«Αντιγονάκι» ή «Αντιγόνη»;

«Αντιγονάκι» ή “Αντιγόνη”;

Διαχρονικό πρότυπο για την ημέρα της γυναίκας

Γράφει η Έλλη Καρανίκα

Πριν λίγες ημέρες δημοσιεύτηκαν διαμαρτυρίες από πολλούς Συνδέσμους Φιλολόγων της χώρας. Αιτία ήταν η πρόθεση του Υπουργείου Παιδείας να καταργήσει την διδασκαλία της “Αντιγόνης” του Σοφοκλή,στην Β΄Λυκείου, αρκετά σύντομα μετά την κατάργηση της διδασκαλίας του “Επιταφίου” του Θουκιδίδη, έναν ύμνο για το δημοκρατικό πολίτευμα, παγκοσμίως. Βασικό μερίδιο «ευθύνης» στην απόφαση θεωρείται ο περιορισμός των δαπανών, μέσω της μείωσης προσλήψεων φιλολόγων. Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής διέψευσε την κατάργηση και απέδωσε τον θόρυβο σε ατεκμηρίωτους συλλογισμούς κάποιων ΜΜΕ. H δημόσια, όμως, αντιπαράθεση δίνει αφορμή για σκέψεις πάνω στο πάντα επίκαιρο θέμα της “ημετέρας παιδείας”.Όσο κι αν το κλείσιμο της αξιολόγησης, η ανεργία, τα ελληνοτουρκικά, το μεταναστευτικό κλπ κυριαρχούν σταθερά στην ειδησεογραφία, η παιδεία απασχολεί σταθερά μεγάλο μέρος της κοινωνίας γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικούς), όχι πάντα με αιτήματα ποιοτικών βελτιώσεων, συνήθως για ελαφρύνσεις της ύλης.

Το θέμα της διδασκαλίας των αρχαίων έχει προϊστορία και …μέλλον! Απασχόλησε για διαφορετικούς τρόπους και σκοπούς, λογοτέχνες, φιλολόγους, πανεπιστημιακούς, μελετητές, πολιτικούς κλπ. Η γνώμη μου δεν απηχεί ειδική γνώση του θέματος αλλά την πίστη ότι η γλώσσα είναι βασική συνιστώσα της ταυτότητας ενός λαού, εργαλείο για αναζήτηση της ρίζας του, της ιστορικής διαδρομής του, της πορείας πλεύσης του. Με την βιωματική εμπειρία από τα τρία παιδιά μου, νομίζω ότι η δυσφορία των Ελλήνων μαθητών για τα αρχαία κείμενα, σε αντίθεση με μαθητές άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπου διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά,μάλλον θα πρέπει να αποδοθεί στον τρόπο διδασκαλίας των. ΄Οταν μέσα σε ένα εξεταστικοκεντρικό Λύκειο, όπου η “μάθηση” είναι προσανατολισμένη στην επιτυχή πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο, η διδαχή των αρχαίων επικεντρώνεται σε απομνημόνευση κανόνων συντακτικού ή ορθογραφίας ή στο ιαμβικό μέτρο.Χάνεται η εμβάθυνση στο νόημα, στις ιδέες, στις αξίες των κειμένων, αδυνατίζει η κατανόηση κι είναι αναπόφευκτη η κούραση, αδιαφορία,η δυσφορία. Παρότι κατανοητό, δεν σημαίνει ότι δικαιολογούνται τα ελληνόπουλα σήμερα να μην καταλαβαίνουν φράσεις απλής καθαρεύουσας, που διατηρήθηκαν στο πέρασμα των αιώνων και πάμπολες ενσωματώθηκαν στην καθομιλουμένη : Εκφράσεις που βλέπουν σε επιγραφές αρχαίων αγαλμάτων, ακούνε στα εκκλησιάσματα και χρειάζονται…μετάφραση για τον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυινό!   Με δεδομένη δε, την έλλειψη φιλοαναγνωστικής καλλιέργειας στο σχολείο, δεν περιμένουμε βέβαια να τα παιδιά μας να διαβάσουν στον ελεύθερο χρόνο τους Αντιγόνη και αρχαίους τραγικούς, έστω από μετάφραση!

Τα αρχαία ελληνικά είναι βασικό στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού. Γνωστός λογοτέχνης, κάθε άλλο παρά ¨συντηρητικός¨ σχολίαζε πρόσφατα ότι μπορεί να αρνούμαστε στον Οίκο Γκούτσι την φωτογράφηση στην Ακρόπολη, όμως την ίδια στιγμή αρνούμαστε να διδάξουμε έμπρακτα τον ελληνικό πολιτισμό στα παιδιά μας.Αντίθετα, σιωπούμε μπροστά στην “βεβήλωση” κλασσικών, διατηρητέων κτιρίων με κάθε λογής συνθήματα, στους βανδαλισμούς μνημείων πολιτισμού και έργων τέχνης, στο απρόσκοπτο κλείσιμο της Ακρόπολης κι ανάρτηση πανό με απεργιακά αιτήματα, αφήνοντας έξω τους χιλιάδες επισκέπτες από όλα τα μέρη της γης που έρχονται να θαυμάσουν τον Παρθενώνα-αυτόν που “εμεις χτίζαμε όταν οι άλλοι… κρέμονταν από τα δέντρα”. Κανένας καλός σκοπός δεν δικαιώνει ένα ανάρμοστο,“κακό” μέσον, τουλάχιστον σε καιρό ειρήνης. Προσωπικά, θέλω να πιστεύω ότι λείπει η συνειδητή αναγνώριση της “βεβήλωσης”, όταν δεν είναι συνειδητή η αναγνώριση του “ιερού”!

Στους δύσκολους σημερινούς καιρούς που δοκιμάζεται η δημοκρατία και θεωρείται αναπόφευκτη η υποταγή, ο Επιτάφιος και η Αντιγόνη, αντίστοιχα, είναι πέρα από την προσέγγιση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, τα καλύτερα μαθήματα δημοκρατίας και αντίστασης στην αυταρχική, απάνθρωπη κι ανήθικη εξουσία, είναι μαθήματα υπέρτατου Πολιτισμού. Τι μεγαλύτερο παράδειγμα από την ανυπακοή της Αντιγόνης στην διαταγή του Δυνάστη Κρέοντα να απαγορευτεί η ταφή του αδερφού της και να συγκρουστεί μαζί του, μόνη Γυναίκα αυτή, αρραβωνιαστικιά του γιού του!Βέβαιη για το δίκιο, πιστή στις αξίες της, γνωρίζοντας το τίμημα. Ανυποχώρητη στην δύναμη του εξουσιαστή δυνάστη,υπερασπίζεται μέχρι τέλους το δίκαιο και ηθικό κι αψηφά την διαταγή του. Δύσκολη η μεταφορά αυτής της αντίστασης στα σημερινά.Δυσκολότερη η εμπνευσμένη διδασκαλία της.Πώς να μεταδοθεί και να επιδράσει σε νέα παιδιά ένα τέτοιο “ακατανόητο” μήνυμα, χωρίς έμπρακτα παραδείγματα στην καθημερινή μας ζωή; Νομίζω ότι χρησιμότερη γνώση από την μουσική και τα καλλιτεχνικά που προτείνονται στα ψηφίσματα εκπαιδευτικών και γονιών στο πρόγραμμα εκπαίδευσης των προσφυγόπουλων, θα ήταν η διδασκαλία της Αντιγόνης, για προφανείς λόγους. Η προάσπιση του ανθρωπιστικού χαρακτήρα των κλασσικών κειμένων της παιδείας μας, είναι ένα χρέος μας που δεν επιδέχεται κούρεμα.
Είναι έκδηλο πόσοι Κρέοντες υπάρχουν σήμερα στον κόσμο μας! Οι Αντιγόνες, όμως, σπανίζουν. Ζούμε καιρούς που η υποταγή στις τεχνοκρατικές επιταγές που προβάλλουν οι οικονομικο-πολιτικοί συσχετισμοί γύρω μας, φαίνεται μονόδρομος κι η μετατροπή του ενεργού, κριτικού πολίτη σε φοβισμένο ανθρωπάκι, αναπόφευκτη.Γι΄αυτό το πρότυπο της Αντιγόνης παραμένει διαχρονικό. Κι είναι αυτό που έχει ανάγκη η κοινωνία και η Πολιτεία μας, κάθε κοινωνία, άσχετα με την χρονική εποχή, άσχετα με το φύλο. Η άρνηση για υποταγή στον ανήθικο νόμο του Δυνάστη, η αντίσταση στην αυθαιρεσία και την φαυλότητα της κάθε εξουσίας, που καταπατά τις αρχές της δικαιοσύνης και τις οικουμενικές αξίες της ηθικής , η ακλόνητη υποστήριξη παναθρώπινων αξιών κλπ, που ενσαρκώνει η Αντιγόνη, αφορούν γυναίκες και άνδρες. Ας αφήσουμε τουλάχιστον την ευκαιρία στα κείμενα των αρχαίων τραγωδών μας, να υπενθυμίζουν διαχρονικά ότι έμπρακτα μόνο υπηρετούνται αξίες και αρχές, συχνά με (αυτο)θυσίες. Ας είναι η διαχρονική “Αντιγόνη”, μια ακόμη τιμητική αναφορά για την Ημέρα της Γυναίκας.

Ελλη Καρανίκα