεραπευτικές ιδιότητες βοτάνων, και άλλοτε συνδυάζουν τις θεραπευτικές ιδιότητες κάποιων φυτών και ουσιών, με μαγικές πράξεις όπως ξόρκια, βασκανίες κτλ. Οι ρίζες τους μπορούν να αναζητηθούν στις θεραπευτικές πρακτικές του αρχαίου κόσμου, της Ελλάδας και της Αιγύπτου.

Αποτέλεσμα συνδυασμού αυτής της λαϊκής σοφίας, λοιπόν, με τα ποικίλα παραϊατρικά και παραθρησκευτικά εγχειρίδια της εποχής φαίνεται να είναι και τα ευφάνταστα Ιατροσόφια του Ιωάννη Σταφιδά, συγγραφέα ή απλώς αντιγραφέα τους στα 1384 . Άξιος συνεχιστής ο Σταφιδάς μιας μακρότατης παράδοσης, η οποία, διαμέσου (και) της (υστερο)βυζαντινής γραμματείας, επέζησε στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα.

Διάσημοι στην Ελλάδα για τα γιατροσόφια τους, ήταν οι κομπογιαννίτες γιατροί από τα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου και απο την Ιερισσό της Χαλκιδικής. Επίσης γνωστοί ήταν και οι εμπειρικοί γιατροί-καλόγηροι του Αγίου Όρους, της Ελασσόνας, και της Ανατολικής Μακεδονίας.

Η άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος ήταν απαγορευμένη κατα την περίοδο του Βυζαντίου, γιατι θεωρούνταν οτι έρχεται σε αντίθεση με τη Χριστιανική Πίστη . Αν κάποιος αρρώσταινε, προσπαθούσαν να τον σώσουν με προσευχές και όχι με χρήση φαρμάκων ή με ιατρική θεραπεία-Αλλά και την εποχή της Τουρκοκρατίας, οι θεραπευτικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνταν ενέπλεκαν συχνά την ιατρική με τη μαγεία. Απίθανα γιατροσόφια ήταν ίδιαίτερα δημοφιλή για την αντιμετώπιση διάφορων ασθενειών, όπως για κοιλιακά προβλήματα, για πονοκεφάλους, για την αϋπνία, για την υπογονιμότητα, για την αντισύλληψη, αλλά ακόμη και ξόρκια για πρόκληση της αγάπης, λύσιμο μαγείας και ευόδωση σχεδίων.

Χαρακτηριστική ήταν η γλώσσα στα Ιατροσόφια,μια ιδιαίτερη μίξη λόγιας και δημώδους με πολλά στοιχεία ελληνικών διαλέκτων. Στόχος ήταν, βέβαια, να γίνεται κατανοητή στον αγράμματο πληθυσμό διατηρώντας όμως μια επίφαση “ιερής επισημότητας” και κύρους.

Από εγχειρίδια οικιακής ιατρικής το Μεσαίωνα, λοιπόν, ένα αμάλγαμα μαγείας και εμπειρικής γνώσης, τα γιατροσόφια αποψιλώθηκαν στη νεωτερικότητα μέσα απο την ανάπτυξη της φαρμακοβιομηχανίας. Συμπαρασύρθηκαν έτσι και όλες οι υπόλοιπες κοινωνικοπολιτικές και έμφυλες διαστάσεις τους σε μια σύγχρονη , “πολιτικά ορθή”, ανάγνωση τους.

“(…) ‘Οταν έχη μάχην ανδρόγυνον, και μάχουνται οι δυο από μάγια , γράφε τον αυτόν ψαλμόν με αίμα άσπρου πετεινού, και διάβασε τον απάνω εις τα κεφαλάς των (..)” “(…) Εάν αγαπάς και εξάπτη σε ο πόθος, διάβασε τον απάνω εις το νερόν φοράς επτά μέσα είς αγγείον καινούργιον, και πίε εξαυτού, και πλύνε τα μόρια σου και θέλεις αναπαυτήν (…) “

Ο συνθέτης Νίκος Γαλενιανός σημειώνει: “Είναι ευτυχής η στιγμή που ένας καλλιτέχνης συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται απέναντι σε ένα κείμενο τόσο αλλόκοτης -και ταυτόχρονα με τόσο βαθιές ρίζες-ιδιοσυγκρασίας.Τρείς κλασικές φωνές, ένα ακορντεόν κι ένα κοντραμπάσο εκτίθενται σε ηχητικούς κόσμους όπως η δομή ενός ξορκιού, ή ο παλμός του διαλόγου ενός αμαρτωλού με έναν άγγελο. Μεταμορφώνονται σε δομικά υλικά της μουσικής αφήγησης.

