Η ζωή και το έργο ενός μεγάλου Έλληνα – Από την Κρητική Επανάσταση, στην Μεγάλη Ελλάδα και τη Μικρά Ασία – Οι απόπειρες δολοφονίας του, ο Εθνικός Διχασμός, ο θάνατός του στο Παρίσι και η πάνδημη κηδεία στα Χανιά
Παρίσι, Τετάρτη 18 Μαρτίου και ώρα 10:50 Ελλάδος, ο Εθνάρχης, Ελευθέριος Βενιζέλος, αφήνει την τελευταία του πνοή βυθίζοντας στο πένθος την χώρα και σηματοδοτώντας το τέλος μίας ολόκληρης εποχής.
Την ημέρα του θανάτου του τα «Αθηναϊκά Νέα» της εποχής έγραψαν: «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος εξέπνευσε την 10.50 πρωινήν. Ο Έλλην πολιτικός ευρίσκετο εις κατάστασιν, ήτις χαρακτηρίζετο υπό των ιατρών ως κομματώδης, δεν ήτο όμως, τελείως τοιάυτη εφ’ όσον κατά διαλείμματα ο ετοιμοθάνατος εφαίνετο έχων συναίσθησιν του ποίοι ήσαν παρόντες και μίαν ή δύο φορές εφάνη προσπαθών να προφέρη το όνομα της συζύγου του και των τέκτων του. […] Από τις 2ας πρωινής δεν ηκούετο παρά ο επιθανάτιος ρόγχος και ουδεμία πλέον έστω και στιγμιαία αναλαμπή παρετήθη».
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος θεωρείται ο μεγαλύτερος πολιτικός της σύγχρονης Ελλάδας συνδέοντας το όνομά του με το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας, με την προσπάθεια εκσυχρονισμού αλλά και με τον Εθνικό Διχασμό. Διετέλεσε επτά φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας, συνολικά επί δώδεκα χρόνια και πέντε μήνες.
Πρωτοσέλιδα μετά τον θάνατό του
Τα πρώτα χρόνια
Όλα ξεκίνησαν την 23η Αυγούστου (με το νέο ημερολόγιο) του 1864 όταν στις Μουρνιές των Χανίων γεννήθηκε το πέμπτο παιδί ενός εμπόρου, του Κυριάκου Βενιζέλου και της Στυλιανής Πλουμιδάκη. Αν και συνέδεσε το όνομά του όσο ελάχιστοι με την Κρήτη, τα πρώτα χρόνια της ζωής του τα πέρασε στην Σύρο καθώς η οικογένειά του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα της λόγω ανάμειξης με τις επαναστάσεις εναντίων των Τούρκων.
Στην συνέχεια βρέθηκε για τις γυμνασιακές του σπουδές στην Αθήνα αλλά και στα Χανιά. Ο μικρός Ελευθέριος κατάφερε και «ξέφυγε» από τις κατευθύνσεις του πατέρα του ο οποίος ήθελε να τον κάνει έμπορο και βρέθηκε στην Αθήνα για να σπουδάσει νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μετά το πέρας των σπουδών του επέστρεψε στα Χανιά όπου άσκησε την δικηγορία αλλά και αναμείχθηκε με την πολιτική.
Η Κρήτη
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πέτυχε πολύ γρήγορα να αποκτήσει κύρος στην τοπική κοινωνία και αυτό φάνηκε και από τον γάμο του με την Μαρία Κουτελούζου το 1891 στα Χανιά όπου αν και στα 25 του, το «παρών» έδωσαν εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων. Η ζωή, όμως, δεν ήταν εύκολη για τον Βενιζέλο ο οποίος το 1894 κατά την γέννηση του γιου του, Σοφοκλή, έχασε την σύζυγό του. Η οικογενειακή αυτή τραγωδία που τον άφησε μόνο με δύο παιδιά έμελλε να σημαδέψει όχι μόνο την ζωή του αλλά και την εμφάνισή του, αφού λόγω πένθους αποφάσισε να διατηρήσει μέχρι το τέλος της ζωής του την χαρακτηριστική του γενειάδα.
Πολύ γρήγορα εξελέγη βουλευτής στην Βουλή της Κρήτης με την παράταξη των Φιλελευθέρων. Μετά από πολλές διεργασίες και την ανάμειξη των Μεγάλων Δυνάμεων, κήρυξε στις 10 Μαρτίου του 1905 την επανάσταση του Θέρισου με απώτερο στόχο την ένωση της μεγαλονήσου με την Ελλάδα.
