Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν ο πιο θανατηφόρος το ‘24, με 67.000 θανάτους, ενώ 35.000 θάνατοι αναφέρθηκαν στα παλαιστινιακά εδάφη – Τι καταγράφει η έκθεση του ACLED (Armed Conflict Location and Event Data)
Σε έναν κόσμο όπου ανατρέπονται ισορροπίες που διαμορφώθηκαν επί δεκαετίες και όπου ο διπολισμός δίνει, μέσα από επώδυνη και άναρχη διαδικασία, την θέση του σε ένα πολυπολικό σύστημα και ενώ Οργανισμοί που έχουν αποστολή την διασφάλιση της παγκόσμιας ειρήνης, όπως ο ΟΗΕ, αδυνατούν να ανταποκριθούν στην αποστολή τους, όλο και περισσότερο η προσφυγή στη βία είναι ο τρόπος που επιλέγεται για την αντιμετώπιση των διαφορών. Αυτός ο ανταγωνισμός μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων τροφοδοτεί αυτή την τρέλα του πολέμου και των συγκρούσεων.
Σύμφωνα με την ετήσια Έκθεση, η οποία δόθηκε στην δημοσιότητα ο αριθμός των ένοπλων συγκρούσεων έχει διπλασιαστεί την τελευταία πενταετία και μόνο το 2024 έχουν καταγραφεί 200.000 συγκρούσεις έναντι 104,371 που κατέγραψε ο Οργανισμός το 2020. Δίνοντας μια πραγματικά αλγεινή εικόνα για τις απώλειες αυτών των συγκρούσεων, το 2024 έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 233.000 θάνατοι. Η ACLED βρήκε ότι ο αριθμός των ανθρώπων που σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις το 2024 είχε αυξηθεί κατά 30% σε σύγκριση με τον προηγούμενο χρόνο, από 179,099 θανάτους το 2023 σε 233,597 το 2024. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν ο πιο θανατηφόρος το 2024, με 67.000 αναφερόμενους θανάτους, ενώ 35.000 θάνατοι αναφέρθηκαν στα παλαιστινιακά εδάφη της Γάζας και της Δυτικής Όχθης.
«Πρωταθλητές» σε αυτή την τραγική καταγραφή είναι οι συγκρούσεις στην Ουκρανία, στη Γάζα και στη Μιανμάρ, με υψηλά ποσοστά απωλειών όμως και σε άλλες μικρότερες συγκρούσεις στο Σουδάν, στο Μεξικό, την Υεμένη και στις χώρες του Σαχέλ όπου η έκθεση των πολιτών στη βία και στις συγκρούσεις καθώς και ο αριθμός των ένοπλων δρώντων που εμπλέκονται με τη βία αυξάνονται διαρκώς.
Οι προβλέψεις για το 2025 είναι επίσης αλγεινές και ανησυχητικές
Η ACLED στη λίστα παρακολούθησης συγκρούσεων εντοπίζει 10 κρίσιμες περιοχές που πιθανόν να εξελιχθούν την επόμενη χρονιά, τόσο προς το καλύτερο όσο και προς το χειρότερο. Η λίστα παρακολούθησης δεν επικεντρώνεται μόνο σε βίαια σημεία αλλά προσφέρει μια οπτική σε μερικές από τις πιο περίπλοκες κρίσεις του κόσμου βάσει των γενικών τάσεων που διαπιστώνονται από τον Δείκτη Συγκρούσεων της ACLED.
Οι ρυθμοί γεγονότων συγκρούσεων αυξήθηκαν πάνω από 25% το 2024 σε σύγκριση με το 2023, και μεγάλο μέρος αυτού οφείλεται στη σύγκρουση που προκαλείται μεταξύ κρατών και στενών συνεργατών κρατών στη Μέση Ανατολή.