“(…) Εάν αγαπάς και εξάπτη σε ο πόθος, διάβασε τον απάνω εις το νερόν φοράς επτά μέσα είς αγγείον καινούργιον, και πίε εξαυτού ,και πλύνε τα μόρια σου και θέλεις αναπαυτήν (…) “

Η εικαστικός-αρχιτέκτων Μαλβίνα Παναγιωτίδη συνομιλεί με το Ιατροσόφια και σχεδιάζει: «Με τα Ιατροσόφια εστιάζουμε στα σημεία τομής της πολιτισμικής ιστορίας, των κατασκευών του ανορθολογικού και της ανοίκειας φύσης των ανθρώπινων σχέσεων. Αυτές η “ζωντανές” γλυπτικές μηχανές έχουν πρόθεση να στήσουν αλληγορικά ένα κρυφό διάλογο με περιφρονημένες εικόνες του πολιτισμού και να ενεργοποιήσουν τη διερεύνηση ερωτημάτων σχετικά με τη μεταμόρφωση, το σώμα, την ταυτότητα και τη συλλογική μνήμη»

(…) Προς κατασχισμένα χείλια: Ελάφου κέρατον ρίνισε το, και το ρίνισμα εκείνο πότισε το με το χλίον το νερό (…)

Δύο μουσικοί, τρεις τραγουδιστές, ένας συνθέτης και μία εικαστικός ξορκίζουν το πάσχον σώμα, φορέα της απόκρυφης ιστορίας της Ευρώπης, μέσα από τις ελληνικές, λαϊκές θεραπευτικές δοξασίες. Στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον του Ασκληπιείου της Κω, εκεί που συναντιούνται η Ανατολή με τη Δύση, αναμετριέται η ιστορία της επιστημονικής γνώσης με το μεταφυσικό θυμίζοντας μας τη φράση του Φράνσις Μπέικον: «Όποιος δεν εφαρμόζει νέες θεραπείες, πρέπει να περιμένει καινούρια κακά. Γιατί ο χρόνος, είναι ο πιο μεγάλος πρωτοπόρος».

«Ιατροσόφια»
Λυρική-εικαστική καντάτα βασισμένη στα βυζαντινά «Ιατροσόφια» του Ιωάννη Σταφιδά
Σύλληψη-Καλλιτεχνική επιμέλεια : Ομάδα Μουσικού Θεάτρου Ραφή
Μουσική : Νίκος Γαλενιανός
Εικαστικός : Μαλβίνα Παναγιωτίδη
Φωτογραφίες: Ηλίας Μαδούρος
Ερμηνεύουν : Κώστας Ζιγκερίδης (ακορντεόν), Αναστασία Κότσαλη (μεσόφωνος), Λητώ Μεσσήνη (υψίφωνος), Νίκος Σπανάτης (κόντρα τενόρος), Δημήτρης Τίγκας (κοντραμπάσο)

18-19 Αυγούστου, Αρχαιολογικός χώρος Ασκληπιείο Κω, 21:00 μ.μ

Λίγα λόγια για τους συντελεστές

Η Ομάδα Μουσικού Θεάτρου Ραφή ιδρύθηκε το 2012 από τις λυρικές τραγουδίστριες Αναστασία Κότσαλη και Λητώ Μεσσήνη. Στόχο έχει την ανάδειξη πρωτότυπων προσεγγίσεων του γνωστού και άγνωστου λυρικού ρεπερτορίου, πολλές φορές σε πρώτη πανελλήνια παρουσίαση, και τον διάλογο του με τα νέα μέσα.

Έχει παρουσιάσει τα εξής έργα:

Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής: Η Πρώτη Αγάπη (οπερέτα, σκηνοθεσία Προμηθέας Αλειφερόπουλος), Ο Μικάδος (μιούζικαλ, σκηνοθεσία Ακύλλας Καραζήσης, πρώτη πανελλήνια παρουσίαση), Ζουρ Φιξ ( performance, σκηνοθεσία Ομάδα Ραφή)
Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου: Il Diluvio Universale ( οπερα-performance, σκηνοθεσία Βασίλης Νούλας-Κώστας Τζημούλης), Ιδομενέας (όπερα, σκηνοθεσία Αμαλία Μπένετ)
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών: Φροσύνη (όπερα, σκηνοθεσία Ζωή Χατζηαντωνίου
Ολη η Ελλάδα Ένας Πολιτισμός: Iατροσόφια ( λυρική-εικαστική καντάτα, μουσική Νίκος Γαλενιανός)
Θέατρο Οδού Κυκλάδων: Αλτσίνα (όπερα, σκηνοθεσία Θέμελης Γλυνάτσης)
Θέατρο Πόρτα: Πυγμαλίωνας (όπερα, σκηνοθεσία Πάρις Μέξης)
Ίδρυμα Κακογιάννη: Οι απάχηδες των Αθηνών (οπερέτα, σκηνοθεσία Αλέξανδρος Ευκλείδης)
Θέατρο Skrow: Cendrillon (όπερα, σκηνοθεσία Θέμελης Γλυνάτσης, πρώτη πανελλήνια παρουσίαση)
Οικία Κατακουζηνού: Fables (performance, σκηνοθεσία Μάρω Μαρμαρινού)
Κnot Gallery: The little match girl (performance, σκηνοθεσία Ομάδα Ραφή, πρώτη πανελλήνια παρουσίαση), Μr and Mrs Discobbolos ( performance, πρώτη πανελλήνια παρουσίαση)
Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων: Koυπλέ ( performance, σκηνοθεσία Ομάδα Ραφή)
Μπαγκλαντές : He thought he saw an elephant ( performance, σκηνοθεσία Ομάδα Ραφή)

Ο Νίκος Γαλενιανός σπούδασε πιάνο, ανώτερα θεωρητικά και Νομική στην Αθήνα, και σύνθεση στην κλασική μουσική ακαδημία του Ρότερνταμ (Codarts). Παρακολούθησε μαθήματα σύνθεσης με τους Peter Jan Wagemans, Robin de Raaff, Klaas de Vries, ηλεκτρονική σύνθεση με τον Rene Uijlenhoet, masterclasses με τους Johannes Schoellhorn, Mark Andre, Klaus Lang, Simon Steen-Andersen, κλπ. Μεταξύ άλλων, μουσική του έχει παιχθεί στο «Gaudeamus Muziekweek» της Ουτρέχτης, στο «den Haag Spring festival», στο «De Doelen» και στο μουσείο σύγχρονης τέχνης «Boijmans van Beuningen» (Ρότερνταμ). Έχει συνεργαστεί με το ensemble σύγχρονης κλασικής μουσικής «Doelen ensemble», με τον οργανισμό «Classic Young Masters» κα. Ενεργός και στο χώρο του θεάτρου, έχει συνεργαστεί με σκηνοθέτες όπως ο Nikita Milivojevic, ο Θωμάς Μοσχόπουλος, ο Κώστας Φιλίππογλου, η Σοφία Πάσχου, οι ομάδες Patari Project, Fly Theatre, κλπ. Εντός Ελλάδος, έργα του έχουν παρουσιαστεί σε χώρους όπως στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στο Μέγαρο Μουσικής, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Στάυρος Νιάρχος, στην Εθνική Λυρική Σκηνή, στο Athens Tedx Academy και σε θέατρα όπως το Εθνικό θέατρο, το Κρατικό θέατρο Βορείου Ελλάδος, το μικρό και το μεγάλο θέατρο της Επιδαύρου. Τον Απρίλη του 2019 παρουσιάστηκε, στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το μουσικοθεατρικό του έργο «Επιστροφή, ένα πολυφωνικό έργο βασισμένο στο πρωτότυπο κείμενο της Κόλασης του Δάντη». Είναι μέλος του ensemble σύγχρονης κλασικής μουσικής ΤΕΤΤΤΙΞ, το οποίο σχηματίστηκε το 2017 και αποτελείται κατά κύριο λόγο από συνθέτες και οργανοπαίκτες που γνωρίστηκαν όσο βρίσκονταν για σπουδές στην Ολλανδία

Η Μαλβίνα Παναγιωτίδη (Αθήνα, 1985) ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Art in Context» στο Universität der Künste στο Βερολίνο. Έχει βραβευτεί με το Πρόγραμμα Υποστήριξης Καλλιτεχνών Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος-ARTWORKS (2018) και με το Έπαθλο Σπυρόπουλου (2016). Η καλλιτεχνική πρακτική της εστιάζει στα σημεία τομής του αποκρυφιστικού μοντερνισμού, της λειτουργίας του φαντασιακού και της ανοίκειας ανθρώπινης συμπεριφοράς σε διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Επιλεγμένες εκθέσεις: «When you touch about me, I think myself», Signs, Κωνσταντινούπολη (2020), «Gone today, here tomorrow», AnnexM-Μέγαρο Μουσικής, Αθήνα (2019), «Ψυχοσάββατο-Μέρος II», Rodeo Gallery, Πειραιάς (2019), «Αστερισμοί στο χώμα», ΝΕΟΝ & Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Κτίριο Αρχαιολογικής συλλογής Κουφονησίου (2018), «It was evening all afternoon», You cannot hide for more than seven years curatorial venture,Αθήνα (2018), «The Equilibrists», Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ &; New Museum, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα (2016), «Hypnos Project», Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Αθήνα (2016), «The predictions of a one-night king», Chalet Society, Παρίσι (2015), «A monument for the first homosexual emancipation movement», HKW, Βερολίνο (2015). Από το 2009 είναι επίσης ιδρυτικό μέλος της καλλιτεχνικής ερευνητικής ομάδας Σαπρόφυτα.