Kάποιες γυναίκες συνέβαλαν με το επιστημονικό τους έργο στην κατανόηση της ζωής και του σύμπαντος. Ωστόσο, πολλοί δεν γνωρίζουν γι’ αυτές.
Όταν αναλογιζόμαστε τους επιστήμονες που έχουν αφήσει το στίγμα τους στην ιστορία, είναι λυπηρό να παρατηρούμε ότι οι γυναίκες καταλαμβάνουν ένα ελάχιστο ποσοστό σε αυτή τη λίστα. Ονόματα όπως της Μαρί Κιουρί, της Άντα Λάβλεϊς και της Ρόζαλιντ Φράνκλιν είναι αυτά που συνήθως έρχονται στο μυαλό, ενώ πολλές άλλες γυναίκες που έχουν προσφέρει σημαντικά στην επιστήμη παραμένουν άγνωστες. Αυτό δεν οφείλεται σε κάποια αδυναμία ή έλλειψη ικανότητας, αλλά στις κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες που έχουν διαμορφώσει την ιστορία.
Πολλές από αυτές τις γυναίκες είτε υπήρξαν θύματα ενός κυνηγιού μαγισσών είτε τα ονόματά τους διαγράφηκαν από τα επιστημονικά αρχεία λόγω αγώνων εξουσίας και προκαταλήψεων. Ωστόσο, η συμβολή τους στον τομέα της επιστήμης είναι αναμφισβήτητη. Για παράδειγμα, η Μαρί Κιουρί, η πρώτη γυναίκα που κέρδισε Νόμπελ, έκανε επαναστατικές ανακαλύψεις στον τομέα της ραδιοακτινοβολίας, ενώ η Ρόζαλιντ Φράνκλιν έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανακάλυψη της δομής του DNA.
Η ιστορία των γυναικών στην επιστήμη αποκαλύπτει μια σειρά από ηρωίδες που, παρά τις προκλήσεις και τις αντιξοότητες, κατάφεραν να ανοίξουν δρόμους για τις επόμενες γενιές. Η Άντα Λάβλεϊς, για παράδειγμα, θεωρείται η πρώτη προγραμματίστρια υπολογιστών και οι ιδέες της για τον υπολογιστή είχαν προφητικό χαρακτήρα.
Η εξέταση της ιστορίας των γυναικών στην επιστήμη μπορεί να προσφέρει απαντήσεις στο στερεότυπο του άνδρα επιστήμονα και να φωτίσει την ανδρική προκατάληψη που έχει επικρατήσει. Είναι σημαντικό να γνωρίσουμε αυτές τις υπέροχες γυναίκες και να αναγνωρίσουμε τη συμβολή τους στον κόσμο της επιστήμης. Μέσα από την αναγνώριση των επιτευγμάτων τους, μπορούμε να εμπνευστούμε και να ενθαρρύνουμε τις μελλοντικές γενιές να συνεχίσουν τον αγώνα για ισότητα και εκπροσώπηση στον επιστημονικό τομέα.
Alice Augusta Ball (Χημικός)
Η χημικός Alice Ball γεννήθηκε το 1892 στο Σιάτλ της Ουάσινγκτον. Είχε μεσοαστική οικογένεια και οι δύο γονείς της και ένας από τους παππούδες της ήταν φωτογράφοι. Εκείνη την εποχή, το πλύσιμο και η εκτύπωση των φωτογραφιών περιλάμβαναν μια χημικά πολύπλοκη διαδικασία. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παιδικής της ηλικίας, η Alice έβλεπε τους γονείς της να αναμειγνύουν και να επεξεργάζονται πράγματα και έτσι άρχισε να ενδιαφέρεται για τη χημεία. Λόγω του ενδιαφέροντός της για τη χημεία, φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον και στη συνέχεια ταξίδεψε στη Χαβάη για το μεταπτυχιακό της. Η Alice Ball έγινε η πρώτη Αφροαμερικανίδα που αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης.