Το πλέον ανησυχητικό είναι ότι οι τρέχουσες συγκρούσεις έχουν νέες ευκαιρίες να συνεχιστούν παρά σοβαρά κίνητρα για να τερματιστούν και η Έκθεση επισημαίνει ότι ένας σημαντικός λόγος για τον διπλασιασμό των ρυθμών συγκρούσεων από το 2020 είναι ότι οι μακροχρόνιες συγκρούσεις επιδεινώνονται, και δεν οδηγούνται σε επίλυση. Η αναζωογόνηση των μακροχρόνιων συγκρούσεων σημαίνει ότι οι συμφωνίες ειρήνης, οι διαπραγματεύσεις, και ο τερματισμός των συγκρούσεων είναι πλέον αρκετά σπάνιες
Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας επίσης φτάνει σε ένα σημείο καμπής, τρία χρόνια μετά. Η ACLED καταγράφει αύξηση 63% στις μέσες μηνιαίες συγκρούσεις στην Ουκρανία σε σύγκριση με το 2023, με αποτέλεσμα σταθερά εδαφικά κέρδη για τη Ρωσία. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες ευρωπαϊκές ανησυχίες, αλλάζουν τον πολιτικό σχεδιασμό για την προηγούμενη ισχυρή υποστήριξη της Ουκρανίας. Όπως παρατηρεί η Έκθεση, οι μέγιστες απαιτήσεις της Ρωσίας και το υπαρξιακό δίλημμα της Ουκρανίας σημαίνουν ότι οι όροι διαπραγμάτευσης θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμφιλιωθούν. Η σύγκρουση είναι πολύ πιθανό να συνεχιστεί στα τρέχοντα ή ακόμα και υψηλότερα επίπεδα.
Μια εξαντλημένη και κατεστραμμένη Ουκρανία θα αντιμετωπίσει την δύσκολη πρόκληση να αντισταθεί περαιτέρω στην διείσδυση στο έδαφός της, να προστατεύσει τους κατοίκους της από τις ρωσικές επιθέσεις και τις συνέπειές τους, και να πείσει τους συμμάχους να παραμείνουν στη μάχη.
Ενώ για τη σύγκρουση του Ισραήλ στην Γάζα, τη Δυτική Όχθη και τον Λίβανο μετά από ένα χρόνο συγκρούσεων, παρά τις σημαντικές απώλειες που προκάλεσε ο ισραηλινός στρατός στη Χαμάς και στη Χεζμπολάχ, οι προοπτικές για μια διαρκή ειρήνη παραμένουν ζοφερές.
Οι ένοπλες συγκρούσεις οδηγούν σε συνθήκες απελπισίας σημαντικό αριθμό αμάχων. Ένας στους 8 ανθρώπους παγκοσμίως εκτέθηκε σε σύγκρουση το 2024, σύμφωνα με την ACLED με όσους ζουν σε απόσταση 5 χιλιομέτρων ή λιγότερο από μια σύγκρουση να θεωρούνται εκτεθειμένοι. Οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζουν το υψηλότερο επίπεδο βίας στον κόσμο, σύμφωνα με τα δεδομένα, με το 81% του πληθυσμού να είναι εκτεθειμένος στις συγκρούσεις. Η προοπτική για το 2025 είναι αρνητική και ανησυχητική καθώς μπορεί να υπάρξουν νέες εστίες έντασης με πιθανές περιοχές το Ιράν, το Τσαντ, το Εκουαδόρ και το Πακιστάν. Ο κόσμος δείχνει να μπαίνει σε μια νέα πραγματικότητα της «κανονικότητας της σύγκρουσης» δήλωσε στην Washington Post ο καθηγητής Π. Ποαστ του πανεπιστημίου του Σικάγου, σχολιάζοντας την Έκθεση της ACLED.
Η Έκθεση της ACLED διαπιστώνει και παγκόσμιες αλλαγές στον τρόπο που διεξάγονται οι συγκρούσεις
Το 2024, οι συγκρούσεις έγιναν πιο αστικοποιημένες και συγκεντρωμένες, και υπάρχουν συγκεκριμένες περιοχές και κοινότητες που έχουν δεχθεί επιθέσεις αρκετές φορές, με τον πλανήτη να βιώνει αύξηση 300% στη χρήση βομβών τα τελευταία πέντε χρόνια, ενώ η εκτεταμένη χρήση πυραύλων, drones έχει δώσει άλλη διάσταση στις συγκρούσεις.
Μπορεί να υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι οι συγκρούσεις θα μπορούσαν να μειωθούν στην Ουκρανία και στην Μ. Ανατολή, αλλά η ACLED προβλέπει αύξηση 20% στις συγκρούσεις το τρέχον έτος, με πολυάριθμες περιοχές ανησυχίας, όπως η Κολομβία και το Μεξικό, μαζί με αρκετές περιοχές της Αφρικής, όπως το Σαχέλ και η περιοχή των Μεγάλων Λιμνών. Η Μέση Ανατολή παραμένει σε περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας, ενώ ο κίνδυνος νέων πολέμων που εμπλέκουν την Κίνα ή τη Ρωσία δεν μπορεί να αποκλειστεί. Και ο κίνδυνος εμπλοκής στην Ταϊβάν θα είναι μια μεγάλη και δύσκολη σύγκρουση. Το 2024 μπορεί να ήταν το αποκορύφωμα των συγκρούσεων όμως το 2025 μπορεί να αποδειχθεί πολύ χειρότερο προβλέπει η ACLED.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η Wathclist 2025(Λίστα Παρακολούθησης Συγκρούσεων 2025) της ACLED
Στη Watchlist, καλύπτεται το Ιράν και οι σύμμαχοι του, καθώς και το Ισραήλ και οι γείτονές του. Το καθεστώς του Ιράν βρίσκεται σε επισφαλή και αδύναμη κατάσταση, τόσο εσωτερικά όσο και διεθνώς – οι μη κρατικοί σύμμαχοί του ταπεινώνονται και αποδυναμώνονται με ταχύ ρυθμό.
Ωστόσο, όπως φάνηκε από τις εξελίξεις στη Συρία στα τέλη του 2024, αυτά αποτελούν μόνο την αρχή των προβλημάτων που μπορεί να οδηγήσουν σε μια δραστικά αλλαγμένη περιοχή και στο τέλος μιας εποχής με έντονη ιρανική πολιτική επιρροή. Όπως σημειώνει ο ειδικός του ACLED, Λούκα Νεβόλα: «Η στρατηγική ισορροπία πλέον ευνοεί το Τελ Αβίβ, καθώς δύο από τους βασικούς πυλώνες ασφαλείας του Ιράν — η περιφερειακή επιρροή μέσω των μη κρατικών δρώντων του Άξονα Αντίστασης και οι δυνατότητες πυραύλων και drones — φαίνεται να βρίσκονται υπό πίεση».
Από την άλλη, το Ισραήλ έχει επιλέξει να πληρώσει το κόστος του να θεωρείται διεθνής παρίας, με στόχο να αποκαταστήσει τη στρατιωτική του θέση, η οποία είχε αμφισβητηθεί στα τέλη του 2023. Παρά την ευρεία καταδίκη των ενεργειών του Ισραήλ στη Γάζα, βρίσκεται σε πορεία να αλλάξει δραστικά την περιοχή και να δημιουργήσει νέες — έστω και απρόθυμες — σχέσεις με τον Λίβανο και την Παλαιστινιακή Αρχή.
Καθώς η κρίση στη Μέση Ανατολή εξελίσσεται σε γεωπολιτικό καζάνι, οι σχέσεις μεταξύ των κρατών αλλάζουν δραστικά, ενώ οι ευκαιρίες για ένοπλες μη κρατικές ομάδες μεταβάλλονται ταχύτατα. Η Χεζμπολάχ, που υπήρξε η μεγαλύτερη μη κρατική ένοπλη ομάδα στον κόσμο, υπέστη σοβαρά πλήγματα από το Ισραήλ, το οποίο περιόρισε την ικανότητά της να ελέγχει τον Λίβανο, διέλυσε τα μεσαία στελέχη της μέσω τεχνολογικής διείσδυσης και εξόντωσε πολλούς από τους κορυφαίους ηγέτες της. Αυτό εξέθεσε το Ιράν και τους πληρεξούσιους του σε εσωτερικές προκλήσεις, με τις πιο εμφανείς να σημειώνονται στη Συρία.
Η αποδυνάμωση του Ιράν οδήγησε στην απομάκρυνση του Μπασάρ αλ-Άσαντ, παρά τις προσπάθειές του να παραμείνει έξω από τη διαμάχη. Αντιλαμβανόμενοι ότι οι υποστηρικτές του πρώην Σύρου ηγέτη (όπως το Ιράν και η Ρωσία) βρίσκονται σε δύσκολη θέση, μια συμμαχία ανταρτικών ομάδων με επικεφαλής την Hayat Tahrir al-Sham (HTS) κατέλαβε τη Δαμασκό στις 8 Δεκεμβρίου. Αυτό θα αποτελέσει κρίσιμο σημείο παρατήρησης το 2025, όπως και οι πιθανές επιπτώσεις στο Ιράκ.
Οι Χούθι της Υεμένης συνεχίζουν να διαμορφώνουν τον διεθνή τους ρόλο και εικόνα. Αν και η σύγκρουση στην Υεμένη έχει μειωθεί σημαντικά, οι Χούθι είναι οι πιο σθεναροί υπερασπιστές των παλαιστινιακών δικαιωμάτων στον αραβικό κόσμο. Δρουν ως αντάρτες στην Ερυθρά Θάλασσα και πλέον δεν βρίσκονται υπό τον απόλυτο έλεγχο του Ιράν. Το 2025 είναι πολύ πιθανό να παραμείνουν δύσκολοι και ανυπότακτοι αντίπαλοι.
Σε πολλές άλλες περιοχές συγκρούσεων – όπως οι Μεγάλες Λίμνες, το Κέρας της Αφρικής, το Σαχέλ και το Πακιστάν – αναμένεται συνέχιση της επιδείνωσης. Το Πακιστάν βίωσε μία από τις πιο βίαιες χρονιές της τελευταίας δεκαετίας, παλεύοντας με διχασμένη πολιτική σκηνή και αυξανόμενη μαχητικότητα από Βαλούχους αυτονομιστές και την Tehreek-i-Taliban Pakistan (TTP). Οι εθνικές και επαρχιακές εκλογές του Φεβρουαρίου απέτυχαν να αποκαταστήσουν την τάξη, και η πολιτική κρίση κορυφώθηκε μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Σαχμπάζ Σαρίφ, που θεωρείται ευνοούμενος του στρατού. Αυτό προκάλεσε άνευ προηγουμένου ρήξη στις σχέσεις μεταξύ πολιτικής και στρατού, οδηγώντας τη χώρα στη χειρότερη κρίση των τελευταίων δεκαετιών.
Στην Κολομβία, ο πρόεδρος Γκουστάβο Πέτρο προσαρμόζει τη στρατηγική «Ολικής Ειρήνης» για να διαπραγματευτεί με τις κυριότερες ένοπλες ομάδες της χώρας. Η Εθνική Απελευθερωτική Στρατιά (ELN), οι αποστάτες των Επαναστατικών Ένοπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC) και η Συμμορία του Κόλπου εκμεταλλεύτηκαν τις διαπραγματεύσεις για να επεκτείνουν την παρουσία τους και να αυξήσουν τον ανταγωνισμό για τον έλεγχο παράνομων οικονομικών δραστηριοτήτων. Οι συγκρούσεις περιορίστηκαν, ιδίως στη βίαιη συνοριακή περιοχή του Ναρίνο, αλλά η περαιτέρω πρόοδος θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές εξελίξεις στη Βενεζουέλα και τη δραστηριότητα στον Ισημερινό.
Στο Μεξικό, οι επιτυχημένες εκλογές αποτέλεσαν το σκηνικό για νέες και εντεινόμενες διαμάχες μεταξύ συμμοριών. Οι συγκρούσεις μεταξύ μη κρατικών ένοπλων ομάδων κατέγραψαν αύξηση της φονικότητας τους κατά 18%. Τα καρτέλ, πέρα από το εμπόριο ναρκωτικών, στράφηκαν σε άλλες δραστηριότητες όπως η εκβίαση, η διακίνηση ανθρώπων και η κλοπή καυσίμων, αυξάνοντας τον ανταγωνισμό στις παράνομες αγορές. Ακόμα και οι ίδιες οι εκλογές έδειξαν πόσο κυριαρχεί η βία στη χώρα, με 500 βίαια περιστατικά κατά πολιτικών προσώπων κατά τη διάρκεια του 2024.
Με τις συγκρούσεις να είναι συχνά διεθνικού χαρακτήρα, συνδυάζοντας τοπικούς ανταγωνισμούς με διεθνείς επιρροές ,ο κόσμος ταλανίζεται από αυτές και άλλες συγκρούσεις, οι οποίες συνέβαλαν στον διπλασιασμό των ποσοστών συγκρούσεων τα τελευταία πέντε χρόνια αναγορεύοντας το 2024 σε μια Χρονιά Πολέμου και Συγκρούσεων , με το 2025 πάντως να απειλεί να το ξεπεράσει.
Είναι σημαντικό όταν διαβάζουμε τέτοιες αναλύσεις να καταλαβαίνουμε ποιός τις γράφει, για ποιόν τις γράφει και κυρίως ποιός πληρώνει αυτές τις «ανεξάρτητες και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις». Τα χρήματα λοιπόν του ACLED προέρχονται από τον οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οπότε διαβάζουμε τα στατιστικά δυτικής προέλευσης και τα υπόλοιπα τα αφήνουμε στην άκρη για την ώρα.