Ο ερχομός στην Αθήνα
Η Κρήτη, όμως, ήταν πολύ μικρή για το βεληνεκές του Ελευθερίου Βενιζέλου. Το 1909 βρίσκεται μετά από πρόσκληση του Στρατιωτικού Συνδέσμου στην Αθήνα η οποία «σείεται» από τα αποτελέσματα του στρατιωτικού κινήματος στου Γουδή. Ο λαός παραληρεί αφού η φήμη του είχε εξαπλωθεί σε όλο τον ελληνικό κόσμο. Στις 28 Νοεμβρίου 1910 κερδίζει τις εκλογές με το νεοϊδρυθέν κόμμα των Φιλελευθέρων βάζοντας σε εφαρμογή ένα πρωτόγνωρο για την εποχή πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Ο ίδιος εξελέγη βουλευτής Αττικοβοιωτίας λαμβάνοντας 32.765 ψήφους σε σύνολο 38.800 ψήφων.
Ο Βενιζέλος και η βαλκανική εποποιία
Μεταξύ άλλων, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην αναδιοργάνωση του Στρατού, ενός Στρατού ο οποίος λίγα χρόνια αργότερα θα διπλασίαζε την Ελλάδα σε έκταση απελευθερώνοντας εκατομμύρια Ελλήνων στα Βαλκάνια. Από τις πρώτες του κινήσεις ήταν να ζητηθεί η συνδρομή της Γαλλίας και της Αγγλίας για να εκπαιδεύσουν τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες του ελληνικού στρατού. Επίσης αύξησε τον αριθμό των στρατιωτών, παρήγγειλε τουφέκια και πολεμικό υλικό και αναδιοργάνωσε το Βασιλικό Ναυτικό. Μια από τις πρώτες κινήσεις του Βενιζέλου ήταν να διορίσει ως υπασπιστή του τον Ιωάννη Μεταξά.
Με την αναδιοργάνωση του στρατού που έκανε με αρχιστράτηγο τον διάδοχο Κωνσταντίνο και τη σύναψη της Βαλκανικής Συμμαχίας κέρδισε τους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-1913 κατά των Τούρκων (Α’ Βαλκανικός Πόλεμος) και των Βουλγάρων (Β’ Βαλκανικός Πόλεμος). Νωρίτερα, ο λαός επικροτώντας τις επιλογές του, του έχει χαρίσει μία ακόμα εκλογική νίκη στις 11 Μαρτίου 1912.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Εθνικός Διχασμός
Τα πράγματα από τότε έμελλε να πάρουν μία διαφορετική πορεία αφού ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η διαφωνία του Ελευθερίου Βενιζέλου με τον βασιλιά Κωνσταντίνο ως προς την στάση που πρέπει να τηρήσει η Ελλάδα απλώθηκε και στον ελληνικό λαό βάζοντας τις απαρχές του Εθνικού Διχασμού. Ο αγγλόφιλος Βενιζέλος υποστήριζε την άμεση εμπλοκή της χώρας μας στον πόλεμο, ενώ ο γερμανόφιλος βασιλιάς προτιμούσε την ουδετερότητα.
Η ένταση μεταξύ των δύο πλευρών ήταν τέτοια που ο Ελευθέριος Βενιζέλος έφτασε στο σημείο να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία δύο φορές μέσα στο 1915, με την διαμάχη των δύο ανδρών να κορυφώνεται τον Νοέμβριο του 1916 με την εκθρόνιση του Κωνσταντίνου και την ανάληψη εκ νέου της πρωθυπουργίας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που οδήγησε στην έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.
Τα γεγονότα της εποχής είναι συγκλονιστικά με την χώρα να ζει έναν άτυπο εμφύλιο. Η επικράτεια κόβεται στα δύο, οι διαφωνίες των δύο πλευρών οδήγησαν στην κατάληψη εδαφών από τους Βουλγάρους και απειλή επίθεσης στην Θεσσαλονίκη από τους Σέρβους με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας. Τελικά ο Βενιζέλος θέτει την Ελλάδα στο πλευρό των νικητών του Α Παγκοσμίου Πολέμου και αποκομίζει οφέλη από την Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων to 1919.
Σπάνιο ντοκουμέντο από τον Βενιζέλο στο Παρίσι στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης
Ο Βενιζέλος και η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών
Τελικά ο Ελευθέριος Βενιζέλος πετυχαίνει την γιγάντωση της Ελλάδας προσαρτώντας την Ανατολική Θράκη και παίρνοντας εντολή για τήρηση της τάξης στην περιοχή της Σμύρνης, στέλνοντας στρατεύματα στην Μικρά Ασία.
Ενώ όμως επρόκειτο να γυρίσει στην Ελλάδα, έγινε δολοφονική απόπειρα εναντίον του στο σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών στο Παρίσι, από δύο απότακτους Έλληνες αξιωματικούς, κατά την οποία τραυματίστηκε από πυρά περιστρόφου. Αφού θεραπεύτηκε από τα τραύματά του, γύρισε το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς στην Αθήνα.