Την εποχή της αποφοίτησης της Ball, η λέπρα είχε καταλάβει τον πληθυσμό. Η ασθένεια αυτή προκαλούσε δερματικές βλάβες, μούδιασμα, μόνιμες παραμορφώσεις των ματιών και του νευρικού συστήματος. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι άνθρωποι που προσβάλλονταν από την ασθένεια κρατούνταν από την αστυνομία στο νησί Molokai της Χαβάης. Το μόνο πράγμα που ανακούφιζε από τη λέπρα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν το λάδι που παραγόταν από τους σπόρους ενός δέντρου. Ωστόσο, ήταν αδύνατο να παρασκευαστεί μια ενέσιμη θεραπεία αναμειγνύοντας αυτό το έλαιο με νερό. Η Ball βρήκε έναν τρόπο να κάνει ένεση με αυτό το έλαιο όταν ήταν 23 ετών. Η επιτυχία αυτής της μεθόδου είχε ως αποτέλεσμα οι ασθενείς να παίρνουν εξιτήριο από το νοσοκομείο και να τους επιτρέπεται να επιστρέφουν για πρώτη φορά στις οικογένειές τους. Ωστόσο, η Alice Ball πέθανε το 1916 πριν προλάβει να δημοσιεύσει τα αποτελέσματά της με το όνομά της. Η ανακάλυψη αυτή εκλάπη στη συνέχεια από κάποιον άλλον.
Το 1922, ο δρ Χάρι Χόλμαν διόρθωσε την κατάσταση αυτή και έδωσε ξανά στη Ball τα εύσημα που της αναλογούσαν. Ωστόσο, το επίτευγμά της ξεχάστηκε και πάλι, μέχρι που αργότερα ερευνητές του Πανεπιστημίου της Χαβάης αναζήτησαν το έργο της Ball στα αρχεία της σχολής. Ένας από αυτούς τους ερευνητές, ο Paul Wermager, βοήθησε τους κινηματογραφιστές που έφτιαξαν “Tη μέθοδο Ball” (The Ball Method), μια ταινία μικρού μήκους για τη ζωή και το έργο της. Η ταινία αυτή έκανε πρεμιέρα στο 28ο Παναφρικανικό Φεστιβάλ Κινηματογράφου τον Φεβρουάριο του 2020. Έτσι, το όνομα της Ball έγινε γνωστό (ξανά) σε όλο τον κόσμο.
Cecilia Payne-Gaposchkin (Αστρονόμος και αστροφυσικός)
Η Cecilia Payne-Gaposchkin, αστρονόμος και αστροφυσικός, γεννήθηκε στην Αγγλία το 1900. Η Gaposchkin, η οποία είχε πάντα πάθος για την επιστήμη και τη μάθηση, ήθελε να παρακολουθήσει μια διάλεξη για τις θεωρίες του Αϊνστάιν στο Κέιμπριτζ, αλλά εκείνη την εποχή το Κέιμπριτζ δεν προσέφερε πολλές ευκαιρίες για τις γυναίκες. Ως απάντηση, η Gaposchkin μετακόμισε στη Μασαχουσέτη και άρχισε να εργάζεται σε ένα αστεροσκοπείο που ανήκε στο Κολέγιο Χάρβαρντ. Εκεί ερεύνησε το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένος ο ήλιος και τα αστέρια.
Εκείνη την εποχή, οι επιστήμονες πίστευαν ότι τα αστέρια σχηματίζονταν όπως η Γη, αλλά η Gaposchkin ήταν η πρώτη που συνειδητοποίησε ότι αυτό ήταν λάθος. Αυτή ήταν μια πολύ αμφιλεγόμενη ανακάλυψη, επειδή μια ομάδα επιστημόνων πίστευε ότι ήταν αδύνατο. Η Gaposchkin περιέγραψε την ανακάλυψή της πρώτα στη διατριβή της και στη συνέχεια στο βιβλίο “Αστρικές ατμόσφαιρες” (Stellar Atmospheres – A Contribution to the Observational Study of HighTemperature in the Reversing Layer of Stars). Χρόνια αργότερα, όλοι οι επιστήμονες που διάβασαν το βιβλίο συνειδητοποίησαν πόσο σωστή ανακάλυψη είχε κάνει.
Karen Horney (Ψυχαναλύτρια)
Η Karen Horney, διάσημη ψυχαναλύτρια, γεννήθηκε στη Γερμανία το 1885. Η πρώιμη κατάθλιψη της Karen έστρεψε το ενδιαφέρον της στην ψυχολογία. Αναλυόμενη από τον Karl Abraham, η Horney άρχισε σταδιακά να βλέπει τους δικούς της ασθενείς. Η επιστήμη της ψυχολογίας βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα εκείνα τα χρόνια. Η ψυχανάλυση, που ιδρύθηκε από τον Φρόιντ, αρχικά επικεντρώθηκε στον ανδρικό νου και υπέθεσε ότι οι γυναίκες υπέφεραν από «φθόνο του πέους». Η Horney, από την άλλη πλευρά, υποστήριζε ότι οι γυναίκες δεν ζήλευαν τους άνδρες και δεν ήθελαν να τους μοιάσουν, αλλά απλώς ήθελαν την ανεξαρτησία που είχαν οι άνδρες. Ήταν επίσης αντίθετη στο να εξαρτώνται οι γυναίκες στην κοινωνία από τους συζύγους και τα παιδιά τους.
