Από τους σημαντικότερους κλασικούς φιλολόγους, νεοελληνιστές και μουσικούς ερευνητές της χώρας, με εκδοτική και ερευνητική δραστηριότητα που εκτείνεται από τον Ομηρο και τον Σολωμό στην Εκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική, ο άνθρωπος που διέσωσε την παραδοσιακή μουσική της Κω με ένα ερασιτεχνικό μαγνητόφωνο, πέθανε τη Δευτέρα στα 82 του χρόνια ● Η εξόδιος ακολουθία τελέστηκε χθες το πρωί στο Α’ Νεκροταφείο, ενώ η σορός του θα μεταφερθεί στη γενέτειρά του, την Κω.
Έφυγε άξαφνα από τη ζωή ο φίλος μου Μανόλης Χατζηγιακουμής. Είναι δυσβάσταχτη η απώλεια, όταν απροσδόκητα χάνεις τόσο καλούς φίλους! Απλώνεται μια απελπιστική και ανυπόφορη μοναξιά ολόγυρά σου, σαν να φεύγει μαζί τους κι ένα κομμάτι από τον εαυτό σου, μια για πάντα.
Τον θυμάμαι τον Μανόλη, όταν ροβολάγαμε, πριν χρόνια, στα στενά σοκάκια του χωριού του, στ’ Ασφενδιού της Κω, γυρνώντας ανάμεσα στα υπέροχα παραδοσιακά χτίσματα, στα ωραία πλακόστρωτα, στις ανηφοριές με τα καλντερίμια και τα δένδρα ολόγυρα. Με τη χαρά μικρού παιδιού, να μου δείχνει τα σπίτια που είχε αγοράσει, πριν από δεκαετίες, χαλάσματα και ερείπια τότε, και που με τόσους κόπους, σιγά-σιγά, χρόνο το χρόνο, είχε καταφέρει να ανακαινίσει με υποδειγματικό τρόπο, μακριά από φολκλορικές «αναπαλαιώσεις» και στείρες απομιμήσεις. Απέναντι σε απίστευτες δυσκολίες και ανυπέρβλητα εμπόδια, αυτός, ένας φιλόλογος –μα τι φιλόλογος!– με άσβεστο πάθος και πείσμα, πάσχιζε να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα.
Κι όπως έγραφα πριν κάποια χρόνια στις σελίδες αυτές: «Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής, με οδηγό την άσβεστη φλόγα που τον έσπρωχνε ολοένα και περισσότερο στην ολοκλήρωση του σκοπού του, συνέχισε όλα αυτά τα χρόνια και συνεχίζει μέχρι σήμερα, με απίστευτη υπομονή και επιμονή, να χτίζει και να επαναφέρει στη θέση τους, λιθαράκι λιθαράκι, με τη διαρκή, αδιάλειπτη κίνηση του μυρμηγκιού από και προς τη φωλιά του. Από την Αθήνα (όπου ζει και εργάζεται μόνιμα) στην Κω και πάλι πίσω. Ξανά και ξανά, χρόνια, δεκαετίες, μια ολόκληρη ζωή. Γιατί πράγματι μια ολόκληρη ζωή χρειάζεται για να μπορέσει ένας μόνον άνθρωπος να επιτελέσει ένα έργο που δεν το έχει καταφέρει ούτε η ίδια η πολιτεία» («Τ’ Ασφενδιού της Κω», «Εφ.Συν.» 28.5.2013).
Εβλεπες έναν άνθρωπο που, παρ’ όλα τα χρόνια που είχαν περάσει από πάνω του, τον διέκρινε μια εφηβική, θαρρείς, νεότητα, μια αστείρευτη ενέργεια, να ολοκληρώσει τον τιτάνιο άθλο που είχε αποφασίσει να φέρει ολομόναχος εις πέρας. Και το κατάφερε ύστερα από 50τόσα χρόνια, αφού σήμερα τα σπίτια αυτά στέκουν και πάλι ακέραια, μέσα στον όμορφο παραδοσιακό ιστό του Ασφενδιού, να περιμένουν να ενταχθούν στη σύγχρονη ζωή, σύμφωνα με την επιθυμία του. Να αποτελέσουν έναν ολοζώντανο πυρήνα πολιτισμού και συνεισφοράς στον γενέθλιο τόπο. Και γνωρίζω την αγωνία του, μέχρι πριν από λίγες μέρες, να συσταθεί ένας επιστημονικός φορέας (μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα) που θα αναλάμβανε τη συνέχιση του έργου του, όπως το είχε φανταστεί και περιγράψει, με κύριο στόχο να κληροδοτήσει όλον αυτόν τον πολιτιστικό οργανισμό στην αγαπημένη του Κω.
