Θ.Ν.Διακογιάννης
ΦΙΛΗΤΑΣ Ο ΚΩΟΣ
Η Γαλλίδα αρχαιολόγος Eveline Prioux δημοσίευσε το 2012 ένα άρθρο που πολύ ενδιαφέρει εμάς τους Κώους αφού εξιστορεί την ανακάλυψη και στη συνέχεια τις περιπέτειες μιας προτομής του Κώου ποιητή Φιλητά. Η προτομή βρέθηκε το 1770 στην Crest, στη Γαλλία. Την βρήκε ένας αγρότης καθώς έσκαβε το χωράφι του. Αγοράστηκε από ένας πλούσιο κτηματία της οικογένειας Girardon ο οποίος διατηρούσε μια μικρή συλλογή αρχαίων αντικειμένων. Από τότε πέρασαν περίπου 2 αιώνες και κανένας δεν ήξερε τι απέγινε η προτομή. Όμως με τις προσπάθειες και τις έρευνες της, η κυρίας Prioux, κατάφερε να βρει τα ίχνη της στη Lion σε μια ιδιωτική συλλογή απ’ όπου πέτυχε να την φωτογραφήσει και στο άρθρο της να περιγράψει με κάθε λεπτομέρεια τα σημάδια που άφησε ο χρόνος στο μάρμαρο.
Ο Φιλητάς ο Κώος, γιατί υπήρχε και άλλος Φιλητάς ο Σάμιος ποιητής κι αυτός, είχε ξεχωριστή θέση στο χώρο της ποίησης περισσότερο δε στην Ελεγεία. Ο Στράβων μας λέει ότι ήταν ποιητής και συνάμα κριτικός. Η πατρίδα του ήταν υπό Πτολεμαϊκή επιρροή και αυτός ήταν ο λόγος για τα ταξίδια του στην Αλεξάνδρεια μιας και είχε στενές σχέσεις με τον βασιλικό οίκο.
Ο Φιλητάς που δόξασε την Κω τιμήθηκε από τους συμπατριώτες του. Ένα άγαλμά του στήθηκε στην Κω, αλλά και ένα άλλο στην Αλεξάνδρεια κατά παραγγελία αυτό, από τον Πτολεμαίο τον Φιλάδελφο, αυτό μας το πληροφορεί σε ένα επίγραμμα του ο Ποσείδιππος.
Ο Φιλητάς, ειδικεύτηκε στην Ελεγειακή ποίηση και αναφέρετε τακτικά με τον Καλλίμαχο και τον Μίμνερμο. Στην Κω είχε ιδρύσει σχολή στην οποία μαθήτευσαν ο Θεόκριτος, ο Ζηνόδοτος, ο Ερμιάναξ ίσως και ο Φανοκλής.
Οι ελεγείες του «Ερμής» και «Δήμητρα»ήχαν κερδίσει την αγάπη των συγχρόνων του, και οι «Άτακτοι Γλώσσαι» του ήταν το πρώτο λεξικό της αρχαιότητας που έγινε διάσημο. Τόση είχε επίδραση το έργο του, ώστε ένας σχολιαστής του Ομήρου ο Αρίσταρχος, έγραψε δύο αιώνες αργότερα το σύγγραμμα «Προς Φιλητάν». Ο Καλλίμαχος αναγνώριζε τον Φιλητά ως γνήσιο συνεχιστή της γλυκύτητας του Μίμνερμου ο οποίος εθεωρείτο πατέρας της ελεγείας.
Ο Εκαταίος ήταν ο αγαλματοποιός και ο Ποσείδιππος ο ποιητής που έγραψε το περίφημο επίγραμμα για το άγαλμα του Φιλητά.
Τούτο δω το άγαλμα ίδιο με τον Φιλητά στο καθετί,
με πιστότητα έπλασε, μέχρι την άκρη των νυχιών του
και στο μπόι και στην κορμοστασιά το ανθρώπινο επιδιώκοντας
μέτρο, κι από παρουσιαστικό Ηρώων τίποτα δε νόθευσε
μόνο τον ακριβολόγο γέροντα με όλη του απέδωσε
την τέχνη, της πραγματικότητας σωστό κρατώντας κανόνα
μοιάζει πως πάει να μιλήσει με τόση εκφραστικότητα
ολοζώντανος κι ας είναι χάλκινος, που φιλοτεχνήθηκε
με εντολή του Πτολεμαίου, θεού και βασιλιά μαζί,
στέκεται εδώ χάρη στις Μούσες ο άνδρας από τη ν Κω.
Το επίγραμμα μιλά για χάλκινο άγαλμα του Φιλητά που στήθηκε με εντολή του Πτολεμαίου Φιλάδελφου σίγουρα στην Αλεξάνδρεια. Ο Εκαταίος το έφτιαξε αποδίδοντας το πραγματικό ανάστημα αποκλείοντας να του προσδώσει κάποιο ηρωικό στοιχείο, αφού όλοι γνώριζαν για το παραμορφωμένο σώμα του ποιητή και την αδυναμία του. Μάλιστα έλεγαν ότι στα σανδάλια του έβαζε μολύβδινες σόλες για να μην τον παίρνει ο αέρας .
Στην ελεγεία «Ερμής» ο Φιλητάς διηγείται την ιστορία του Οδυσσέα τότε που ο Αίολος τον υποδέχτηκε και τον φιλοξένησε στο σπίτι του κι εκείνος κατάφερε να συνάψει ερωτική σχέση με την κόρη του Αίολου την Πολυμήλη. Όταν ο Οδυσσέας φεύγει για να συνεχίσει το ταξίδι του, η Πολυμήλη συλλαμβάνεται από τον πατέρα της να κλαίει και να χτυπιέται πάνω από τα δώρα που της χάρισε ο Οδυσσέας. Θυμωμένος ο πατέρας ετοιμάζεται να τη σκοτώσει, τότε εμφανίζεται ο αδελφός της Διώρης που την ζητά σε γάμο και την παντρεύεται.
Το ποιο γνωστό όμως έργο του Φιλητά ήταν η «Δήμητρα». Το περιεχόμενο της συνοψίζεται στους στίχους του Θεόκριτου για τα βασιλόπουλα τον Χάλκωνα και τον Ανταγόρα από τους οποίους κατάγεται το αρχοντολόι της Κω. Αυτοί κατοικούσαν στην Κω όταν ο Ηρακλής ξέπεσε ναυαγός στο νησί, και υποδέχτηκαν τη Δήμητρα τον καιρό που περιπλανιόταν ψάχνοντας την κόρη. Στον Ομηρικό ύμνο της Δήμητρας αναφέρεται αυτή η επίσκεψη και η φιλοξενία που της πρόσφεραν οι Κώοι και έγινε αιτία να θεμελιωθεί η λατρεία της στην Κω, ένα εύφορο γεωργικό νησί.
Έτσι γεννήθηκε η θεοξενεία. ΗΔήμητρα αναφέρθηκε πρώτα από τον Νικάνορα του οποίου τις πληροφορίες για τα Κωακά πράγματα αναπαρήγαγε ο Θείων ο Αλεξανδρεύς, ο σχολιαστής των μεγάλων Ελλήνων ποιητών όπως είναι ο Θεόκριτος που στο 7ο ειδύλλιο του αναφέρει τη θεά στους τελευταίους υπέροχους στίχους. Τέτοια στοιχεία καταγράφονται στην ελεγεία για τη Δήμητρα και την Κω. Αυτό το ποίημα τράβηξε την προσοχή πολλών υπομνηματιστών και γραμματικών της αρχαιότητας. Υπάρχουν γεγονότα που αποσπασματικά αναφέρονται από διάφορους υπομνηματιστές γύρω από τη Βουρίνα με τα σκιερά της δένδρα το άφθονο τρεχούμενο νερό ακουγόταν ο θρήνος της Δήμητρας για το χαμό της κόρης της. Καταλήγει σε δάκρυα αλλά και στην απόπειρα παρηγοριάς με την πρόσκληση της θεάς στο βασιλικό παλάτι, με δούλες που ετοίμαζαν το δείπνο, με αυλητρίδες, με κρασί και εδέσματα πράγματα που απεχθανόταν η Δήμητρα, που όμως οι Κώοι τα χρησιμοποιούσαν στην τοπική της λατρεία. Εκεί η Δήμητρα ανακοινώνει με μεγαλοπρέπεια την αναχώρηση της για την Ελευσίνα.
Στο 7ο ειδύλλιο του Θεόκριτου μια παρέα από τρεις φίλους ο Σιμιχίδας ο Εύκριτος και ο Αμύντας ξεκινούν από την πόλη για να επισκεφτούν στον Άλεντα τους φίλους τους Φρασίδαμο και Αντιγένη, αρχοντόπουλα που καταγόντουσαν από τη βασιλική γενιά του Χάλκωνα και να γιορτάσουν μαζί τους τα Θαλύσια, μια γιορτή αφιερωμένη στη θεά Δήμητρα. Στα μεσατά του δρόμου συναντούν τον Λυκίδα, ένα αινιγματικό πρόσωπο, που πίσω του ίσως να κρύβεται κάποιος ποιητής της εποχής, μαθητής της σχολής του Φιλητά. Στην αρχή του ποιήματος γίνεται μια περιγραφή της θελκτικής περιοχής της Βουρίνας και αναφέρεται πως ο βασιλιάς Χάλκωνας χτυπώντας την πέτρα με το γόνατο έκανε να τρέξει άφθονο το νερό. Ο ποιητής αναφέρεται στον Φιλητά και την υπεροχή της ποίησης του. Στον στίχο 130 ο Λυκίδας εγκαταλείπει την παρέα και στρίβει στα αριστερά προς τις Φύξες. Η Φύξα= φυγή «Φίξα τις ων εκείθεν γαρ έφυγεν Ηρακλής αίφνης επιθεμένων αυτώ των Κώων». Εκεί κατέφυγε μετά τον αγώνα με τον Ανταγόρα, ντυμένος με γυναικεία ρούχα, κωμικά πανικόβλητος. Αυτή η φυγή του Ηρακλή στάθηκε η αιτία να ονομαστεί ο δήμος.
Σε πολλά αποσπάσματα του Φιλητά συναντούμε φράσεις και λέξεις που παραπέμπουν στην λατρεία της Δήμητρας. Άρκετά είναι τα παραδείγματα αλλά αυτή πια είναι δουλειά των φιλολόγων.