Η Horney δημιούργησε έτσι τη φεμινιστική ψυχολογία και μια νέα προσέγγιση στον κλάδο. Αργότερα, η Horney μετακόμισε στην Αμερική, όπου συνέχισε τις σπουδές της στην ψυχανάλυση. Μέσα από το έργο της, ανακάλυψε ότι το άγχος δεν σχετίζεται μόνο με την ανθρώπινη βιολογία αλλά και με το περιβάλλον. Ωστόσο, επειδή αυτή η ιδέα ήταν αντίθετη με την κοινότητα της ψυχανάλυσης στην οποία βρισκόταν, έφυγε και συνέχισε να κάνει τη δική της δουλειά και να γράφει τα βιβλία της. Ακολουθώντας τα βήματα του Φρόιντ, έγινε εκπρόσωπος της «ψυχολογίας του εγώ», ενός νεοφροϋδικού κινήματος. Αν και η Horney, μια από τις πρώτες φεμινίστριες, προχώρησε υπό το πρίσμα των απόψεων του Φρόιντ, κατάφερε να φέρει μια νέα προοπτική, βλέποντας τις θεωρίες αυτές ως ανεπαρκείς από πολιτισμική και κοινωνική άποψη.
Mary Agnes Chase (Βοτανολόγος και υπέρμαχος του δικαιώματος ψήφου)
Η Mary Agnes Chase, βοτανολόγος και σουφραζέτα, γεννήθηκε το 1869. Αφού τελείωσε το σχολείο, η Mary άρχισε να βοηθά στην οικογενειακή επιχείρηση και είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τη βοτανική. Άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα βοτανικής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και να συνεργάζεται με έναν βοτανολόγο. Χάρη στο τετράδιο σκίτσων της στο οποίο ζωγράφιζε εικόνες φυτών, άρχισε να εργάζεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Η Mary συνέχισε να βελτιώνεται και άρχισε να εργάζεται για το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ. Η Mary, όμως, δεν περίμενε για χρηματοδότηση όπως οι συνάδελφοί της. Αντιθέτως, εγκατέλειψε το εργαστήριο και ταξίδεψε μόνη της στις ΗΠΑ και τη Νότια Αμερική. Κατά τη διάρκεια αυτών των ταξιδιών, η Mary ανακάλυψε χιλιάδες νέα είδη χόρτων και τα συγκέντρωσε στα βιβλία που έγραψε. Αυτά τα είδη χόρτων παρείχαν πόρους τόσο για την κτηνοτροφία όσο και για πολλά είδη τροφής που έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα. Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό που θα μας βοηθήσει να γνωρίσουμε τη Mary ήταν η υπεράσπιση του δικαιώματος ψήφου των γυναικών. Παρόλο που δέχτηκε απειλές και διώξεις, αγωνίστηκε και για το δικαίωμα ψήφου μέχρι το 1920.
Barbara McClintock (Γενέτιστρια)
Γεννημένη το 1902 στο Χάρτφορντ του Κονέκτικατ, η Barbara McClintock είχε μεγάλο ενδιαφέρον για την επιστήμη από την παιδική της ηλικία. Ωστόσο, η μητέρα της βρήκε την κατάσταση αυτή περίεργη και θεώρησε ότι δεν μπορούσε να παντρευτεί κανέναν γι’ αυτόν τον λόγο. Παρά τις σκέψεις αυτές, ο πατέρας της την ενθάρρυνε να πάει στο πανεπιστήμιο. Τελικά ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές της σπουδές στο Cornell Agricultural College το 1923 και έλαβε το διδακτορικό της στη Βοτανική το 1927. Μετά τη λήψη του διδακτορικού της, μελέτησε τη γενετική του αραβοσίτου. Μαζί με τη φοιτήτριά Harriet Creighton, δημοσίευσε μια εργασία το 1931 που έδειχνε ότι τα χρωμοσώματα μπορούσαν να μεταβάλλουν με φυσικό τρόπο τμήματα του DNA. Στις δεκαετίες του 1940 και 1950 η McClintock ανακάλυψε τη μετατόπιση και τη χρησιμοποίησε για να δείξει ότι τα γονίδια ήταν υπεύθυνα για την ενεργοποίηση και απενεργοποίηση φυσικών χαρακτηριστικών.
Στη συνέχεια πραγματοποίησε μια εκτεταμένη μελέτη της κυτταρογενετικής και της εθνοβοτανικής των φυλών αραβοσίτου στη Νότια Αμερική. Η έρευνα της McClintock έγινε καλύτερα κατανοητή στις δεκαετίες του 1960 και 1970. Άλλοι επιστήμονες επιβεβαίωσαν τους μηχανισμούς γενετικής μεταβολής και έκφρασης πρωτεϊνών που η McClintock είχε καταδείξει στην έρευνά της για τον αραβόσιτο στις δεκαετίες του 1940 και 1950. Ακολούθησαν βραβεία και αναγνωρίσεις για τη συμβολή της στον τομέα, συμπεριλαμβανομένου του βραβείου Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής το 1983 για την ανακάλυψη της γενετικής μετάδοσης. Μέχρι σήμερα, η McClintock παραμένει η μόνη γυναίκα που έχει λάβει το βραβείο Νόμπελ σε αυτή την κατηγορία.
*Bonus: Υπατία (Φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος)
Η Υπατία, η πρώτη γυναίκα μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος και βιβλιοθηκάριος που έζησε στην αρχαιότητα και λιντσαρίστηκε μέχρι θανάτου… Είναι μία μόνο από τις γυναίκες της ιστορίας που αγνοήθηκαν, ταπεινώθηκαν, χαρακτηρίστηκαν ως «μάγισσες» και τελικά δολοφονήθηκαν και ξεχάστηκαν. Η ιστορία της ζωής της δίνει στην πραγματικότητα την καλύτερη απάντηση στο ερώτημα «Γιατί δεν υπάρχουν γυναίκες φιλόσοφοι ή επιστήμονες;». Ο πατέρας της Υπατίας, ο Θεών, ήταν μαθηματικός και αστρονόμος και επικεφαλής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Ωστόσο, καθώς η Υπατία μεγάλωνε, ανέπτυξε περαιτέρω τα επιτεύγματα του πατέρα της στα μαθηματικά και την αστρονομία. Παρήγαγε αξίες για τη φιλοσοφία και έθεσε τα θεμέλια μιας δομής παρόμοιας με το πανεπιστήμιο που γνωρίζουμε σήμερα και έγινε διευθύντριά του. Ταυτόχρονα, ήταν δασκάλα και ακαδημαϊκός που απευθυνόταν σε πολλούς μαθητές και σε ένα ευρύ κοινό με το έργο της πάνω σε ορισμένα βασικά φιλοσοφικά ζητήματα. Συνέθεσε τον Αριστοτέλη, τον Πυθαγόρα και τον Πλάτωνα, τους μεγάλους φιλοσόφους που είχαν ζήσει μέχρι τότε, και συνέθεσε ένα έργο που ονομάστηκε Νεοπλατωνισμός. Έγραψε βιβλία στον τομέα των μαθηματικών και ανέπτυξε μια πιο επιτυχημένη μέθοδο διαίρεσης.
Αυτές οι “ευθύνες” που ανέλαβε η Υπατία και μόνο προσέλκυσαν την προσοχή του Κυρίλλου, του αρχιεπισκόπου της πόλης. Ο Κύριλλος δεν μπορούσε να ανεχθεί μια γυναίκα που «δηλητηρίαζε τους ανθρώπους». Με την ανεξέλεγκτη εξουσία που απέκτησε, ο Κύριλλος έβαλε την Υπατία να συρθεί, να ακρωτηριαστεί και να δολοφονηθεί από την πολιτοφυλακή του το 415 μ.Χ. ενώ περνούσε από την πόλη. Όμως δεν σταμάτησε εκεί, έβαλε να ξεφλουδίσουν τη σάρκα της Υπατίας με όστρακα στρειδιών. Μετά από αυτό το περιστατικό, κάθε επιστήμονας και φοιτητής στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη. Η βιβλιοθήκη καταστράφηκε με πυρκαγιά τη χρονιά που δολοφονήθηκε η Υπατία. Χιλιάδες γραπτά έργα κάηκαν και χάθηκαν. Η Υπατία αναγνωρίστηκε ως μάρτυρας της επιστήμης από μεταγενέστερους στοχαστές και ο θάνατός της ονομάστηκε το τέλος της αρχαίας επιστήμης και η αρχή του σκοτεινού αιώνα.
*Με πληροφορίες από: Wikipedia, The Conversation, Atomic Heritage Foundation.