Ο ξεχωριστός αυτός άνθρωπος, ένας από τους σπουδαιότερους φιλόλογους-νεοελληνιστές στη χώρα μας, φαίνεται πως ανακάλυψε από μικρός εκεί, ανάμεσα στις πέτρες και τις σκόνες, τις θαμμένες μνήμες που έρχονταν από πολύ μακριά στο παρελθόν και που έπρεπε πάση θυσία να διασωθούν, για να μη βουλιάξουν οριστικά μέσα στη λήθη του χρόνου. Ενα χρέος που τον βάραινε, σαν άλλος όρκος ζωής (τι σπάνιο αλήθεια στις μέρες μας), να μη χαθεί μέσα στη σημερινή πολιτισμική φτώχεια, αλλά να διαφυλαχτεί αναλλοίωτη η πολύτιμη ζώσα παράδοση του τόπου του, προκειμένου να παραδοθεί ατόφια στις νέες γενιές.
Προσπαθώ να τον φανταστώ, τώρα που δεν βρίσκεται πια ανάμεσά μας, όταν σχεδόν παιδί, τότε, τριγύρναγε μ’ ένα μαγνητοφωνάκι, σπίτι το σπίτι, χωριό το χωριό, από τη μιαν άκρη της Κω στην άλλη, να καταγράφει την παραδοσιακή μουσική, τα τραγούδια, τα μοιρολόγια, τα κάλαντα, την ντοπιολαλιά της ιδιαίτερης πατρίδας του. Αλλο ένα τεράστιο έργο (αφήνοντας κατά μέρος το μνημείο του για το ορθόδοξο εκκλησιαστικό μέλος) ενός ταγμένου ανθρώπου σ’ έναν σκοπό: τη διάσωση των θραυσμάτων της παράδοσης –αρχιτεκτονικής, μουσικής, γλωσσικής–, που έφτασαν ώς εμάς κι είχαν μείνει ακόμη ανέγγιχτα στον καιρό μας.
Διαισθάνθηκε από πολύ νωρίς τον κίνδυνο που ελλόχευε, καθώς έβλεπε να ξεθωριάζει γύρω του αυτό που τον συνέδεε με το χτες και τον εμπόδιζε να κάνει το επόμενο βήμα προς το αύριο. «Την ίδια ώρα, με αυτό το συγκλονιστικό έργο, μας υποδεικνύει τη διαχρονική αλήθεια: ότι η λαϊκή παράδοση είναι ενιαία. Από την τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη μουσική, τον χορό μέχρι τα παραμύθια, τους μύθους, τις ιστορίες που χαρακτηρίζουν τον τόπο μας -τον κάθε τόπο. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τη μια μορφή από την άλλη, αφού όλες είναι εκφάνσεις της ίδιας ζωής, εκφράζουν στον χώρο και τον χρόνο τα βάσανα και τις έγνοιες των ανθρώπων, τις χαρές, αλλά και τις λύπες, όλα όσα συγκροτούν τον στοιχειωμένο κύκλο της ζωής και του θανάτου» (Οι θησαυροί της Κω, «Εφ.Συν.» 4.5.2023).
Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής, παθιασμένος και ακούραστος ερευνητής – ανασκαφέας της λαϊκής (και όχι μόνον) παράδοσης, άφησε φεύγοντας πίσω του μιαν ανεκτίμητη κληρονομιά. Μια κληρονομιά που θα θυμούνται πάντοτε με σεβασμό και αγάπη όλοι και όλες, όσοι υπήρξαν μαθητές και μαθήτριες αυτού του σπουδαίου Δασκάλου, αλλά κι όλοι εμείς που είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε από κοντά και που μας έλαχε η μεγάλη τιμή να υπάρξουμε φίλοι του αγαπημένοι.
*Αρχιτέκτων – ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