Παρά τις διπλωματικές επιτυχίες και την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, το Κόμμα των Φιλελευθέρων έλαβε 50,31% του συνόλου των ψήφων αλλά νικήθηκε από την ενωμένη αντιπολίτευση που είχε λάβει το 49,36% λόγω του εκλογικού νόμου, που οδήγησε τις περισσότερες έδρες στην αντιβενιζελική παράταξη. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, μάλιστα δεν εξελέγη ούτε καν βουλευτής.
Θλιμμένος από τις εξελίξεις ο Βενιζέλος αναχώρησε για το Παρίσι δηλώνοντας ότι θα ιδιωτεύσει. Ωστόσο στο παρασκήνιο επιχειρεί την ενίσχυση των ελληνικών θέσεων αξιοποιώντας το διπλωματικό του κεφάλαιο κατά τα ταραγμένα χρόνια της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Στις 15 Σεπτεμβρίου 1921 νυμφεύθηκε στο Λονδίνο, για δεύτερη φορά, την Έλενα Σκυλίτση (1874-1959), κόρη πλούσιας οικογένειας της Αγγλίας με καταγωγή από τη Χίο.
Η επιστροφή στην Ελλάδα
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την επανάσταση του 1922, ο Βενιζέλος δέχθηκε να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη διάσκεψη της Λωζάνης όπου στις 24 Ιουλίου 1923 υπέγραψε τη Συνθήκη της Λωζάνης με την Τουρκία. Στις 16 Δεκεμβρίου 1923 έγιναν εκλογές για συντακτική συνέλευση από τις οποίες απείχε η αντιπολίτευση. Ο Βενιζέλος εκλέχθηκε βουλευτής στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές (το επέτρεπε το εκλογικό σύστημα) κι επέστρεψε στην Ελλάδα, έγινε δε πρόεδρος της Βουλής με την ψήφο όλων των βουλευτών.
Διαφώνησε όμως με την πολιτική παράταξη που είχε ταχθεί στο πολιτειακό υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας, παραιτήθηκε από την προεδρία της Βουλής και σχημάτισε κυβέρνηση στις 11 Ιανουαρίου 1924. Όμως, η ανάμειξη ξένων στοιχείων στην πολιτική και ένα πρόβλημα στην υγεία του τον υποχρέωσαν να παραιτηθεί στις 4 Φεβρουαρίου, να υποδείξει ως διάδοχό του τον Γεώργιο Καφαντάρη και να φύγει και πάλι στο Παρίσι. Εκεί ο ίδιος αφοσιώνεται στην μετάφραση των «Ιστοριών» του Θουκυδίδη.
Τελικά επανήλθε στην κεντρική πολιτική σκηνή το 1928 κερδίζοντας τις εκλογές και κυβερνώντας έως το 1932 σε μία ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο για την παγκόσμια οικονομία με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το «Κραχ» του 1929. Παρά τις μεταρρυθμίσεις θα «χρεωθεί» τη χρεωκοπία του 1932. Στις εξωτερικές σχέσεις συνήψε σύμφωνα φιλίας με την Ιταλία και τη Σερβία κι έθεσε τις βάσεις της ελληνοτουρκικής φιλίας με τον Κεμάλ Ατατούρκ (30 Οκτωβρίου 1930).
Τον Ιανουάριο του 1933 σχηματίζει την τελευταία του κυβέρνηση. Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου οι Φιλελεύθεροι ηττώνται και την επομένη ακολουθεί το αποτυχημένο φιλοβενιζελικό κίνημα Πλαστήρα. Στις 6 Ιουνίου έγινε νέα απόπειρα δολοφονίας του από πολιτικούς του αντιπάλους, η οποία και πάλι απέτυχε. Μετά το νέο αποτυχημένο κίνημα των οπαδών του κατά της κυβερνήσεως του Λαϊκού Κόμματος την 1η Μαρτίου 1935, ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα και να μην επιστρέψει ποτέ.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος άφησε την τελευταία του πνοή στο Παρίσι στις 18 Μαρτίου 1936 από εγκεφαλική συμφόρηση.
Η σορός του μεταφέρθηκε κατ’ ευθείαν στην Κρήτη, υπό τον φόβο επεισοδίων στην Αθήνα, και ενταφιάστηκε στη γνώριμη γη του Ακρωτηρίου Χανίων, που συνδέθηκε άρρηκτα με την αγωνιστική του παρουσία για την πραγματοποίηση των οραμάτων του.
Η κηδεία του Βενιζέλου:
